A hernaniarra Lurdes Barragan é nai de Auritz (non é o seu verdadeiro nome). Auritz ten 18 anos e pasa a semana en Vitoria-Gasteiz, onde foi a estudar. Barragán e o seu marido sempre traballaron a perspectiva de xénero en casa coa súa filla. Pola súa banda, a nai de Auritz cre que a experiencia no colexio axudoulle moito ao vivido en casa. Desde que a filla tiña uns 10 anos na Ikastola Langile de Hernani, Arremanitz Kooperatiba impartiu clases sobre sexualidade, bo trato e sobre igualdade. Con 15-16 anos, varios nenos e nenas formaron o grupo Lileta na escola, na zona de Auritz. É consciente do que é ser muller, non lle é estraño o feminismo. O traballo da perspectiva de xénero que o neno traía da escola levou aos seus pais a seguir o mesmo camiño.

Que facían en casa mentres contaban coa axuda da Cooperativa Arremanitz no colexio? A nai subliñou o papel que xogou a relixión na súa vida, o modelo patriarcal que transmite a relixión. Engadiu que, ademais da relixión, a propia sociedade tamén é patriarcal. “Os nosos temas cotiáns eran o pecado, a sensación de culpa, o mal que me comportei, estamos para coidarnos...”. Dille á súa filla que tivo moita sorte porque non tivo esa carga, mentres á súa nai custoulle moito e aínda lle custa quitarlla de encima. A carga provoca medo no interior dun mesmo e os medos transmítense de forma involuntaria ás xeracións futuras. Tratou de falar á súa única filla coma se fose un mozo: “Chámolle como ao mozo “Pasalo ben!”, pero sempre está a pensar en “Coidade!” ou “tapade sempre o bosque coa man, burundanga e cousas así”. Dille que se divirta, pero sempre ten unha mensaxe subliminar listo: ‘ollo!’, ‘non veñas só!’.

Gorka vai só a casa acompañado de Auritz

Relata con gran pena o seguinte episodio, o medo dos pais e a diferenza entre mozos e mozas ao saír á rúa: Auritz foise ao cine na época da sidrería. En Hernani, a tempada de sidrerías significa que hai moita xente de festa e que non todos practican bos tratos. O matrimonio e a filla viven na mesma praza. A nai e o pai miraban desde a casa, de que lado viñese a filla. De súpeto, a súa filla escribiulle ao móbil: “Tranquilo, mamá, Gorka díxome que me vai a axudar”. Apareceu con Gorka e a nai tranquilizouse. Entón Barragán sentiu unha gran pena, xa que o mozo se ía só a casa, e a súa filla pediulle axuda para volver a casa.

Cando volve de festa pídelle á súa filla que se achegue á súa habitación e dígalle que chegou. Barragán di que na mocidade da súa filla o instinto maternal vólveselle a espertar. A pesar de que a súa nai estaba na habitación contigua, espertábase con facilidade. Agora pásalle o mesmo, cando a súa filla salgue pola noite espértase facilmente cunha pregunta na cabeza, “veu?”. Non lle fai moita graza que reaccione así, pero non pode evitalo. Finalmente, cando chegou a casa pediulle que se espertase, aínda que non está seguro de que tome a mellor decisión.

Mencionamos o instinto maternal, pero preguntamos a Barragán que actitude adopta o pai nestas situacións: “Si a miña filla pide ao meu pai que vaia buscala pola noite, o meu pai di que si, e eu penso, o meu pai ten que ir buscala ou eles teñen que arranxala?”. O meu pai sempre está disposto a ir buscala”. E por que o pai toma esa actitude, sobre todo porque ten medo pola súa filla ou porque, en xeral, hoxe en día os pais protexen moito aos seus fillos? A pregunta non sorprende á nai de Auritz, reflexiona: “Non sei por que é. Talvez cando es pai ou nai asústasche máis e sempre estás a recoller o pollito. Pero quizá a situación actual déanos máis medo”.

Sentir medo

O hernaniarra non ten ningunha dúbida de que ten o medo metido no corpo. Tenta pechar a cremallera para non pensar sempre niso e dar liberdade á súa filla. No inverno ten menos medo porque a súa filla se despraza por Hernani e o ambiente xuvenil está no mesmo lugar onde vive a familia. O verán é máis complicado, as súas fillas e amigos gozan de festas por pobos. Segundo Barragán, “dáme moita pena dicilo, pero como nai, pásome o medo”. Pregúntalle á súa filla se lle pasa medo e respóndelle que si.

Por dicilo dalgunha maneira, trataron de elixir unha das dúas formas de educación cando o neno era pequeno, ou trataron de educar ao neno no medo ou de empuxar a progresar en mil ámbitos da vida. Nai e pai elixiron o segundo. Barragán cre importante axudar ao neno e á moza a empoderarse, aínda que en ocasións non é fácil atopar o equilibrio. Si non toma a medida, o mozo pode crer que vai devorar o mundo, e esa actitude non lle parece a axeitada á nai.

