O teu primeiro contacto con Muskiz foi en 2008, cando o Concello che contratou.

O Concello quería realizar un estudo sobre o proxecto de ampliación da refinaría Petronor e sacou a concurso público. Eu gañei. O Concello, aínda, estaba en contra da ampliación e así se me comunicou. En calquera caso, pedíronme que fixese un informe serio e documentado, non nesgado.

Non foi un traballo fácil.

Levaba 30 anos como avogado e non vira nada mellor que o expediente que recibira. Miles de arquivos distribuídos en diferentes cartafoles, sen nomealos, sen índices… Tentamos obter un informe ordenado do Goberno Vasco, e contestáronnos máis ou menos así: “Pero alguén pode crer que alguén poida ler o expediente completo?”. Isto asombroume por completo. Bo, empezamos a analizar e démonos conta de que Petronor sempre estaba a traballar sen licenza de actividade. Ninguén pensou que ía necesitalo.

Esta autorización xa a terá.

Si, por suposto. Con todo, neste momento non se concede a licenza de actividade, a que se outorga ás industrias destas características é a Autorización Ambiental Integrada (AAI). E iso é o que ten Petronor, dado polo Goberno Vasco a través dun curioso procedemento. De feito, concedéronselle dez permisos, un tras outro e cada un complementando o anterior. Contra todos eles iniciamos procedementos.

Cando di “empezamos”, refírese a grupos de veciños de Muskiz?

Si. En concreto, traballei durante os últimos anos para a coordinadora Meatzaldea Bizirik, de forma gratuíta. Cando terminei o meu traballo para o Concello deime conta de que xa non tiñan intención de loitar contra Petronor. Pero namentres, tiven a oportunidade de coñecer á xente; cando organizé a coordinadora, ofrecinme a traballar para eles. Coñecía xa o asunto, despois de examinar miles de arquivos. Pero nunca crería que o asunto ía durar tanto tempo.

En primeiro lugar, opúñanse ás licenzas de actividade outorgadas a Petronor polos concellos de Muskiz e Abanto.

Si. Si debo dicirche a verdade, eu pensaba naquela época: “A estes faranlles pechar mañá mesmo a refinaría”. Pensaba que sería un asunto sinxelo, que non nos pediría máis que un pouco de tempo e un pouco de traballo. Había tantos incumprimentos legais… Os procedementos contra as autorizacións outorgadas por Abanto e Muskiz gañámolos con folgura no Xulgado do Contencioso-Administrativo de Bilbao. Con todo, Petronor recorreu a sentenza e o Tribunal Superior de Xustiza do País Vasco (TSJPV) deu a razón aos demandantes. Tamén perdemos os recursos contra a AAI presentados polo Goberno Vasco. Todas estas cuestións resolvéronse na mesma sala do TSJPV.

Di que a forma de dar o IBB foi curiosa. O Goberno Vasco concedeu dez permisos, cada un complementario ao anterior, e houbo que recorrer contra todos.

É outra das cousas extraordinarias que houbo neste asunto. A lei española que regula estas autorizacións establece un procedemento para a concesión dunha AAI e establece un sistema estrito para a súa modificación. Non se pode cambiar por calquera cousa que o Goberno Vasco considere oportuna. Pero neste caso, os cambios producíronse por causas non previstas pola lei. Por certo, isto xerou un gran desequilibrio na pugna entre Petronor e os cidadáns, entre outras cousas porque durante un tempo aprobouse a lei de tipos de xustiza imposta polo ministro Gallardón, e porque tiñamos que ser moi prudentes á hora de decidir que recurso pór. Agora, polo menos, podemos andar tranquilamente por ese lado.

Despois de que o TSJPV dese a razón a Petronor, acudiron ao Tribunal Superior de Xustiza de España, que tamén avogou pola refinaría. Iso foi en marzo de 2016.

Si. Afirmaron que a autorización estaba ben concedida, pero a sentenza non analizou os nosos argumentos.

Que argumentos?

Eu cría que ao fin iamos darnos a razón, sobre todo por unha cousa: Os estudos de impacto ambiental realizados antes da emisión da AAI non tiveron en conta o impacto sobre a saúde. A lei non deixa lugar a dúbidas respecto diso, pero esa análise non se fixo nunca. En 2008, o Director Xeral de Saúde Pública do Goberno Vasco emitiu un informe no que dicía que non tiña nada que dicir, porque non había información sobre saúde. Nun dos procedementos do TSJPV pedimos o seu testemuño, e o mesmo dixo. Iso foi recoñecido polo tribunal, pero é incrible que non saiba nada da saúde dos cidadáns. Porque é mentira. Os primeiros datos sobre o atlas de mortalidade na CAPV xa estaban publicados para a época na que estabamos a elaborar estes procesos, e constatábase que nos pobos da comarca había unha maior mortalidade por cancro de vías respiratorias. Si con eses datos pídeselle permiso para ampliar unha refinaría, o que vai supor miles de toneladas de contaminantes máis ao ano, o primeiro que ten que facer un director de Saúde Pública é pedir un tempo para realizar unha análise de risco. Pensei que tería en conta esa falta de atención do Tribunal Supremo aos impactos na saúde, pero basicamente díxonos que nós debiamos demostrar a relación causa-efecto.

Isto non choca co principio de prudencia?

