Na televisión, na rede, no escenario e na praza, os bailaríns atopámonos devorados. Temo que se acenda a televisión, porque ese espello torto ten a capacidade de mostrar as nosas vergoñas. É inútil facer o papel de avestruz; “Pon a tele! Xa vedes que danzas!”. E crendo que son un pouco obediente, polo mesmo canle salgue un vídeo dunha danza que me matará o corazón só ao verme. “Non podemos enganarnos, esta sinxeleza somos nós”, cantounos Makagorri na pastoral Bidador. Pero, percíbese na actuación dos bailaríns o toque de modestia de Joxemiel Bidador?

O queixo está ben levantada e o peito completamente inchado. A conciencia do corpo converteuse na ostentación do ego, a precisión do movemento inchouse vanamente. Ao levantar os brazos para o baile, os bailaríns mostran a desvergoña do toureiro ao tiralos ao solo. Debuxamos cos pés no solo, coa transcendencia de quen escribe poemas graves con caligrafía florida, incapaz de caber na camisa, bailando coma se estivésemos a contar emocións desde a beleza.

Juan Inazio Iztueta viu bailar a un maquinista. O campesiño non escolarizado bailou o Billanzi. Como mostra da súa destreza e sabedoría no baile, bailou dezaseis variantes da mesma danza. Supoño que incharía o peito para apoderarse do corazón, que non incharía os pulmóns para facer de pícaro. Imaxínome ao campesiño de Urnieta bailando como o facía na aixada, cunha forte patada, só con adornos, un pouco con xestos.

A simple danza non foi só unha virtude dos baserritarras. Os mestres de baile dos señores das capitais castigarían severamente o estilo pomposo. O mestre de baile sevillano Juan Esquivel Navarro escribiu que a hipocrisía escurece a destreza do bailarín. Dicía que o corpo debía bailarse “sen artificio, laxo, como leva na rúa” porque “a hipocrisía e o orgullo empeoran todo o ben feito”.

A vacina, a picadura para perforar a inflamación, está distribuída por Juan Antonio Urbeltz Navarro: “Bailade como se xoga á pelota”. Lección de estética da danza vasca en seis palabras. O mestre de baile énchenos a mochila de pedras para baixar os pés dos bailaríns inchados ao solo. Bailar como se fai en pelota esixe bailar de verdade, sen simular, sen pretensións, sen finxir. Hai que darlle á pelota forza, velocidade e precisión, evitando os xestos de embelecemento do movemento, evitando as demostracións de autocompracencia.

Trátase de deixar de finxir que estamos a bailar e de bailar.