“Pido ao Estado que acabe a dispersión e cumpra a legalidade”. As palabras de Rosa Rodero, vítima de ETA, estendéronse como pólvora á prensa. Rompe esquemas sinxelos despregados desde o Ebro cara arriba. Por segundo ano consecutivo, pediu en nome das vítimas non vulnerar os dereitos humanos dos presos vascos. Di que máis vítimas pensan como ela, aínda que sexa ela a que o expresa publicamente.

“O éxito da manifestación obríganos a seguir adiante”, di o portavoz da Rede, Joseba Azkarraga. “Hai moita xente nA Sa, por encima de ideoloxías políticas concretas, defendendo os dereitos humanos, a paz e a resolución do conflito”, afirma. Cre que se está estendendo o clamor contra a dispersión.

Polos dereitos humanos, a resolución e a paz, os presos vascos foron atados para levar pancarta a Euskal Herria: avogados, vítimas do GAL e de ETA, familiares de presos enfermos, ex presos e culturistas. A manifestación foi apoiada polos partidos que conforman EH Bildu, así como polos sindicatos ELA, LAB, CCOO e Steilas, entre outros. A pesar da decisión de non apoialos, PNV, Podemos e PSE mostraron publicamente o seu apoio á "repatriación dos presos vascos". A secretaria xeral de Podemos-Ahal dugu, Nagua Alba, acudiu a Bilbao en nome propio, e o secretario de política de Podemos, Iñigo Errejón, fixo un chamamento público para acudir á manifestación en apoio a unha serie de adhesións.

Todos os dereitos para todas as persoas. Ez dago escusas. A ocupar as rúas de Bilbao. Eu #Salatzen dut ☝🏻

— Íñigo Errejón (\ierrejon) 14 de xaneiro de 2017

Actitude firme de familiares e amigos

“Somos familiares e amigos dos presos políticos vascos que están dispersados desde fai 28 anos. Non decidimos que sexa así, só así somos. Cando os nosos familiares foron detidos e encarcerados, decidimos non abandonalos. Buscamos compromiso e responsabilidade nas institucións, axentes políticos, sociais e sindicais”, di Naike Dez, de Etxerat.

Dez ten que percorrer 334 quilómetros cada vez que visita ao seu pai, preso no cárcere dO Dueso de Santoña. Preguntado por ETXERAT, explicounos que nas asembleas nacionais adoitan reunirse ao redor de 500 persoas, e que na actualidade, a pesar das discusións, ve á asociación unida. A maioría dos membros da Asociación tamén notan que a idade vai subindo, con todo o que iso leva.

Díez dixo que viron un cambio na reunión que mantiveron cos partidos e sindicatos. “Até agora víano como un chiringuito da esquerda abertzale, e iso está a cambiar. Somos un axente que fai o seu propio camiño”.

Na última rolda de contactos reuníronse con todos os partidos e sindicatos excepto pp, UPN, PSN e UXT de Navarra. “Habemos visto que hai ganas de terminar isto. Non sabemos o que van facer despois, pero os axentes trasladáronnolo. A ver si é así”.

ETXERAT estivo en Bruxelas, onde explicou aos europarlamentarios a situación dos presos enfermos. Denunciaron que 22 presos atópanse en estado grave e que tanto Francia como España están a infrinxir a súa propia lei penal.

Peche de ex presos en Usurbil

A manifestación de Sare chegou tras un mes de quecemento. A partir do 10 de decembro, centos de ex presos encerráronse na dinámica Kalera Kalera, en Usurbil, de forma rotatoria.

“Tivemos un ambiente bonito, por dicilo dalgunha maneira, recuperamos o ambiente do patio”, di a santurtziarra Oihana Garmendia. O preso foi posto en liberdade en decembro de 2015, tras permanecer 6 anos en prisión. “Esperta a paixón ver que seguimos traballando para sacar a tantos ex presos, despois de 40-30 anos, aos amigos que quedaron dentro”.

Hai persoas que durmiron unha noite na literata da carpa instalada na praza de Usurbil, outras cinco noites, algunhas durante dúas semanas e hai quen estivo alí case todo o mes. O frío que soportaron e o feito de que enfermen moito non debilitou o seu ánimo.

Antton López, de Elorrio, cumpriu 26 anos de cárcere e saíu en 2013 do cárcere cando o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos de Estrasburgo tombou a doutrina Parot. El tamén participou activamente na dinámica Kalera Kalera. O primeiro, crear unha faísca para influír nas bases da esquerda abertzale e pór en marcha a dinámica de mobilizacións. Cre que o conseguiron a través de conferencias, concentracións, cadeas humanas e outras iniciativas que se organizaron para socializar a situación dos presos de eta. Neste contexto, ERNAI e Aitzina encadeáronse na sede da Dirección Penal de Madrid e no Palacio de Xustiza de París, respectivamente. “A miña conclusión é que si se ofrecen espazos de mobilización a xente responde”.