Si. A min tranquilizoume en parte o feito de que uns meses antes de que o Tribunal Supremo ditase sentenza, a Axencia Europea do Medio Ambiente (AEMA) convocase unha reunión. A EIA elabora cada dous anos un informe, denominado Leccións Tardías de Alertas Temperás, no que a non adopción do principio de precaución na autorización de actividades ou produtos analiza os casos que produciron danos na saúde das persoas e no medio ambiente, e a axencia seleccionounos para presentarnos o noso caso. Unha ex directora de EIA, Domingo Jiménez Beltrán, manifestounos que unha das violacións máis graves cometidas polo Goberno Vasco no caso de Petronor foi a non adopción do principio de precaución.

Unha vez esgotados os camiños no Estado español, dirixíronse a Europa.

Si, no verán presentamos unha queixa ante a Comisión Europea. Pero é moi posible que non consiga nada nese sentido.

Existen outras vías.

Si, por unha banda a correspondente á localización da refinaría e por outra o referente ao seu funcionamento. En canto a este segundo aspecto, a nosa intención é traer un grupo de evaluadores ambientais internacionais. Queremos analizar a situación do medio ambiente, como non o fai o Goberno Vasco. E para iso necesitamos moito apoio internacional e moito diñeiro, ademais do tempo. De momento non temos aberto este camiño.

O Goberno Vasco, Petronor… din que hai medicións de calidade do aire e que están sempre dentro da lei.

A lexislación é unha cousa e outra é o que sería recomendable desde o punto de vista sanitario. Desde 2006, as leis que regulan a calidade do aire en Europa foron debilitándose. Ano tras ano, a propia Axencia Europea do Medio Ambiente critícao. Entre outras cousas, os protocolos internacionais non están a ser ratificados. Un exemplo claro é o Protocolo de Gotemburgo. Se se aplicase aquí, Petronor debería pechala.

Que di ese protocolo?

Que os valores dos contaminantes do aire deben aproximarse o máis posible aos recomendados pola Organización Mundial da Saúde.

Petronor non será o único axente contaminante da comarca.

Non, por suposto. Pero si o máis grande, evidentemente. En xeral, cada vez se culpabiliza máis ao tráfico das emisións contaminantes, pero os datos indican que no caso de todos os contaminantes, salvo o do óxido de nitróxeno, a principal orixe é a actividade industrial. Con todo, estamos en crise, e como a industria necesita axuda, o control foise debilitando. Por outra banda, os datos de calidade do aire non son exactos, xa que a forma de realizar as medicións non é a axeitada.

Por que o dis?

Hai varias razóns, pero unha das máis importantes no caso de Petronor é que a lei permite suspender as medicións mentres a refinaría realiza paradas e reinicios. Nas refinarías un experto dirache que o obxectivo é saber canto se contaxia nas condicións normais de traballo, pero Petronor, por exemplo, investiu un 30% do tempo nas fases de parada ou reactivación en 2016, nas que se producen os episodios de maior contaminación.

Vostede di que o outro camiño que están a traballar é a localización da refinaría. En primeiro lugar, pola súa proximidade á costa, no ámbito regulado pola Lei de Costas española.

Desde o principio sorprendeume moito que a Dirección de Costas nunca dixese nada sobre Petronor. Non antes, nin despois da modificación da lei de 2011.

A que modificación legal refírese?

A refinaría traballou grazas a unha concesión de 1972 que viña esgotando en 2012. Nós contabamos os meses para chegar a ese momento, porque a lei é estrita e non permite en ningún caso prorrogar este tipo de concesións. Sempre pensamos que terían que facer algo para cando chegase o 2012, e si, como sucedeu algo. En decembro de 2011 iniciouse o debate no Congreso dos Deputados dun proxecto de lei sobre economía sostible. No marco do debate, o PSOE, tras un pacto co PNV, como logo se soubo, presentou unha emenda que modificaba un artigo da Lei de Hidrocarburos. O cambio era que as concesións das refinarías na costa poderían alargarse. No caso de Petronor, outros 30 anos. Esta emenda non se debateu. Votaron a fume de carozo e acabouse. Ademais, a emenda indica que, unha vez solicitada a prórroga, esta concédese de forma automática, é dicir, Petronor pode quedar onde está sen ter nas súas mans un documento que autorice a moratoria durante 30 anos. Os informes de varios catedráticos de Dereito din que iso é escandaloso. Quizá tamén abramos ese camiño algún día.

Polo momento, a localización de Petronor é legal.

Si, e contra iso non podemos facer nada, pero si contra que a Dirección de Costas nunca faga nada, e é o que denunciamos precisamente na Audiencia Nacional. Petronor presenta unha única alegación ante esta denuncia: non se acreditou que se atopen na zona litoral. E é verdade. Non se me ocorreu presentar algún mapa, algunha foto… Por tanto, poida que tamén isto pérdase.

Vostede cualificou de “repugnante” aquel cambio de lei de 2011.

É certo. Se o Goberno Vasco e o Goberno de España cren que a actividade de Petronor é estratéxica para a economía de Euskadi, que llo digan. Pero con todas as cartas sobre a mesa, non con intrigas. E debatamos sobre as consecuencias de ter unha refinaría, porque non poden dicir que é o mesmo que ter unha pastelaría. A actividade é perigosa e o centro dun pobo non é o lugar axeitado para ela. Falemos diso e, unha vez devandito, aclaremos se todo o mundo está a favor da localización actual da refinaría. Por certo, sería bo eliminar parte desa gran achega económica que Petronor atribúe á economía para compensar o impacto medioambiental e sanitario. A Axencia Europea do Medio Ambiente publicou hai dous anos un importante traballo sobre o gasto público que xeran as empresas contaminantes en Europa. Entre elas atópanse as refinarías.