Dadas as peculiaridades do territorio que nos rodea, o Corpus Christi é unha euskal etxea pouco convencional. Caracterízase polo seu traballo coas comunidades de mbya-guaraní. Mirando o mapa de Arxentina, a provincia de Misións é unha pequena rama situada no nordés. Rodéanlle Brasil por unha banda e Paraguai polo outro. O límite con Paraguai está fixado polo caudaloso río Paraná. A pesar dos controis policiais, a xente da zona sabe que a fronteira con Paraná supérase con facilidade. Trátase dunha práctica habitual na que participan narcotraficantes e narcotraficantes. “A maioría sabe quen son e tamén a Policía. Pero non intervén, xeralmente, porque é parte do negocio”, explica Olga Leiciaga. O Corpus Christi é outra das características principais da contorna, é o bosque que chega até os bordos da ruta. Leiciaga afirmou que no seu día era unha selva, pero que nas últimas décadas enchéronse de piñeiros centenares de hectáreas: “Están a destruír a selva para facer diñeiro coa venda da madeira”. Nas zonas libres de árbores predominan as parcelas de mates e tés.

O pobo de Corpus Christi foi fundado no século XVII polas xesuítas. Naquela época chegaron á actual provincia de Misións coa intención de evangelizar ás comunidades do pobo Guaraní orixinal. Na actualidade, existen varias comunidades guaraníes que viven en aldeas situadas no centro do bosque. Seguen loitando por manter a lingua, a cultura, os costumes, as crenzas e o estilo de vida de outrora, enfrontándose ás arremetidas dun sistema que lles resulta alleo. Unha vez coñecida esta realidade, os membros de Eusko Etxea de Corpus iniciaron a súa andaina no ano 2005 co obxectivo de traballar en favor destas comunidades. A maioría dos habitantes do Corpus son descendentes de emigrantes europeos. E entre eles tamén están os vascos.

Eusko Etxea ten a súa sede nunha casiña de madeira. Trátase dunha biblioteca aberta a todos os veciños do Corpus, que conta cun amplo espazo dedicado aos temas vascos. Organizan charlas e traballan na creación dun grupo de danzas vascas. Guaraní é, con todo, un traballo que fai diferente a outras decenas de centros vascos de Arxentina. O Centro Vasco logrou contactar coas comunidades próximas a Corpus. “A duras penas, porque son bastante pechos. Desconfiada do estranxeiro”, recoñeceu Ana María Macchi. Olga Leiciaga lembra a primeira reunión que mantiveron cos xornalistas que lideran as comunidades: “Contáronnos os seus principais problemas e dificultades”. A partir de aí, unha das liñas de traballo da Casa Vasca foi a de axudar aos guaraníes a facer fronte aos obstáculos que atopan no seu día a día.

Varias frontes de loita

Damián Rodríguez é xornalista da comunidade Chapa i mbya-guarani. Fai un resumo da súa realidade actual: “Mantemos a nosa cultura e a nosa sabedoría ancestral, pero cada vez temos maiores dificultades. Para sobrevivir tivemos que adaptarnos a un sistema que non é o noso. Os nosos antepasados dispuñan de todos os recursos económicos. Agora a selva estase desmoronando e no río non hai peces porque se apresuraron. Temos que comprar comida e para iso estamos obrigados a traballar fóra da comunidade”. O problema das comunidades é o da Terra. Actualmente viven en terreos propiedade de propietarios privados ou gobernamentais.

Outro dos propósitos dos membros de Eusko Etxea foi o de ofrecer unha formación para traballar esas terras. Pola contra, atopáronse con grandes dificultades. Por exemplo, en moitas comunidades non teñen corrente de auga, o que dificulta o cultivo da horta. Tampouco teñen electricidade en moitos casos. “Son un estorbo para os terratenientes. Non dar ningún servizo é unha forma de obrigar a abandonar os territorios”, denunciou Ana María Macchi. Afirmou que as autoridades estatais e provinciais xa teñen coñecemento destas situacións precarias. Pero que non toman as medidas axeitadas: “En lugar de ofrecerlles terra, ferramentas, formación e ferramentas de desenvolvemento, danlles diñeiro”.

Isto complica aínda máis a situación. Por unha banda, porque moita xente das comunidades guaraníes confórmase con esas subvencións. “Afanse a vivir grazas a subvencións e deixan de lado outras actividades”, precisou Macchi: “Na maioría das comunidades, por exemplo, xa non fan artesanía”. Ademais, a necesidade ineludible de subvencións crea dependencia dos políticos que están no poder. Olga Leiciaga fixo un chamamento á unidade de acción para facer fronte ás inxustizas. Membros da asociación Eusko Etxea participaron nas protestas e mobilizacións dos Guaraníes que se levaron a cabo. “Temos que chamar a atención dos medios de comunicación de Buenos Aires. Iso é o que move aos políticos”, destacou Leiciaga.

Avances en educación

Os membros da asociación Eusko Etxea consideran que a educación é a principal ferramenta para reverter a situación das comunidades. É neste ámbito onde se produciron os maiores logros. En 2011 construíuse unha pequena escola na comunidade Tavá Miri, grazas a unha doazón da Deputación Foral de Gipuzkoa. Ana Maria Macchi subliñou que a escola creou un interesante intercambio intercultural: “O resto da xente que vivía preto da escola tamén envía aos nenos. Hoxe en día, a metade dos alumnos son brancos ou mestizos”. A comunidade Guaraní acolleu ben a nenos e nenas doutras orixes. A comunidade de Chapa i Itati Brizuela sinala que non ocorre o mesmo cando eles envían aos nenos aos colexios ordinarios: “Sofren unha terrible discriminación, como nos hospitais e en moitos outros lugares”.

Trátase de escolas bilingües que se atopan nas comunidades guaraníes e que traballan os hábitos e a cultura guaraní. Este paso conseguiuse grazas a que mozos de comunidades puideron cursar estudos de maxisterio. “Tamén queremos avogados e avogadas para defender os nosos dereitos”, proclamou Itati Brizuela: “E os médicos, para atender á nosa xente”. Brizuela é enfermeira e Pousadas traballa no hospital da cidade. Considera preocupante o estado de saúde das comunidades Guaraní: “Están a aparecer enfermidades que antes non existían entre nós: tuberculose, RI (vacina Haemophilus Influenzae type B), etc.”.

O Centro Vasco Eusko Etxea de Corpus tamén puxo en marcha unha nova iniciativa de apoio á educación. Fixéronse copias do único dicionario Mbya-guarani-castelán que tiñan nunha escola e repartíronse no resto de centros. As comunidades mbya-guaraníes de Misións fan un gran esforzo para manter a lingua antiga. Por iso, tiveron especial interese en recibir, a través do Centro Vasco de Corpus, a información que lles chegou sobre o País Vasco. “Sobre todo, o eúscaro é a lingua e o traballo de mantela”, explicou Olga Leiciaga. Hai miles de quilómetros de distancia entre o País Vasco e as comunidades guaraníes de Misións. Con todo, o Centro Vasco de Corpus logrou crear unha relación natural.