O segundo obxectivo é conectar coa sociedade o tema dos presos de eta. Neste sentido, tamén se mostraron satisfeitos polo número de axentes que pasaron por Usurbil e polas relacións que mantiveron. Aínda así, López ve no seu traballo de face ao futuro socializar o tema que lle tocou vivir. Con todo, Kalera Kalera non é un axente e sortu asumirá esta liña, segundo recolle o informe Zohardia.

O EPPK está disposto a abrir novas oportunidades?

Ademais do xa mencionado anteriormente, coa dinámica Kalera Kalera, os ex presos quixeron expresar o seu apoio político aos reclusos que abriron un proceso de debate. Co obxectivo de “baleirar os cárceres”, a dirección do EPPK presentou o borrador que se debaterá de forma penal, abrindo a cada preso a posibilidade de utilizar as novas vías xurídicas.

“Cada un decidirá si abordar esas posibilidades que ofrece a liña xurídica –redencións, destinos penais, cambio de graos, permisos, achegamento ao País Vasco, liberdade condicional, etc.–, e nese sentido, como a liña foi asumida colectivamente, contará en todo momento co apoio e a axuda do grupo. Ese debe ser o espírito do novo funcionamento”, di o documento.

“Unir, repatriar, despedir”, destacaron as ideas. “Calquera paso neste sentido sería valorado polo EPPK, sempre co consenso e a solidariedade do corpo, co apoio da cidadanía”. O Colectivo manterá as liñas vermellas comunicadas a ARGIA en xuño de 2015: arrepentimento e denuncia.

O debate terá unha duración aproximada duns meses. De non aprobarse o informe, redactarase outro coas achegas realizadas e, se se estimase, poderase prever a inmediata iniciación das peticións dos reclusos, abrindo vías xudiciais de nova tipoloxía ante o Tribunal Supremo de España e buscando posibles contradicións no marco xurídico.

“Abordaremos o debate con entusiasmo”

“Vimos dunha inpasse política e temos moito que facer e que dicir. Nestes tres anos non tivemos capacidade colectiva para adaptarnos á situación política”. O durangués Iurdan Martitegi considera que as análises da situación, a autocrítica, as novas propostas e os procesos de debate son alimentos imprescindibles para os militantes políticos.

Desde o cárcere respondeu ás preguntas de ARGIA, deixando claro que non fala en nome de ninguén, senón que só se representa a si mesmo. Martitegi, detido o 18 de abril de 2009, está acusado de ser o xefe militar de ETA no norte de Cataluña e de cometer varios atentados. Está encarcerado en Moulins-Yzeu, a 770 quilómetros do seu pobo natal. “Coa resurrección do debate espertáronsenos, dalgunha maneira, os ánimos, no medio de tantas decepcións”, di.

– Que esperas dos estados?

– Na actualidade, non espero nada bo dos dous Estados, salvo que se multiplicen os obstáculos para dificultar o debate. Aos Estados non lles interesa un Colectivo vivo, enrarecido e propoñente e podemos tomar como exemplo as detencións e encarceramentos dos mediadores e avogados das nosas rúas hai tres anos. Como non teñen proposta, seguirán empeñados niso.

– Como ve o tema nos próximos anos, a curto prazo?

– Gustaríame que as consecuencias do conflito armado pasasen de ser responsabilidade da esquerda abertzale a ser responsabilidade de Euskal Herria. Gustaríame ver a algúns partidos políticos á altura da realidade actual, en ofensiva, máis aló dos intereses partidistas, nas consecuencias do conflito que a maioría da sociedade demanda no barro, na confrontación co bloqueo dos estados desde unha perspectiva de país. Gustaríame que houbese consensos, alianzas e unidade ao redor das consecuencias do conflito, un instrumento para o inicio dun proceso independentista. Romper as cadeas cos Estados e convertelas no punto de saída do proceso unilateral desde o consenso popular.

Con fins de amnistía?

Tras a multitudinaria manifestación convocada por Sare o pasado 14 de xaneiro na Zona vella bilbaíno, por cuarto ano consecutivo, o Movemento Prol Amnistía e Contra a Represión convocou outra manifestación para denunciar a situación de Amnistía. Centos de persoas reuníronse baixo a lema Amnistía Total. No escrito lido ao final, eloxiaron a loita a favor da amnistía realizada no pasado en Euskal Herria, pondo en valor o carácter político dos represaliados.

“Nos últimos anos, con todo, as manifestacións de xaneiro foron perdendo contido político chegando a defender aos presos só desde o punto de vista humanitario, deixando de lado aos fuxidos e deportados”. O movemento aposta por mellorar as situacións individuais dos presos, “a condición de que non se aproveite a atención para desviarse do obxectivo final ou saír do camiño dunha solución integral: o obxectivo final é a amnistía”.

