Foi no Museo San Telmo de San Sebastián, onde se pode ver a preciosa exposición Unha modernidade única, na que se pode recoñecer o lugar destacado que tivo San Sebastián entre 1925 e 1936, nun dos momentos máis brillantes e frutíferos da vangarda. Foi José Luís Aizpurua, Nicolás Lekuona, Juan Cabanas Erauskin, Eduardo Lagarde, etc., quen viu carteis, pinturas, collages e, sobre todo, fotografías –que formaron parte dun momento histórico da creación da arte vasco, ademais da súa importancia dentro da vangarda española–: kontxo, a nosa modernidade non tivo mulleres.

Por suposto, non foi nosa, polo menos si fixámonos no nomenclátor da citada exposición. Pero a modernidade en xeral si. Non quizais en Donostia, pero si, por exemplo, en Alemaña. En concreto, o de San Sebastián foi unha especie de reclamo dentro da revolución cultural da República de Weimar. Por exemplo, Marianne Breslauer: Nacido en Berlín en 1909 nunha familia da alta burguesía alemá ilustrada, de orixe xudía. O fotógrafo, de feito, esta profesión, a fotografía, estaba de moda na década dos 20 do século XX entre as fillas de clase alta. Os cambios sociais fixeron que as mulleres da burguesía tamén aprendesen un oficio, polo si ou polo non quedaban solteiras. E a fotografía non era o máis inapropiado, sendo a educación artística. Ademais, como era un recurso novo, a incorporación da muller era máis fácil que noutras disciplinas artísticas.

Breslauer estudou nun centro de fotografía feminino situado en Berlín. Unha vez terminadas estas, instalouse en París, impulsado pola ambición da época. Comezou no estudo de Man Ray, en 1929. Con todo, o contacto e a influencia entre ambos non foron moi estreitos. Quizá foi máis fecheiro cando Breslauer caeu aparvado sobre Man Ray mentres vía a película Un chien andalou, a escena na que o coitelo escorregaba o ollo. Si, fixéronse retratos, pero o autor da película, Emak bakia, dixo que o mozo alemán sabía o suficiente ou que non tiña ganas de recibir aos novatos, que se puxesen ao seu cargo.

Algo máis relacionada tivo Breslauer, polo menos as súas fotografías, cos húngaros e franceses Brassaï e Kertész. Sobre todo con este último, porque compartiron un desexo irreflexivo: percorreron París os dous, por rúas, recunchos, esquinas, perdendo pola cidade, fotografando a xente completamente normal. Atraparon escenas da vida cotiá, momentos que pasan desapercibidos, vaidades. O que se chamou realismo poético ante a nova obxectividade.

Breslauer non era en absoluto un fotógrafo de estudo. Mesmo, a partir dun momento, foi máis o que se coñece como un noticiero gráfico ou fotoperiodista. Viaxou a Italia, Francia, Holanda, Palestina. Coñeceuna en 1932 como a escritora Annemarie Schwarzenbach. Coñecemento importante: Schwarzenbach, suízo, de 1908, fillo de Thomas Mann, Klaus e amigo íntimo de Erika, autor de libros como Tod in Persien (A morte en Persia) ou Alle Wege sind off (Todos os camiños están abertos). Na segunda, precisamente, trátase dunha viaxe que percorre os Balcáns, Turquía, Irán, Afganistán. Schwarzenbach, que simboliza o sentimento de desterro do home moderno, porque sabe que non hai casas, fogares, fogar, panales: “A miña enfermidade non é efémera”. De vida irregular, seguramente a biografía escureceu a obra do suízo. Con todo, influíu moito en Breslauer.

De feito, pensaron nunha viaxe á primavera de 1933, a España (sic), onde era máis habitual non Andalucía, ao norte de España (sic). Parece arriscado, pero non é tan estraño: a viaxe era precisamente un dos trazos da neue Frau, unha muller nova, moderna, aparentemente libre. Na década dos anos 20 do século XX apareceron novos recursos de masas, revistas ilustradas, publicidade, cine; e mulleres xogando co cabelo á garçon, pantalóns, masculinos, ambigüidade dos sexos. Gustáballes o tempo libre, o deporte: ximnasia, natación, tenis. E o coche.

O coche foi o camiño de locomoción que Breslauer e Schwarzenbach elixiron para a súa viaxe. Non foi unha viaxe de vacacións, tiñan que escribir e facer fotos para unha axencia de fotografía alemá. Despois de percorrer Cataluña, atravesando os Pireneos, visitaron Pamplona, Donostia-San Sebastián, Loiola e de novo Pamplona. Estaban entusiasmados co xefe de cidade. A culpa tíñaa o escritor Ernest Hemingway, máis concretamente a súa propia novela The Sun Also Rises, tamén coñecida como Festa, que regresou ao alemán en 1928. Breslauer quizá non tanto, pero Schwarzenbach, coñecendo a súa biografía e a súa obra, sentiu seguro identificada cos personaxes da novela que representaron a lost generation.

A viaxe levou a cabo, por tanto, “tratando de respirar a atmosfera que describiu Hemingway”. Pero, aínda que Pamplona pode ser a festa durante todo o ano, maio non é sanfermin, e poucas fotos de Breslauer, Schwarzenbach non lle dedicou nin unha soa reportaxe. As fotografías daquela viaxe, en xeral, non son un lugar significativo, as realizadas a monumentos importantes, salvo a basílica de Loiola. Si, pola contra, pequenos detalles, personaxes aos que chaman a atención, sobre todo os nenos máis novos. San Sebastián, zona portuaria; Pamplona, estampas de rúa. En total, doce. Nalgunhas imaxes apréciase a curiosidade dos viaxeiros: Mercedes Mannheim, un brillante branco sen capota, dúas mulleres sen home, estranxeiras, altas, de cabelo curto, cun cigarro na man. Algúns dos retratos que utilizaron para criticar a educación en España dicían que se ía a dirixir cunha nova forma de goberno. O interese polos cambios introducidos pola Segunda República estaba por encima de todo.

Tras Berlín, as reportaxes non se puideron publicar en Alemaña. O 30 de xaneiro de 1933, Adolf Hitler foi nomeado xefe do Goberno alemán e, pouco despois, comezaron a revogar varios dereitos dos cidadáns. A axencia de fotografía non se atreveu a publicar a obra de Breslauer polo seu nome, xa que non era ariana. En 1936 tivo que tomar o camiño de exilio, a Amsterdam, para logo ir a Suíza, onde viviu ata que en 2001 chegoulle a morte. Pero coa Segunda Guerra Mundial perdeu a fame pola fotografía. Nalgunha ocasión recoñeceu que os cambios de estilo de vida –exilio, matrimonio, fillos– non lle permitían concentrarse o suficiente na fotografía e non quería reducir a calidade das fotografías.

A idade de ouro de San Sebastián, como dixemos, durou na Segunda República e até o comezo da Guerra do 36. Esta guerra concluíu, pois, con todo a arte que se facía nas marxes –non só co ao lado da República: Falanxista Aizpurua fusilado; Lekuona morto no Exército Nacional, nun bombardeo dos propios nacionais e en asistencia sanitaria. En Alemaña, o auxe do nazismo trouxo a moitos a erradicar unha forma de vida. E no caso de Marianne Breslauer, a viaxe frustrada non foi tanto a Pamplona sen festas, senón á traxectoria fotográfica que lle obrigou a abandonar as novas circunstancias políticas do seu país. Afortunadamente, recentemente recuperouse e o seu traballo chegou a nós. Non lonxe, o que deberiamos facer tamén na nosa casa.