Tras recibir o Premio Euskadi, dixeches “non o esperaba en absoluto, a min non me coñece ninguén”. Bo, o esencial é o libro, non o nome do autor, non?

Non sei exactamente si é así. Teño mala opinión dos premios. O mundo da literatura vasca vive unha especie de endogamia, e os membros do xurado saben quen a escribiu, aínda que o traballo sexa anónimo. Por exemplo, enviei dous textos ao Premio Unamuno, e un xuíz díxome: “Si, e esoutra tamén é túa”. Tanto pola bibliografía como pola forma de escribir, o noso cartón de presentación vai incluída. Máis aínda no caso do Premio Euskadi, con libros e nomes coñecidos, pois, non mo esperaba, pensaba que Eduardo Apodaka ía gañar.

É importante ser premiado?

Ser premiado ten o seu lado bo e malo. Bo, esta entrevista túa. Pero, sobre todo, ten o dobre de desvantaxe. Por unha banda, ponche no punto de mira das críticas doutros, tes que escoitar o que non son verdade. Por exemplo, un escritor acaba de dicir que eu son un propagandista, que quero subir postos. Non teño necesidade de subir un posto, porque estou perfectamente no sitio en que estou. Non propagande a ninguén, son francotirador. Doutra banda, na medida en que non son pracenteiro, non teño ningún desexo de aparecer nos medios de comunicación, nin sequera a necesidade, porque non vivirei de libros. Gústame moito o anonimato. A pesar de publicar sete sesións, poucos me coñecían ata que me premian, outros escritores son absolutamente mediáticos con pouco traballo.

O escritor, e menos o ensaísta, non ten fama doutros oficios máis mediáticos.

Agora que estou a entrar un pouco no mundo editorial [Sorzain é un dos impulsores do proxecto], estou a tomar conciencia das tendencias do mercado. Un escritor gaña o 10% das vendas e a mediación gaña o resto, empezando polo distribuidor co 50%. Por tanto, o desequilibrio é enorme. Os escritores convertémonos/convertémosnos en temas de consumo. En proporción somos moitos máis escritores que lectores, non temos tempo de ler as obras doutros escritores. Ao parecer, lense libros que se difunden a través da publicidade. Tártaro. A venda de Mina, poder e verdade era moi escasa, pero ao recibir o Premio Euskadi, de súpeto, vendeuse moito máis.

A cultura é, sobre todo, un espectáculo. O mercado manda. Como profesor, como vive vostede esta situación?

Moi mal. Cada día vexo como este mundo inflúe na educación. Non hai máis que ver como se descartaron as materias de filosofía e humanidades, e a LOMCE é o exemplo diso. Antes o tema de Filosofía era obrigatorio en segundo de Bacharelato, agora só para os de letras e elixible. Evidentemente, o obxectivo do sistema non é facer que pensen.

A
mitoloxía grega foi o punto de partida de Tartaroa para analizar a sociedade actual, globalizada e consumista.

Gústanme os mitos, non só os gregos. Vascos, nórdicos ou celtas tamén. Con todo, no libro os mitos non son a base, senón a escusa para o que quero dicir. Na mitoloxía vasca non atopei nada relacionado co que quería expresar.Quizá porque o cristianismo transformou os mitos vascos. Os mitos gregos tamén nos cambiaron, pero os gregos ofrecíanme dúas vantaxes: ser moi coñecidos para todos e ter un paralelismo co que quería dicir.

Que é o Tártaro?

Na mitoloxía grega existían tres campos infernais, un dos cales era o Tártaro, onde os seres vivos e os inanimados sufrían xuntos. Este paralelismo axuda a entender unha das teses do libro. Hoxe sufrimos todos, antes só o pobo, hoxe en día todos estamos sometidos á ecoloxía, ao medo, á vulnerabilidade.

Tentaches conxugar o mundo global coa realidade vasca.

No ensaio anterior referinme á hipermodernidad ou ao capitalismo, e no catro anteriores, á cultura vasca. Dei mil voltas á pregunta “Que é vasco?” e non teño resposta. Hai moitas definicións, pero vexo unha lea terrible. Non creo que teñamos que darlle unha soa definición. Empeñámonos en dar unha única definición: euskaldun, euskaldun, euskaldun, euskaldun, euskaldun, vascoa. Temos que admitir que hai moitas definicións. Deberiamos tentar buscar o rizoma desas definicións ou buscar a sinerxía das mesmas, ir de forma unitaria tendo en conta a diversidade. É estéril quedar cunha soa definición.

O deserto é outro dos eixos da sesión.

Zygmunt Bauman popularizou a expresión “modernidade líquida”. Pasamos de ser unha sociedade sólida a unha sociedade líquida. Eu digo en lugar de líquido que somos area.A imaxe do deserto foime vital para levar a cabo a sesión.

