Por que costa máis cambiar unha lámpada que atender a un vello? Como pode gañar máis o barrendero que a lavandeira que pasa polas oficinas?

Falar de brecha salarial é falar das desigualdades de xénero no mercado laboral, que afectan de forma significativa ás mulleres. Na maioría dos centros de traballo, as mulleres e os homes que ocupan o mesmo cargo gañan da mesma maneira, porque o contrario sería ilegal. Por tanto, as desigualdades estruturais están na base da brecha salarial: a división do traballo en función do sexo e a caída case total das tarefas domésticas e de coidados nas mulleres. Ao final, hoxe aínda, porque son os que sacrifican case sempre a vida laboral, entre outras cousas, para o coidado de fillos e anciáns.

Isto estendeu a estereotipos e crenzas que restaron centralidade e valor ao traballo realizado polas mulleres. Neste sentido, as mulleres gañan menos diñeiro ao final do ano porque sofren as condicións laborais máis precarias e a maior inestabilidade laboral.

Non posto de traballo, o axente é o traballador

Como consecuencia da segregación laboral por sexo, ás mulleres atribúenselles determinados traballos, considerados femininos e infravalorados, tanto no ámbito económico como no social. Noutras palabras, os traballos considerados masculinos remunéranse mellor porque coinciden co rol masculino e as funcións desempeñadas polas mulleres son moito peores pola mesma lóxica. Por exemplo, que o home que realiza tarefas de mantemento nun supermercado cobre máis que a muller que fai de caixeiro no mesmo lugar de traballo, porque necesita máis forza física para o seu traballo.

A responsable da secretaría de muller de LAB, Zaloa Ibeas, afirmou que a brecha salarial é enorme incluso cando o posto de traballo esixe a mesma destreza: “O decisivo non é que tipo de traballo faise, senón quen o fai. Non é que o traballo de limpeza non mereza un salario digno, o problema é que si temos que facer as mulleres, merecémosnolo/merecémonolo menos”.

Ibeas subliñou que, a pesar de que moitas veces se escoita o contrario, tamén se produce discriminación na administración pública: “Nos hospitais, a maioría das cociñas son mulleres, mentres que as que traballan con máquinas de limpeza son homes e a diferenza salarial é moi grande”.

Raíñas de servizos e pobres

A feminización do emprego significa que as características que determinaron a vida e o traballo das mulleres, como a inestabilidade ou a necesidade de facer fronte á diversidade laboral, están a estenderse cada vez máis empregos ocupados por homes e mulleres. Dicir que o mundo laboral vive un proceso de feminización xeral non significa, con todo, reducir a división do traballo en función do sexo.

En concreto, as mulleres teñen os contratos máis precarios do mercado laboral, xa que son maioría no sector servizos. Segundo Emakunde, na CAV, nove de cada dez mulleres traballan nos servizos da CAV. Pola contra, nos sectores que están alén do prestixio e a contrapartida, especialmente na construción e a industria, máis de tres cuartas partes son homes.

A entrada das mulleres no mercado laboral traduciuse nunha mercantilización moi precaria dos traballos que realizaban, un claro exemplo é o sector do coidado. “As mulleres entramos no mundo laboral conforme aos intereses do mercado, sen abandonar a responsabilidade dos demais. Non estamos nas mesmas condicións que os homes, o que leva unha xornada reducida imposta”, explicou a traballadora de LAB.

Case o 80% das persoas con xornada reducida ou parcial son mulleres, e moi poucas as que voluntariamente elixen esta opción. Segundo Ibeas, “esa é a única opción que lles ofrece o mercado laboral. Estamos a falar duns soldos de entre 400 e 500 euros, imposible de sacar un proxecto de vida. Finalmente, ten a lóxica do sistema capitalista heteropatriarcal, que converte á muller en dependente. O salario do home sostén a economía doméstica e completa a da muller. O sistema debe discriminar para o seu sostemento”.

