Estaba vostede a piques de comezar o seu discurso cando preguntou ao seu auditorio se alguén sabía algo de Guernesey, se alguén coñecía o seu nome. Pero ninguén sabía nada.

É curioso que non saiba nada, porque Guernesey é un sitio pequeno. Guernesey é coñecido no Reino Unido por ser un lugar turístico e pola historia da Segunda Guerra Mundial. Polo demais, o que a xente sabe da nosa illa é algo insignificante… Guernesey é un aceno de lugar dentro da historia do Reino Unido, xa que as illas da canle A Mancha foron o único territorio do reino que ocuparon os alemáns. Tamén realizaron varias películas sobre este tema, baixo o nome de Guernesey, o que tamén contribuíu a que a xente coñeza a illa.

Lin unha historia dos nenos da illa de Guernesey, relacionada coa Segunda Guerra Mundial.

Si, si. Contoumo unha muller que coñecín hai moito tempo. A muller, que agora ten 90 anos, acórdase, cando era aínda unha nena, de que estaba na praia e viñera xente, gritando e gritando: “Veñen alemáns, veñen alemáns! Si quere irse de aquí, debe facelo agora mesmo, con rapidez. Varias barcas diríxense agora a Inglaterra! Non se sabe si despois haberá outra oportunidade!”. É evidente que a metade da poboación foise, incluíndo varios nenos. En moitos casos, estes nenos e nenas non tiveron contacto cos seus pais en cinco anos, nin comunicación coas súas familias. Separaron aos nenos en varias familias, cos seus irmáns a miúdo separados, e desde entón non tiveron ocasión de falar en guernesey.

Falaban, pois, ao Guernesey.

Moitos deles, si. Eran de campo! En Inglaterra, durante aquela época de guerra, ninguén se fiaba daquel que falaba noutro idioma que o inglés, nin os espías dun e os delatores do outro, ninguén confiaba en ninguén e, en consecuencia, aqueles nenos non falaban en guernesey.

Non tiñamos noticias das illas da canle da Mancha, aínda que non sabiamos que estivesen en Guernesey. Cal é a súa situación?

É ben sabido o que é a habitabilidade dun idioma e, no que a iso refírese, corre o risco de que desapareza en Guernesey. Non hai falantes do guernesey inferior a 45 anos. No mellor dos casos, terás un neno que sabe guernesey, pero non ten con quen falar. Os únicos falantes, raros, que falan con soltura o Guernesey son os maiores de 70 anos. Hai unha gran cantidade de xente, entre os 50 e os 70 anos, que se atopa no cerebro do guernesey, é dicir, cando era novo, aínda que non chegaron a falar realmente en guernesey. Enténdeno. Entre eles hai un grupo que quere revivir o guernesey, reactivar o idioma e niso está a traballar. A min paréceme que estas son as maiores esperanzas do futuro da linguaxe, pois se soubo algunha vez en guernesey, e agora téñeno metido no cerebro, non teñen máis remedio que levalo á superficie. Por outra banda, queren facer uso da lingua entre amigos e amigos. Non se trata, simplemente, dunha diversión.

Teñen o guerneseyera e falantes do guernesey algún tipo de protección legal, política lingüística?

Dificilmente. Unha política lingüística, sexa cal for o idioma, significa diñeiro e recoñecemento, e en canto a iso, en Guernesey non temos nada. É máis, moitos pensan que o francés é a súa lingua oficial, porque até comezos do século XX o idioma de ensino foi o francés, “lingua de civilización”, e xunto a el, as linguas locais eran sinónimas do “pobre francés”, é dicir, crían que ninguén máis que os campesiños que traballaban nos campos de cultivo utilizábaas o guernesey.

O prestixio non guernesey…

Nada de iso! Con todo, hai séculos era a lingua de Guillermo o Conquistador. A linguaxe dos normandos, por tanto, era algo do que estabamos orgullosos. Agora, exactamente ao revés, no mesmo Guernesey. No século XIX, varias persoas dirixíronse desde Britania ás illas da Canle, onde a vida se facía máis cálida e barata. Despois das guerras de Napoleón, os soldados pensionistas non tiñan diñeiro suficiente para vivir en Inglaterra, pero podían vivir moi ben nas illas da Canle. Formouse unha clase media e logo unha clase superior que miraba aos insulars de arriba abaixo. De aí dificilmente pode xurdir un auxe da lingua deses “abaixo”. Nada de prestixio.