Que non usaría o whatsapp pero...

O teléfono móbil é un excelente mecanismo de control. Barragán deuse conta diso e tivo que lidar coa súa whatsapp. Contounos un detalle. En Whatsapp pódese ver cando outros realizaron a súa última conexión. Pensou en quitarllo de encima para que os demais non puidesen ver cando se conectaba e cando non. A filla observou como tiña a aplicación e viu que a tiña conectada. Pois ao final non a desconectou e di: “O teléfono é un modo de control e tamén de relaxación. Quizá teña máis inconvenientes”.

As relacións de parella, tan perigosas como a rúa

Con Axier Baglietto, membro da Cooperativa Arremanitz, traballamos o espazo público, os mozos e o medo (véxase o apartado da páxina 25) e díxonos que a principal preocupación dos pais é que as súas fillas saian ao espazo público, pero que a violencia máis dolorosa e constante vívese na familia e nas relacións de parella. Preguntamos á nai de Auritz si traballaron ese campo en casa. Traballaron a dependencia doutra persoa cando era menor coa filla. Usaban o exemplo do alcohólico para explicalo: converteuche nun súbdito, tes que estar ao teu lado, perdiches o control. Explicáronlle á súa filla o que é a autoestima, “si non tes certeza en ti, si non tes a cabeza no seu sitio, podes ser a moza máis bonita do mundo e o gran que che saíu no nariz pode ser un drama”. Contábanlle exemplos reais do que é unha muller mal tratada, a violencia, no pobo.

Non hai nada que facer cos fillos?

A Barragán dálle un pouco de medo falar de mozos, xa que el non ten fillos. Con todo, o tema saíu entre os amigos e ela ve aos pais dos seus fillos máis tranquilos, xa que teñen menos perigo. Con todo, á nai de Auritz parécelle que cos seus fillos falan pouco das súas actitudes. Os pais non teñen tan claro si débese tratar o tema cos seus fillos, teñen este tipo de reflexións: “Porque son chicos temos que porlles un ‘sanbenito’?”, “Porque son chicos témoslles que dicir que van maltratar ás mozas?”. Segundo Barragán, os pais dos fillos son os que máis preocupan, pero ás veces é moi delicado que se trate o tema dos fillos.

Os mozos convértense en agresores, pero a miúdo non se dan conta de que tamén poden ser vítimas de homes, sobre todo de nenos. Barragán lembra o que lle contou un amigo. No colexio falouse dos abusos que os adultos fan aos nenos e nenas. En casa, a nai do mozo sacou o tema e empezou a dicirlle ao seu fillo que non fose con descoñecidos, etc. A resposta do seu fillo, “iso é para as mozas, mamá”. Na escola contáronllo a todos os nenos, pero aquel neno non llo tomou para si. O neno pasou a noite moi preocupado e a nai dubidou: “Quizá lle falei moi forte, pero como é un rapaz cre que non lle vai a pasar nada, estaba nunha néboa”. E Barragán dixo: “Os mozos senten máis protexidos”.

Axier Baglietto, sociólogo

“A miúdo aos fillos non se lles di nada, ou se lles di, para protexer ás mozas”

O sociólogo Axier Baglietto é membro da Cooperativa Arremanitz e director do proxecto Harremonak do val do Urola. En todos os centros educativos de Azkoitia, Azpeitia e Zestoa traballan a sexualidade, a paridade e os bos tratos, sobre todo co alumnado. Harremona é un programa subvencionado polos concellos do tres municipios. Baglietto coñeceu a pais e nais nas charlas que ofreceron e, sobre todo, nas sesións de traballo nas que participou sobre dous casos de violencia.

Como viven os pais a violencia nas súas fillas e fillos e como actúan?

Organizamos charlas para os pais e nais, pero veñen poucas. En canto ás agresións sexuais, en Azpeitia producíronse dous casos (unha menor de 17 anos sufriu un intento de agresión sexual e atopáronse buracos na parede dos vestiarios femininos do campo de fútbol de Azpeitia).

As dúas sesións foron moi enriquecedoras. Normalmente veñen as nais, as nais das mozas, os pais dos mozos non senten ningunha inquietude. A violencia é unha fonte de preocupación para uns pais, máis que para outros, pero non chegan a dicir “algo hai que facer” ata que ocorre algo. Non se toman precaucións, non din: “quizá tería que empezar a ver como leva este tema a miña filla/fillo”. Non se fala ata que sucedeu e entón asustámonos e buscamos axuda.

Que consecuencias ten sentir o medo nas actitudes dos pais?

Sobre todo hai dúas opcións ante o medo. Unha é que o medo avance. Outra cousa é encollerse, limitar a liberdade, retroceder. De momento, ese tipo de cousas van suceder, ademais son moito máis numerosas e variadas das que nós coñecemos. O traballo non comeza cando non podemos aguantar o medo ou cando un suceso estala, senón antes.

