Vostede dixo que non hai desenvolvemento sen diversidade lingüística.

Non é exactamente así. Non hai desenvolvemento real sen o desenvolvemento das linguas.

E que é o desenvolvemento real?

Desenvolvemento que empodera. A xente non é receptora pasiva da axuda que vén de fóra, a xente participa no seu desenvolvemento, a cidadanía pode discutir con quen lles axudan. Voulle a dar un exemplo: a maioría das axencias de desenvolvemento internacionais e as organizacións non gobernamentais non aprenden idiomas locais. Tratan de reunirse coa xente do pobo, pero só se comunican cos falantes de linguas internacionais. Si falamos de países africanos, a maioría das veces asócianse con homes. Si non falan a súa lingua, como se unirán ás mulleres pobres, ás mulleres con cinco fillos que queren un microcrédito na India ou en África? Como pode esa muller comunicar o que quere? Iso é o que quixen dicir con referencia ao desenvolvemento real. A xente pode discutir a súa situación con estraños na súa lingua materna, non a través da tradución.

Vostede cre realmente que a ONG teñen en conta as linguas minorizadas?

Eu creo que algúns teñen boas intencións, pero non entenden a situación das linguas do mundo. O exemplo é o terremoto de Haití. Oficialmente fálase en francés, pero o 90% da xente non fala francés. Os que máis sofren neste tipo de desastres son sempre os máis pobres dos pobres, os que viven en zonas rurais. Entón, que feixes falando a eles en francés? En África é como facelo en inglés ou en francés. Si vas acudir á cidadanía é necesario que fales no seu idioma. Os Tradutores Sen Fronteiras están a facer un traballo incrible. Algunhas organizacións non gobernamentais están a traballar moi ben, outro non tanto.

Na conferencia mostraches unha fotografía. Na camiseta que leva un mozo, fálase inglés sobre o tema da sida. Si non o fan en inglés, non é sorprendente que teñan información en inglés?

Moitas linguas da cidadanía non se len. Hai que facer programas de radio, marionetas ou teatros na escola para transmitir información, tes que ser inventor nas formas de comunicación. Podes pór un gran símbolo escrito, pero non ten sentido para os cidadáns.

Nun estudo realizado por Médicos Sen Fronteiras sinálase que o maior problema na crise do ébola foi a comunicación. Din que a crise acabaría antes si a xente deuse conta dos problemas de comunicación. O problema é tremendo si as institucións non se dan conta deste obstáculo.

O mesmo ocorre na crise dos refuxiados en Europa. A maioría proceden de comunidades pobres e moitas falan linguas minorizadas. Como lles explicará cales son os seus dereitos? Aí está o exemplo da selva de Calais. Algúns dos refuxiados que se refuxiaron na zona teñen familiares no Reino Unido. Segundo a Lexislación Internacional, algúns deles terían dereito a acceder á zona, pero non había ninguén que lles explicase tal posibilidade. Máis dos que se foron poderían viaxar ao Reino Unido.

Por iso mencioneiche o desenvolvemento que antes empodera, si acudisen aos sitios e preguntado que idioma falan, si explicáselles na súa lingua cales son os seus dereitos, o resultado fose diferente. Non é fácil, iso tamén é verdade. Por iso digo, a lingua é a chave para o desenvolvemento.

Por que a educación é tan importante en relación coas linguas minorizadas?

A educación é unha chave para todo, non é así? Como aprenderás na escola se non se ensina o teu idioma?

En casa…

Ás veces, mesmo os seus pais non entenden a linguaxe que utilizan os seus fillos na escola. Como aprenderá o neno a ler? Si non aprendes a ler, como aprenderás algo máis? Moitos nenos e nenas tentan aprender a ler, pero ao ver que non poden, deixan a escola.

Hai estudos que din que os nenos e nenas permanecen máis anos na escola se aprenden a súa lingua materna. Ten todo o sentido. Como van aprender si non entenden o idioma da escola?

O 90% das linguas do mundo non están nas escolas. É unha cifra terrible.

Estudei 30 anos na Universidade de Oxford e tiven moitos alumnos que falan linguas minorizadas. Con todo, a maioría eran ingleses e estudaron inglés na escola. A miña lingua materna é o inglés e as clases eran en inglés. Eu cría que en todas partes ocorría o mesmo, que a xente estudaba no seu idioma na escola. Os alumnos sorprendéronse cando lles contei o que pasa no mundo. Que aprendería si tivese que falar en eúscaro na escola? Non o entendería. Centos de millóns de persoas falan estas linguas nas súas casas, na rúa, pero non na escola. Non procede.

Hai algún bo exemplo en África?

Etiopía. Pasaron de ensinar nunha única lingua (árabe) a utilizar linguas minorizadas. Ademais dos idiomas locais, utilizan o árabe e o inglés. Desgraciadamente, a maioría das escolas de África están a tentar introducir o inglés canto antes. Non é bo. Pensan que os nenos necesitan un idioma internacional e pensan que é mellor empezar a ensinar canto antes. Así non aprenderán nunca, teñen que ter a súa base no idioma materno primeiro. Despois engadirán outros idiomas.

Vostede fixo un vínculo directo entre a pobreza e as linguas minorizadas.

Por suposto. Falo dos pobres porque son os pobres os que falan a maioría das linguas minorizadas. Refírome especialmente aos indíxenas. Falan a maioría das linguas do mundo, están entre as máis pobres do mundo. Ou non teñen un Estado, ou viven nun Estado que non os tolera, ou lles prohiben directamente o idioma, ou lles explotan os recursos naturais do seu territorio.

Si, existe unha relación directa. Non quero dicir que falar linguas minorizadas xere pobreza. É que hai unha relación. Si a xente non ten oportunidade de aprender, si non vai á escola, que vai facer? É un ciclo e repítese. Non teñen posibilidades de saír da pobreza.

Insisto, non se trata de que falar linguas minorizadas traia pobreza, porque ese argumento o utilizan algúns. Quen así argumenta di, por exemplo, que hai que ensinar inglés e francés para non ser pobre.