O falante aínda ten guerneseyeras, como vostede dixo.

Non creo que sexa demasiado tarde. Na illa de Man, por exemplo, sucedeu algo terrible: En 1974 perdeuse alí o último gran falante, e hoxe en día haberá 200 ou 300 falantes hábiles, e quizá uns 700 que saiban algo de brochas. Creo que tamén nós estamos na mesma liña. Hai que mantela antes de que se perda para sempre, hai que activar á xente antes de que sexa demasiado tarde.

Ten Guerneseyera algunha entrada nos colexios?

Non ten recoñecemento legal, non ten presenza na escola, a xente non o considera un idioma propio. Só ten un anexo, “dialecto escaso”, a linguaxe local… É unha materia non oficial nalgúns lugares, fóra do horario escolar, media hora á semana, por exemplo. Chaman aos bos falantes para ir á escola, pero en realidade non son bos falantes, xa que non hai un bo falante si non falas na lingua de que se trate. Tes anciáns, de cando en cando xúntanse un con outro, e un deles morre, o vivo non ten con quen falar en guernesey.

Entón, a morte dos bos falantes vai acompañada da da linguaxe.

Vai perder e a perder o idioma. Con todo, esa xente que vai á escola, ese bo falante, é xeralmente unha traballadora xubilada. Unha vez á semana vai á escola, durante media hora… non sabe como ensinalo. Estes falantes eran nenos durante a Segunda Guerra Mundial, non puideron escolarizarse, aínda que tamén tiveron que aprender alemán. Recordo que unha muller me dixo: “De mozo quería ser profesor, pero non tiven suficiente clase. Agora podo ensinar a guernesey, e iso faime sentirme orgulloso, estou contento”. Pero iso non é un sistema de ensino real.

Non é así?

Non é un ensino eficaz. Quero dicir, é importante que o falante senta orgulloso, pero iso non é ensino: nin materiais, nin metas, nin camiños… Ás veces, non é máis que unha actividade extraescolar –os pais queren nenos sempre ocupados–, ás veces eses pais teñen un interese real na lingua, pero eles non queren aprender, ou pensan o máis posible: “Os adultos non podemos aprender, pero os nenos aprenderán por nós, serviralles no futuro”. Pero aos nenos non lles importa si a lingua vailles a servir no futuro, se lles divirte, aprenderán, e si non, pouco caso á lingua.

Cales son as prioridades do guernesey na actualidade?

No caso dunha lingua deste tipo –cun número pequeno de falantes–, a miña prioridade é crear unha multitude de falantes intensivos entre os adultos, porque hoxe en día non o temos. Temos falantes de idade avanzada, anciáns e algúns nenos, pero non temos falantes interinos graves, e sen eles non podes formar unha comunidade de falantes. Niso estou, e niso estou a traballar.

Por que hai que estudar ao Guernesey?

Ouvino dicir moitas veces. O Guernesey non é unha gran lingua, non é francés, nin inglés, nin chinés… Algúns din iso: “É máis importante aprender un gran idioma, é máis útil!”. A mesma palabra sempre: “útil”. Mire, en Guernesey pasamos unha enquisa sobre o interese por aprender o idioma. Acabo de chegar uns 30-40, que están a estudar en Guernesey, e falei con eles un a un. Vostede díxoos: “É a miña lingua, podo dicir algo en guernesey aos meus clientes, teño unha linguaxe de emocións…”. Na illa viven moitos turistas e, xunto a eles, hai residentes do Reino Unido que están casados cos da propia Guernesey. Algúns deles queren coñecer máis sobre a cultura local, estreitar lazos coa comunidade. Estes apenas usan a palabra “útil”.

Que relación existe entre a guerneseyera e a identidade? Temos un dos temas que vostede analizou.

Hai persoas que pensan que o idioma é unha parte importante da identidade, pero a persoa que ten o idioma representado dirache que para ser dona desa identidade non ten por que saber ese idioma, que hai outro camiño para ser dona dunha identidade. Uns insistirán nos costumes, outros na comida local, outros nas praias, outros na natureza… Queremos dicir que a xente constrúe a súa identidade de moitas maneiras, pero na illa de Guernesey non está en ningún outro sitio, é unha cousa rara, e iso é o que nós tentamos subliñar. Non somos, simplemente, unha parte de Inglaterra, totalmente inglesada –é o caso doutras illas–, en Guernesey temos unha lingua diferente, temos algo que merece a pena promover.