Como son os teus alumnos?

Non son referentes do alumnado. Imparto clase nunha ikastola de Uribe-Kosta, con idades comprendidas entre os 16 e os 18 anos en bacharelato. As súas familias atópanse nunha situación socio-económica moi elevada. Vivimos o paradoxo da hipermodernidad: fáisenos crer que somos autónomos e libres, pero somos precisamente o contrario. Por tanto, os alumnos tamén pensan que son implicados e maduros, pero, por exemplo, cando discutimos de racismo dámosnos/dámonos conta de que están preto das mensaxes da ultradereita. O seu discurso é contrario ao machismo, pero na práctica están perdidos. Viven nun paradoxo. Máis que narcisistas, segundo Michel Maffesoli, son Homo Esteticus. Só pensan en “gozar e gozar”. Gozade do día, o resto non lles importa. Cando se lles pide unha reflexión, o 80% utiliza a mesma frase: Carpe diem.

O sistema educativo non axuda.

Unha característica da hipermodernidad é o paradoxo. O primeiro paradoxo entre os mozos dáse no primeiro curso do Bacharelato: “Odio a filosofía porque me fai pensar. Até agora non o fixen”, din. O sistema educativo non garante a autonomía, o mundo empresarial está implantado e os empresarios véndennos o sistema educativo como unha panacea.

No deserto globalizado, o faro é internet. Como vives internet na escola?

Algúns profesores prohiben o acceso ao móbil. Aínda que a min sexa perigoso, cando estou a explicar algo, paréceme interesante escoitar “equivocáchesche en iso”. Segundo o pedagogo José Antonio Marina, internet e os dispositivos intermedios son neutros. É como un martelo, podes romper unha cabeza, pero tamén me serve para construír unha casa.

A mocidade non é modelo, a clase política tampouco.

Os políticos convertéronse nun modelo de reputación. Nas últimas décadas a política descendeu notablemente. Podemos Ahal Dugu é un fenómeno populista, o populismo desatou, en parte, a un grupo de xente que estaba durmida. En política, son escéptico, son pesimista, non teño ningunha confianza nos partidos. O que prometen e logo o que cumpren non coinciden, ou moi poucas veces. Eu reivindico a política na medida en que se pode organizar fóra dos partidismos, a través dos movementos populares, no seu camiño pódese sementar a semente do cambio. Pero os movementos populares non teñen a vitalidade das décadas dos 60, 70 ou 80, coa excepción do feminismo que está a lume vivo. Entre os mozos, en xeral, non hai paixón pola política, mentres teñan a oportunidade de consumir non teñen ganas de moverse.

Adóitase dicir que a orixe dunha nova cultura política está na educación.

Pero mentres a educación estea en mans da clase política, como facelo? No sistema occidental a educación está deseñada para producir o traballador que necesita a empresa. Debido ás últimas tecnoloxías, moitos postos de traballo desaparecerán ou se transformarán. Substituirannos drones e dispositivos. As empresas están a cambiar e a clase traballadora tamén, aínda que para iso tiveron que cambiar o sistema educativo. Sen unha pedagoxía baseada nas competencias dificilmente crearemos unha nova cultura política.

O crente que busca “un novo Deus” está vivo.

Segundo Nietzsche, a morte de Deus traería as sombras de Deus. Os suplentes de Deus, as ciencias, as políticas e o consumismo, están vixentes. Hai tantos deuses onde, nesa hipermodernidad, quen ten sede de fe pode elixir ao deus que queira. O sistema educativo impulsado pola oligarquía quere un ser humano abstracto, despolizado e vulgar. O sistema ocúpase das súas necesidades. Mentres haxa pan e circo non tes que levantarche contra nada.

Está a producirse unha “democratización” e unha forte homogeneización.

A palabra democracia converteuse nun eufemismo, non serve para nada. Todos os partidos políticos reivindican a democracia e a liberdade, esas palabras ampulosas e bonitas de sempre. Como é posible que os partidos de extrema dereita e esquerda fagan o mesmo clamor? As palabras, as definicións, non serven, as definicións convertéronse en nada. A democracia é nada.

Como superar iso?

A duras penas, vendo o fenómeno Trump... Iso pode facer que a dereita floreza en Europa. Que nos pode vir? O meu soño é acabar co capitalismo, pero é posible? O cambio é necesario, pero non virá por parte da xente, senón por un cataclismo ou pola propia implosión do capitalismo. Joseba Gabilondo afirma no seu último libro que “este crecemento vai desbordar ao mundo, non hai un estado de benestar para todos, é imposible”. Por tanto, desaparecerá a clase media, as desigualdades económicas crecerán aínda máis, e virá o levantamento do chamado “terceiro mundo”. Cada vez son máis os fodidos. Non espero nada bo.