Na súa opinión, se o tema dos represaliados políticos “queda só no ámbito dos dereitos humanos, fóra dunha forma aséptica e dun contexto político, nun futuro próximo, defenderá o achegamento da maioría deste pobo ou a liberdade dos presos enfermos, pero ao mesmo tempo defenderán que os presos paguen polos delitos que cometeron, aínda que sexan dentro dunha política penal máis flexible e humana”.

O ex membro de ETA Jon Iurrebaso publicou un artigo de opinión en varios medios de comunicación no que denunciaba que as decisións individuais dos presos xerarán desigualdades e criticaba a liña oficial da esquerda abertzale.

Antton López, expulsado á Rúa, opinou que "no fondo deféndese un proxecto político diferente". “Se o tema dos presos fose só, resolveriámolo en tres sesións. Pero a cuestión é outra cousa, política”.

“É un tema que vivimos con tristeza, si, de ATA”, di Iurdan Martitegi desde o cárcere. “Na medida en que penso que as diferenzas de fondo danse no cambio de estratexia política, gustaríame que o feminismo pasase a ser, coa mesma capacidade que ten para xestionar as diferentes ramas do seu seo, divisor e dedución das diferentes opinións da nosa casa, fortaleza e multiplicador”.

Violencia de xénero no seo do conflito político

“Aquí estamos un día as mulleres loitando pola independencia de Euskal Herria e por unha sociedade máis xusta”.

Así comeza o manifesto Hemen gaude, no que 60 mulleres de cinco xeracións pasadas polo cárcere participaron publicamente nos últimos días de decembro dentro da dinámica Kalera Kalera. “Conformar un discurso común feminista e pór unha perspectiva de face ao futuro é unha tarefa que ninguén mantivo até agora”, afirma Olatz Dañobeitia, que se centrou no tema. Este veciño de Lekeitio foi encarcerado durante seis anos.

“No contexto dun conflito político como militantes políticos tomamos algunhas decisións e sufrimos algunhas consecuencias represivas. O obxectivo foi contar o que vivimos as mulleres que estivemos nesa opción, o que vivimos por parte dos estados e dos nosos movementos”.

No manifesto abórdanse ideas como o modelo de militancia centrado nos homes e a dureza, as mulleres en mans da policía, a necesidade e a falta de coidados, a protección feminina, a maternidade, o trato aos medios de comunicación e as necesidades e dores persoais, entre outras. O texto concluíu coa reivindicación da liberdade das 52 presas e presos políticos encarcerados na actualidade.

Dañobeitia di que lle sorprendeu a boa acollida da iniciativa: “Con todo, nós demos un paso, importante para nós, pero seguir andando nesa dirección é responsabilidade de moitos axentes, de toda a sociedade vasca”.

Claves para o futuro?

O pamplonés Alberto Matxain, pola súa banda, referiuse ás claves que poderían ter maior relevancia de face ao futuro. Este permaneceu en prisión seis anos e dous meses. “O debate do colectivo será o tema central”. Segundo Antton López, a clave está en que o Colectivo anunciou que se vai a pasar da fase de resistencia á de construción.

Joseba Azkarraga (Sare) cre que 2017 vai ser un ano decisivo no ámbito dos dereitos dos presos vascos. Por unha banda, porque ve que este ano ETA se vai a desarmar –con ou sen a colaboración dos Estados–, e por outro, porque cre que si se aproba o informe de debate do Colectivo, desarmarán a mensaxe dos Estados. “É un ano decisivo. Se este ano non conseguimos desbloquear o tema dos presos, corremos o risco de volver pararnos e podrecernos. Un proceso de paz corrompido é un proceso que corre o risco de volver pór en marcha a violencia”.

No ámbito dos dereitos humanos, elaborouse un informe no que se recolle a opinión de xuristas de distintas sensibilidades para que os partidos políticos cheguen a acordos mínimos. A rede buscará un acordo e unha defensa institucional do mesmo.

Iurdan Martitegi, preguntado pola situación, di o seguinte: “Boto en falta a expansión da situación política social de Ipar EH en Hego EH. O consenso da boa lectura que a maioría dos axentes e da sociedade fai sobre a solución do conflito e o compromiso que cada un mostra no ámbito que lle corresponde”. Nas liñas de EPPK e do Colectivo de Exiliados Políticos Vascos, “considero necesario unha nova organización que impulse a infantaría cun traballo permanente en todos os pobos, revitalizando e activando os espazos públicos”.

