Xa fixen a proba. Preguntei pola economía feminista a amigos e coñecidos. Moitos inventaron falar de algo que ten que ver: “Tomar conciencia do valor e a importancia dos coidados”, “dar máis importancia ao benestar que ao rendemento”, “coidar as relacións e as necesidades persoais”… Con todo, á pregunta de si coñecen os proxectos que levaron á práctica esas ideas tan amplas, ninguén foi capaz de dar nome. Hai, con todo, quen están a tratar de recoñecelas e levalas ao seu día a día. A pesar das dificultades.

A investigadora de Errenteria Irati Mogollon sabe algo de todo isto. Realizou, xunto á súa compañeira Ana Fernández Cubero, auditorías feministas de varias cooperativas. Despois de moitas investigacións e prácticas, identificaron certos ámbitos conflitivos: o tempo, as formas de traballo, o modelo de remediación e o grao de colectivización. A través deles perciben a precarización, os conflitos de conciliación, as relacións de poder…

Di que é posible trasladar a perspectiva da economía feminista a proxectos concretos, pero para iso é imprescindible revisar os obxectivos de produción tendo en conta os cambios nos corpos e nos ciclos da vida. Pola contra, aliméntase a tensión entre dúas filosofías distintas. “Por exemplo, é habitual actuar en nome da conciliación con xornadas reducidas. A redución do tempo non ten por que supor unha redución do volume de traballo. A miúdo supón facer a mesma cantidade de traballo en tempos e salarios máis reducidos”.

Workoholismo: a trampa do traballo favorito

Preguntado polas dificultades e obstáculos para establecer as prácticas que proveñen desta lóxica feminista, Mogollon referiuse ao “workholismo”. O comportamento de quen, crendo que converteron o que lles gusta no seu traballo, materializan as súas identidades e aspiracións a través do emprego. “En nome da paixón viven na autoexplotación, cansos pero felices. Senten a culpabilidade de estar na preguiza se se toman os días de festa; como queren dar o mellor, teñen xornadas interminables; aínda que gañen pouco diñeiro, esperan que algún día a situación cambiará; e en nome desa estabilidade futura, traballan continuamente”. Mogollon, a pesar do seu generalización, considera un problema que non se pode descartar. Por unha banda, porque hai sectores privilexiados que se benefician dese modelo ou lóxica de traballo. Por outro, porque pon a vida ao servizo do proceso produtivo, en lugar de pola no centro.

Tamén identificou outras trabas como a hiper-estimulación ou a necesidade de facer algo continuamente, e o conflito da remuneración. “Pedir diñeiro polo traballo que fixemos xéranos unha gran reticencia ou contradición, máis aínda o noso traballo inmaterial denean.Askotan, a fonte desa culpa é o medo a tomar conciencia da nosa actividade política e a converter o activismo nun oficio. Pero temos que aprender a pór límites coa conta da remuneración. Só co recoñecemento e o agradecemento da comunidade, de momento non se pode comprar o pan nin pagar factúraa da auga.

A importancia de compartir emocións

A cooperativa Ttipi Studio é un dos proxectos máis coñecidos por Irati Mogollon. Traballan no deseño colaborativo de espazos colectivos e en procesos colaborativos de comunidades e institucións. Segundo Maddi Texeiro, membro da asociación, algunhas das ideas da economía feminista foron trasladadas á súa organización e ás súas relacións. Di que se dan conta da importancia de todos os tipos de traballo e funcións e que a todos danlles o mesmo valor, tanto en atención como en salario. “Tamén coñecemos ben a forma de vida persoal e a súa realidade fóra do traballo, falamos moito diso e valorámolo nas actitudes e dinámicas de grupo cotiás”.

Un camiño similar realizouse na axencia de comunicación Kalaka da capital alavesa. Dan moita importancia a compartir as súas emocións, conscientes da influencia que iso ten nas relacións cotiás. Os horarios de traballo flexibles tamén lles permitiron “pór a vida no centro”: “Imos moi contentos todos os días a traballar, e é un camiño sólido para a nosa realización, pero a nosa vida é máis que traballo. Por iso, organizamos o horario de traballo no marco da nosa vida. A conciliación, a formación, as enfermidades e os días lentos teñen o seu espazo na xornada laboral”. Texeiro, pola súa banda, cre que o horario flexible pode ser unha trampa. “É difícil diferenciar o emprego, o lecer e o tempo de coidados, e moitas veces písanse mutuamente. Nin que dicir ten que si as redes sociais e os e-mails mantéñennos constantemente conectados”.

O papel da Administración

Nerea Fillle, socia e traballadora da libraría Katakrak, ten unha visión moi diferente. Non cre que haxa proxectos con capacidade para centrarse na economía feminista, nin sequera a súa. “En Katakrak tratamos de respectar uns dereitos que deberían ser indispensables, pero eses son os dereitos. Todos deberiamos cumprilos”. En calquera caso, recoñece que hai decisións tomadas desde o punto de vista do seu benestar en lugar de no beneficio: a pesar de ser bar e cantina, non abren os domingos e festivos, e alargan os permisos de paternidade ou maternidade durante outras dúas semanas.

Di que estas pequenas decisións teñen moita importancia, pero que para que a economía feminista convértase en eixo de verdade, a administración tamén ten que ter un papel activo. “Mentres non se aborde o tema desde a Administración, será moi difícil propor cambios transformadores”. Neste sentido, reivindica que, por unha banda, nas cooperativas, do mesmo xeito que noutras estruturas xurídicas, mantéñase a plena cotización ao goce da redución de xornada para o coidado. Doutra banda, a equiparación e obrigatoriedade dos permisos de paternidade e maternidade. “Desta maneira, de golpe, suavizariamos a discriminación nas contratacións e obrigariamos aos homes a realizar tarefas de coidado”.

A présa non é un bo compañeiro

A economía feminista pode esixir unha revisión dos horarios e das formas de relacionarse, pero non só iso. O ritmo e o ciclo de proxectos necesitan, polo menos, unha media volta máis. Un bo exemplo é o dos navarros en Lastota. Pasaron cinco anos desde que se puxo en marcha o Laboratorio de Convivencia na Comarca de Pamplona axuntando a agricultura e a formación. Aínda non o conseguiron, pero cada vez están máis cerca. “Entendemos que si non saíu até agora é porque tiñamos que aprender moitas cousas. Iso axudounos a non caer na frustración e a desesperación. Non perdemos o norte, aínda que tivemos moitos doces ou tentacións. Preferimos atrasar o beneficio económico para manter o camiño correcto. Ademais do coidado mutuo, o coidado do noso proxecto tamén foi importante. Para manter a filosofía do proxecto e non botar os alicerces do mesmo, renunciamos a obter antes os salarios”.

Parece que só está en mans dos máis novos percorrer este tipo de camiños, cada vez é máis difícil a medida que se acumulan os anos e as responsabilidades. Esta crenza foi revolucionada en Lastotán. Nerea Esparza, por exemplo, ten 41 anos e dous fillos, e mantén con alegría e ilusión a súa intención de crear Lastotan. "A nosa vida non explotou. Tivemos crise, pero coidámonos uns a outros e, tendo claro cal é o noso soño, enfrontámonos”. O deles é o primeiro experimento do que será un laboratorio de convivencia, e están orgullosos de facer o camiño tan lento como firme. “Todo o que aprendemos neste camiño, coidándonos uns a outros, respectando os nosos ritmos de vida e superando as trabas, serviranos tamén máis adiante”. O paso do tempo e a falta de présa permitiulles coidar ben os seus comportamentos, e en lugar de debilitalos, reforzounos.