Dis que en familia o tema non se trata moito, pero como non se vai a traballar si os pais están preocupados?

Cultivar si, pero no ámbito particular. A cuestión é como evitar que a miña filla se arrisque. Por medo e só eu que podo facer? “Acode e acompaña ás 3:00; mantén sempre o teléfono aceso; chama a el...”. Evitarás o ataque ou terás éxito, pero sobre todo, estás a reforzar a túa actitude de medo. Estamos a asumir que este tipo de situacións son normais, é a consecuencia de que o tema se quedou en silencio. Pola contra, adquire potencialidade se a pomos encima da mesa e enfrontámola.

É un problema social, non se trata do que lle pasou á miña filla, do que fixo o agresor. A todos correspóndenos falar diso.

Dis que a sesión que fixestes cos vosos pais e nais cando agrediron á moza de 17 anos foi enriquecedora.

O agresor, de nacionalidade estranxeira, foi detido. Na sesión dos pais impúxose un punto de vista: son estranxeiros, agora están a suceder cousas así... Sentía inquietude, medo, angustia. Pero, de súpeto, empezaron a falar da violencia que a súa nai sufrira como muller durante as festas e as noites. Era o veciño, o do colexio. De súpeto, produciuse un novo ambiente. Déronse conta de que sempre sucedera así e que sempre se calaron.

Que solucións propoñen os pais?

Sanción e control. Os agresores deberán ser castigados, castrados e atados cunha cadea longa.

O pai sitúa o risco na rúa. Vostede di que a violencia está moi presente na familia e nas relacións de parella.

Os pais están preocupados polo que lle vai a pasar á súa filla durante as festas de Pamplona, non se dan conta de que poden sufrir ou están a sufrir peor situación en parella ou noutro ambiente. Quizais os pais están a pensar “que ben, co mozo vai facer menos esmorga”, e poida que estea a sufrir unha violencia tremenda na parella.

O que se fai cos mozos, ou mellor dito, o que non se fai, preocúpache.

Que lle di vostede cando a súa filla sae á rúa? Coidado, coidado, coidado... E dille algo ao seu fillo? A miúdo non se lles di nada aos mozos, ou si dicir, para protexelas. Con todo, pode ser máis importante preguntar polas actitudes que teñen nos grupos de mozos. Si perciben actitudes inadecuadas cara ás mozas, como senten para afrontar unha situación. Hai que subliñar a importancia de non ser cómplices, de axudarlles a sentir empatía cara ás mozas.

Todos os agresores son homes, temos que facer algo, non? Cando se producen situacións de violencia, é certo que se nos fai difícil saber como actuar. Aprendemos a castigar ao agresor ou cómplice, a negarlle o amor, a dicirlle que é unha vergoña. Xogando así pechamos camiños. Por suposto, temos que pedirlle ao noso fillo toda a responsabilidade do que fixo, pero quizá non podemos negarlle o amor, a comprensión.

Que consello xeral dan aos pais?

Os adultos dicímoslles que somos un exemplo. Si queremos facer fronte á violencia, é importante observar as relacións que viven as persoas novas no ámbito próximo, a familia. Temos que reflexionar sobre como xestionamos a autoridade, os conflitos, si pomos os límites con agarimo, si coidámonos ou non, si aceptamos o control, as ameazas, as chantaxes.

Cre vostede que imos polo bo camiño?

Hoxe en día falar diso é un logro tremendo. Estamos a romper séculos de silencio. Está a saír nos medios de comunicación e nos arredores, e iso é un primeiro paso para empezar a recuperarse. Diría que estamos no comezo dun proceso.

A rúa é miña?

María Rodou de Zárate e Jordi Estivill i Castany entrevistaron a 70 mozas e mozos en Barakaldo, Hernani e Vitoria-Gasteiz. O traballo resultante é o seguinte: A rúa é miña? Poder, medo e estratexias de empoderamiento de mulleres novas nun espazo público hostil. Impartido en eúscaro: A rúa é miña? Poder, medo e estratexias de empoderamiento das mozas nun espazo público hostil. Trátase dun traballo subvencionado por Emakunde e que analiza, desde unha perspectiva de xénero, como viven e utilizan o espazo público os mozos e as mozas novas. O xénero condiciona a forma de vivir os pobos, as rúas e os espazos. O estudo analiza por que se crea o medo e as consecuencias que iso ten para as mulleres á hora de vivir o pobo ou a cidade. O medo explica como perpetúa a violencia contra as mulleres. A investigación destaca que o medo ten xénero. Para as nenas, o espazo público ten un ambiente hostil e máis incerto que para os mozos. As consecuencias emocionais e as limitacións da liberdade son moito maiores para as mulleres que para os homes.