Teito inrompible

Ao mesmo tempo que a maioría dos postos peor pagos, as mulleres son unha minoría destacable nos postos de traballo máis altos. O obstáculo invisible, o teito de cristal, que impide acceder a estes cargos de responsabilidade, inflúe directamente na brecha salarial, xa que canto máis alta é a retribución, maior é a diferenza de beneficios entre mulleres e homes. Do dez cargos executivos só tres son femininos e atópanse moi lonxe dos salarios dos seus compañeiros homes. Ademais, a crise de 2008 parece endurecer máis o cristal que nunca.

Ibeas afirmou que a tradición de vincular dotes de mando e postos de liderado cos homes é algo que está moi interiorizado na sociedade, e a resistencia das mulleres ao poder segue sendo evidente, sexan empresarias ou directivas dunha escola infantil. Ademais, o feito de chegar a un posto de responsabilidade non ten o mesmo sentido nun sentido ou outro. Di que as mulleres que chegan aos altos cargos teñen máis presión, que necesitan constantemente demostrar que merecen un posto.

O cargo de responsabilidade a miúdo supón pór o emprego por encima de todo o demais, como estar disposto a reunións a deshoras, e moitas mulleres non poden, si non hai na zona algunha que se encargue das tarefas domésticas e de coidados. Por iso, para acceder ao emprego e ás tarefas domésticas e de coidados, é necesario aceptar postos de maior flexibilidade.

Ibeas sinalou que, sen esquecer a discriminación, moitas mulleres non están dispostas a someterse a estas esixencias do mercado laboral porque non é compatible con aquelas que priorizan pór a vida no centro.

A sombra da casa ao traballo

Moitas mulleres levan a traballar a sombra da casa e da familia. O feito de que se lles atribúan case na súa totalidade responsabilidades que se entenden como de ámbito privado dificulta enormemente o equilibrio entre a vida persoal e a laboral, e ao chegar a certa idade, moitas persoas interrompen a súa carreira profesional. Unha das razóns polas que a brecha salarial foise incrementando a partir dos 35 anos é que en moitas casas chega o momento de facerse cargo dos nenos e dos anciáns.

O 95,5% das persoas que se acolleron ás medidas de conciliación da vida laboral e familiar (permisos de maternidade e paternidade, reducións de xornada ou excedencias por coidado de familia) en 2014, segundo datos elaborados por Emakunde, eran mulleres. Os homes só un 4,5%.

A brecha salarial de Emakunde: os axentes e indicadores apuntan a que a percepción de que as mulleres pon á súa familia por encima do emprego inflúe niso. Ao abandonar a vida laboral para o coidado dos demais, o emprego dos homes gaña máis valoración e relevancia que o deles. Por tanto, a protección familiar dun e outro tampouco é equiparable, do mesmo xeito que en termos económicos, en termos de motivación e esperanza.

Machismo ilegal

Aínda que sexa ilegal, aínda hai empresas que teñen políticas directamente machistas, que pagan menos ás mulleres polo mesmo traballo que os homes. Ibeas contou a situación denunciada unha vez polo sindicato: “Nun catering que preparaba a comida das escolas, aos homes que estaban na cociña dábanlles 200 euros máis nun sobre que ás mulleres que traballaban no mesmo traballo. Tras a denuncia, en lugar de entregala ás mulleres, quitáronlla aos homes e montouse un magnífico exemplar. A discriminación é moi directa, pode parecer incrible, pero aínda o son”. Di que moitas empresas cobren as exclusións directas como as que se teñen, con salarios adicionais, cunha distribución de plusas, práctica moi común nos centros de traballo.

Ibeas tamén puxo como exemplo dese machismo intenso outro caso significativo que se produciu tras a crise: “Nunha empresa que fabricaba queixo fresco en Navarra, as mulleres traballaban na cadea. Ao chegar a crise, foron despedidos para contratar a homes en paro no pobo, e directamente, subiron o soldo e melloraron as condicións de traballo”. Tamén afirmou que se puido comprobar como se melloran as condicións laborais ao incorporar homes aos sectores feminizados, como o telemarketing.

