En maio de 2015, a candidatura popular Agora Madrid chegou ao Goberno municipal de Madrid co apoio do PSOE, que pechou o mandato do pp que levaba alí 24 anos. Na campaña electoral o equipo de Manuela Carmena puxo en marcha un programa participativo e a auditoría popular foi unha das propostas máis apoiadas. Creou a Subdirección Xeral de Auditoría de Débeda e Políticas Públicas á súa chegada ao Concello. En maio de 2016 constituíuse a Comisión Asesora de Auditoría Pública de Débeda e Políticas Públicas.

A comisión está formada por nove expertos e a coordinadora é Bibiana Medialdea, profesora de Economía Aplicada na Universidade Complutense: “No ambiente está a reivindicación da auditoría popular. O goberno municipal ha creado os órganos de auditoría a petición da cidadanía, aínda que hai poucos exemplos similares aos que estamos a facer, mesmo a nivel internacional”. A Medialdea foi contratada indefinidamente pola área de Economía do Concello, pero o traballo do resto de membros da comisión é voluntario.

A auditoría aprobouse no pleno municipal, co apoio do PSOE e Cidadáns. “Chamámolo auditoría municipal de débeda e políticas públicas, aínda que pareza contraditorio: é unha auditoría municipal, porque é o Concello o que o está facendo. É máis, si a cidadanía non quixese participar, o Concello seguiría sendo responsable de realizar a auditoría. Pero non só interésanos a débeda, senón tamén as intervencións municipais que tiveron un impacto significativo na cidadanía”.

A Comisión Consultiva decide a quen e para que se van a solicitar os informes necesarios para explicar como foi a xestión dos gobernos municipais de Madrid entre 2003 e 2015: “A auditoría vai unida a unha vocación democrática, profunda e radical dos cidadáns, co desexo de estar ao tanto do que está a suceder. Nós considerámolo un concepto amplo: estamos a analizar as políticas e intervencións municipais que teñen indicios de impacto negativo na cidadanía, todas elas, ademais da débeda, estamos a inspeccionar as políticas que tiveron impacto no emprego e a recadación, así como as que tiveron impacto na exclusión social, a desigualdade de xénero e o medio ambiente”.

Falta moito para publicar as conclusións e mostrouse prudente sobre a lexitimidade da débeda que pode aflorar o estudo Medialdea: “Dicir si a débeda é ou non lexítima é algo moral e político. Iso téñeno que facer os cidadáns, é o seu dereito. Unha comisión de expertos non pode concluír que a débeda sexa ilegal, nin o Concello”.

A débeda do Concello de Madrid é moi elevada –5.000 millóns de euros en maio de 2016; xa se amortizaron 871 millóns co novo goberno municipal– pero non foi a principal razón para realizar a auditoría. A Medialdea deixou claro que o Concello non se atopa inmerso nunha crise de débeda, porque é capaz de facer fronte aos pagos. “Con todo, si analizamos como xestionou o Concello os recursos, veriamos que non se respectaron os criterios éticos e políticos, nin os dereitos humanos”.

Auditoría realizada pola cidadanía

“Nalgúns departamentos do goberno municipal de Madrid parece que hai medo, porque está por ver si a auditoría vai ter unha gran participación cidadá. Si recoñécese que unha parte da débeda non ten lexitimidade, existe a posibilidade de non pagar devandita débeda. Ao que está a facer o Concello non o chamaría auditoría popular, porque a cidadanía non participou, polo menos até agora. Nós non queremos que a auditoría sexa cidadá porque houbo referendo, senón porque a cidadanía se ha empoderado no proceso”. Alfredo Sánchez é membro da Plataforma de Auditoría Popular da Débeda do PACD. A proposta de auditoría foi presentada ao Departamento de Economía un mes despois da chegada de Agora Madrid ao Concello, e aínda que tiveron en conta varios puntos –a creación dunha comisión de expertos e non ter en conta só as cuestións financeiras–, consideran que o Concello vai deixar de participar á cidadanía e centrarse exclusivamente no aspecto técnico. Por iso, están a promoverse auditorías nos distritos urbanos de Madrid.

O PACD reorganiza a metodoloxía presentada ao Concello e apoia aos grupos de traballo de auditoría creados en Usera e Arganzuela, co obxectivo de estender o proceso de auditoría a outro dezanove distritos urbanos de Madrid. A maioría dos membros dos grupos de traballo son veciños e veciñas da zona, que traballan con total autonomía e deciden pola súa conta como utilizar a metodoloxía de traballo desenvolvida pola plataforma.

“Tentamos simplificar o proceso para que participe o maior número posible de persoas. É certo que é conveniente ter a alguén que saiba algo de contabilidade ou de orzamentos, pero o que máis importa son os veciños, porque ven en que se gasta o diñeiro. En Usera, comezaron a auditar a xestión das casas de cultura e miran que cursos ofrécense, a quen beneficia… Iso a xente veo, non hai que ser experto”. Tamén se comezaron a auditar os contratos do servizo de limpeza.

“Cunha pequena charla explicamos aos veciños o que é a auditoría, para que saiban que non é só unha parte económica. A continuación, ofrecémoslles unhas fichas para que digan que investimentos realizados no barrio recollen indicios de ser ilexítimas. Por exemplo, en Usera, comezaron a auditar Caixa Máxica. Construíuse para os Xogos Olímpicos que se querían organizar en Madrid, e agora está buxán, só organízase o Open Tenis de Madrid durante dúas semanas ao ano. No último ano subcontratouse a unha empresa privada e hai que pagar polo servizo. Doutra banda, en Arganzuela comezouse a auditar a xestión da feira de froitas e hortalizas. O edificio está buxán e custou máis de 200.000 euros desde 2007”.

Na asemblea deciden que casos van a auditar os veciños, porque non poden traballar todo –o equipo de Usera está composto por un dez membros, algo parecido en Arganzuela–. O seguinte paso é solicitar información ao Concello a través do Portal de Transparencia. Precisamente, a ineficacia deste servizo é o principal obstáculo para avanzar, xa que os veciños teñen que esperar moito para acceder aos datos e, en moitas ocasións, a información non é axeitada.

Unha vez obtida a información, a cidadanía decide si o analizado é ou non lexítimo. O PACD estableceu unha serie de criterios: pódense cualificar de ilegitimos aqueles proxectos que superen nunha porcentaxe elevada o gasto previsto, así como aqueles proxectos que promovan o uso do coche en lugar do transporte público ou cando unha empresa aumente as desigualdades entre mulleres e homes. En calquera caso, os grupos de traballo teñen os criterios que eles mesmos estableceron.

Unha vez extraídas as conclusións de cada tema auditado –a información recollida na web de Madrid Audita Madrid–, os grupos de traballo queren completar o informe xeral do distrito urbano. Así mesmo, queren unir o traballo realizado co realizado polo Concello para que tamén poidan publicar os resultados. Máis que un referendo de resultados, Sánchez afirma que o obxectivo é concienciar sobre o tema, “para que a cidadanía saiba que o orzamento é responsabilidade de todos e non duns poucos”.