Para comentar os libros que non son novidades neste período que tomei en 2010, houbo unha lei que non se escribiu: non repetir autor. Unha lei que me resulta cada vez máis difícil de cumprir, porque os que merecen a mención non son inesgotables, e encántame tanto a uns poucos escritores. No meu descargo direi que só trouxen a Itxaro Borda como apailadora, pola antoloxía de escritores Emakumeak. Veño, pois, a arranxar unha inxustiza con Borda dunha vez como autor. E deixo a porta aberta para o futuro, para poder volver convidar aos escritores que entraron aquí unha vez.

Que libros elixir dunha lista longa. Pois ben, durante moitos anos, ata que a editorial Meettok saca 100% Basque, o único libro traducido ao castelán, 1989. Allegro ma non troppo, que apareceu na mítica editorial Hiru, dedicábase á narrativa en eúscaro na prestixiosa sección Milia Lasturko (iniciativa que poucas persoas seguiron, salvo a iniciada por Pamiela e Diario de Noticias, con menos eco do que se esperaba). Na ponte da literatura, non a narración, non a novela, situouse no apartado da crónica, nun só exemplar, como recoñece o título, aínda que na última páxina menciónase nesta “estraña novela”. Reúne unha crónica ou novela singular, unha narración breve, unha reflexión, un diálogo, un monólogo disfrazado de diálogo, con humor cheo de humor, melodramático, vacilante, brilliante, nos confíns da frivolidade. Borda na súa totalidade.

Pero digamos a crónica, de acordo. Pero era de... Pois de 1989, aniversario da famosa revolución, centésimo: tempo de calor, sen choiva, o millo en perigo de extinción, “As negociacións entre ETA e o goberno español renovaban”, “o movemento feminista está totalmente integrado e así desvalorizado”, e “Francia non propón outra saída que a azimilación obrigatoria”. Resumindo máis do debido, explícasenos como desde 1789 Francia “analiza, analice, cuadra, normaliza o normal, encartado aos valores da revolubilidad”, até meternos na pista do “burro, da irrigación depurativa, do cegamente obreiro, do ridiculo crente”.

Mentres les atoparás letras danzantes, comas nun sitio onde non se sabe onde, guións que aparecen de súpeto, erros ortográficos, maiúsculas esquecidas, letras desaparecidas. Vaise a pór un pouco de tremendista de cando en vez –“na historia non hai sitio para nós, salvo nas páxinas cheas de sangue dos vencidos”–, até aplicar a lei Godwin – “Cal é esta sociedade meriense, que acepta en paz a solución final contra un pobo?”. Pero é un libertino de xeito abondo que é cando, unha vez máis, está libre en mans de Borda.