Golpe de números

Analizamos os factores causais da diferenza salarial en busca dunha fotografía máis completa. Os datos, con todo, están aí e son reflexo da discriminación que sofren as mulleres no mercado laboral: En Euskal Herria as mulleres gañaron o ano pasado unha media de 21.453 euros, o que supón 7.666 euros menos que os homes. É dicir, as mulleres deberían gañar un 26,3% máis para acceder ao salario dos seus compañeiros, segundo o observatorio de desenvolvemento económico e social do País Vasco, Gaindegia.

Respecto dos estados español e francés, o coordinador de Gaindegia, Imanol Esnaola, afirmou que a situación en Iparralde é máis sólida: “O Estado francés conta con elementos de protección social como o salario mínimo de 1.200 euros e outra cultura e garantía xurídica para as prestacións familiares, de desemprego ou de pobreza. Isto supón unha maior cohesión social no Norte que no Sur, unhas condicións de vida máis dignas e unha maior promoción e apoio á formación das persoas”.

Volvendo ás cifras, punto por punto hai detalles:Por
idades, a diferenza salarial entre os mozos que entran no mercado laboral é menor. Con todo, unha vez pasada a barreira dos 35 anos, non fai máis que crecer cando os salarios empezan a facerse máis altos e cando chega o momento dos coidados dos fillos e máis adiante dos pais. A maior diferenza salarial entre mulleres e homes activos no mercado laboral dáse entre os maiores de 55 anos.En canto
ao sector, a brecha salarial é a máis baixa nos sectores con menos mulleres, como a construción ou a industria. Con todo, no sector feminizado dos servizos a brecha é ampla. No entanto, Esnaola sinala que na CAV, segundo datos facilitados por EUSTAT, as comarcas máis industrializadas son as que presentan maiores brechas salariais, cunha diferenza do 51% no Goierri. A excepción deuna o Alto Deba, polo compromiso das cooperativas.A medida que as condicións de
traballo melloran, a discriminación salarial aumenta. Así, a brecha salarial entre os traballadores eventuais é estreita e entre os que teñen un contrato fixo é elevada. En canto á duración do contrato, no País Vasco o 79,5% do emprego parcial realízano as mulleres, mentres que no emprego temporal tamén predominan elas, o 54,3%. Ambos, cinco ou seis puntos por encima da media da Unión Europea.

Esnaola ve na formación a pota quente de segregación de renda, nun percorrido formativo en función do sexo. As mulleres destínanse a ramas formativas para operar en sectores de menor recoñecemento económico e os homes a profesións de maior eficiencia económica. Cre que esa cultura está moi viva. Así, na CAV, os estudos de enxeñaría e arquitectura son elixidos por unha de cada catro mulleres, mentres que os de ciencias da saúde son tres de cada catro.

Claves para romper a segregación

“As mulleres que actualmente están a cotizar en baixos niveis, que cotizarán para cando alcancen a idade de xubilación? Que rumbo tomarán as mulleres fiucegas que se dedican a actividades económicas modestas con grandes titulacións?”. Segundo Esnaola, o sistema de previsión de poucos anos presenta luces vermellas á vista. Adiantou que a cara da pobreza das persoas maiores será a feminina e que para afrontala, será clave reforzar a presenza das mulleres nos sectores de maior eficiencia económica.

Pola contra, a pesar de que nos próximos anos haxa un fortalecemento económico, dificilmente cambiará a situación, xa que as mulleres non están orientadas cara á industria. Doutra banda, Esnaola considera importante aumentar a eficiencia económica a través da promoción económica nos sectores con máis mulleres.

Para Ibeas e Esnaola, a lexislación que se adopte con respecto será clave para que a situación cambie. Esnaola chámalle “pacto de país”: “Se o considerásemos como pobo, o coidado, a maternidade... nas nosas relacións laborais non serían un obstáculo para a carreira profesional e estarían moi protexidos.” Pero Ibeas di que a tendencia é a contraria, xa que os recortes no coidado son cada vez máis frecuentes.

A segregación laboral e económica por sexo deberá incidir en múltiples niveis; discriminación directa, criterios de valoración de postos de traballo, estereotipos de xénero e cultura empresarial, entre outros. Polo demais, baixo o teito de cristal, garantirase a vida laboral subordinada para as mulleres das seguintes xeracións.