“Tamén sinto o baleiro das actitudes desobedientes da cidadanía. Unha militancia viva disposta a dar un paso adiante sen esperar a ninguén e denunciar toda inxustiza”. Como exemplo citou as ferramentas de solidariedade cos presos de finais dos 90, as “accións directas aplaudibles” dos membros de Ernai e Aitzina ou a acción solidaria de dous vascos detidos en Grecia. “Hai ferramentas de loita sobre a mesa, hai onde influír e que denunciar, e hai gurro para levalo á práctica. A que esperamos?”, pregunta.

Oihana Garmendia cóntanos a relación que tivo cos axentes na dinámica Kalera Kalera. “Hai algúns temas de urxencia: o dos presos enfermos, a dispersión, a situación das persoas maiores... que hai que solucionar enseguida están de acordo todos os axentes que nos reunimos. Expuxémonos a necesidade de deixar sen efecto esta excepción que ten en vigor o Estado español. A lei 7/2003 fai imposible dar pasos na lexislación ordinaria, por tanto, aplicar os dereitos que a lexislación recoñece aos presos e presas. É unha política vingativa, da época da guerra. Iso hai que acabar”.

Os axentes tamén defenden que se invoquen competencias penais para o Goberno Vasco e para o Goberno de Navarra.

Segundo Antton López, a clave para a esquerda abertzale é situar ben cal é o momento político no que estamos inmersos. “Nós temos que levar a cabo un proceso independentista. E como se fai ese suxeito determinante? Facendo pobo. Estamos nun proceso democrático. Iso significa que temos que contar con xente que non comparte a nosa ideoloxía, temos que unirnos ao pobo para facer unha confrontación co estado. Nesa parte as partes non valen, fai falta un todo. É moi importante interiorizar esa idea”. Ademais, cre que a esquerda abertzale deberá aprender a vivir no marco das contradicións. “Se facemos unha esquerda abertzale ríxida, será un erro”.

Oihana Garmendia tamén ve a necesidade de crear un proceso popular. “Chegou o momento de que a cidadanía se responsabilice e tome a testemuña diso. Non nos partidos políticos, nin nas negociacións entre gobernos... non, nós temos a chave”. Neste sentido, subliñou que o esquema de negociación bilateral "non é válido" para o Goberno Vasco.

“O conflito vasco é un conflito creado ao redor dunha opresión, pero se cruza con outras opresiones, entre elas, o conflito das mulleres co patriarcado. Primeiro temos que facer un relato feminista do conflito vasco, para logo facer unha proposta feminista de solución. Non fixemos nin unha cousa nin outra”, di Olatz Dañobeitia. De face ao futuro, di que teñen moito traballo por facer. Este grupo de mulleres non é un axente, foi unha iniciativa puntual dentro de Kalera Kalera. Con todo, con algunha outra forma, pero din que van seguir traballando.

Naike Díez, membro de Etxerat, ve que o traballo que tomou o Foro Social vai ter unha importancia a curto prazo. Para marzo convocáronse senllos actos en Donostia-San Sebastián e Hendaia, que terán lugar en Donostia-San Sebastián. “Estudarán que cousas pódense facer sobre o desarmamento e os presos e exiliados”. A Díez parécelle clave que é a posición que vai adoptar o Goberno Vasco ante as medidas adoptadas polos tribunais españois, como as que toma o EPPK.

Ademais, o 9 de xaneiro chegou ao Tribunal Europeo de Dereitos Humanos de Estrasburgo o primeiro caso da dispersión. Trátase da primeira dos centos de casos que se presentan, segundo informou a súa avogada Amaia IZKO.

Desexo de pechar o ciclo

“Levamos connosco como pobo o orgullo humilde e digno de afrontar con firmeza esa monstruosidad que simboliza o cárcere”, afirma Martitegi desde o cárcere. “Este patrimonio inmaterial, indeleble, leva dentro de si a calquera pobo loitador, e Euskal Herria, como non, merece ese recoñecemento, e merece a pena actuar sobre iso, analizalo e felicitar ao noso pobo”.

No último día do ano, dous turismos que foron visitar a Aitor Olaizola e Kemen Lertxundi, que se atopan na prisión de Daroca de Zaragoza, atopáronse no frío aparcadoiro. Dous ondarrutarras e dous donostiarras realizaron xuntos a hora previa á visita, e á saída necesitaron case o mesmo para saudarse. Co xigantesco edificio de formigón enfronte, conscientes de que volverán deixar alí aos seus amigos, Angela Davis acabou falando da abolición dos cárceres reclamada meses antes. “Levamos tantas xeracións dando voltas ao redor do cárcere, sorpréndeme que aínda non asumamos a idea de abolir esta institución”, di un.

Así o reivindicarán os Tattoo Circus contra as prisións na recuperada fábrica Firestone de San Sebastián, durante o fin de semana do 31 de marzo.