A caravana de 2016 conseguiu recuperar o contacto de 41 pais –a maioría nais– co fillo ou filla perdido por catro, así como as dúas irmás que non se coñeceron durante 37 anos. O Movemento Migrante Mesoamericano MMM conseguiu nestes doce anos un total de 269 reencontros grazas ao movemento solidario que se organiza coa escusa da caravana de pais.

MMM trata de buscar aos migrantes desaparecidos, que se multiplicaron entre os que emprenderon unha ruta cada vez máis perigosa por México pasando por Honduras, Nicaragua, O Salvador e Guatemala. Os membros da caravana buscaron os restos dos seus familiares en 11 estados mexicanos en hoteis, cantinas, oficinas gobernamentais, prisións, comercios e prazas de pobos de todo o mundo. Ao mesmo tempo, a asociación presidida por Marta Sánchez Soler garantiulles o eco dun grave problema que se esquece demasiado a miúdo nos principais medios de comunicación.

A caravana tocou este ano por primeira vez os pobos costeiros que utilizan cada vez máis as migracións clandestinas, as beiras de Oaxaca e Chiapas, Salina Cruz, Porto Madero, Barra San José... Juchitán detense na fosa común dos migrantes non identificados que escaparon aos perigos e violencias terrestres e que morreron afogados no seu intento de chegar a Estados Unidos por mar.

O pasado mes de xullo tres nenos migrantes apareceron afogados na praia da Barra de San José. A caravana celebrou tamén o recordo de Berta Cáceres, a líder aborixe hondureña asasasinada, e pediu ás autoridades que a súa morte sexa realmente investigada.

MMM denunciou no seu documento final que “desde os países centroamericanos até Estados Unidos, en todos eles produciuse un incremento significativo da violencia e a violación dos dereitos humanos desde a instauración do Plan Fronteira Sur polo lehendakari Enrique Pena Neto en 2014, co obxectivo de preservar e financiar dalgunha maneira o fluxo de inmigrantes que lle chega desde México”.

A Fronte Sur endureceu o control, os coidados, o valado e a militarización, obrigando aos migrantes a buscar rutas máis custosas e perigosas. Neles as familias de inmigrantes son presa fácil para criminais, mafias e axentes corruptos dos estados. Finalmente, en lugar de garantir a seguridade daquelas persoas que foxen da violencia e a fame abandonados nos seus fogares en busca de traballo e vida, o Estado condénaas ao inferno onde imperan o roubo, a extorsión, a violación sexual, o tráfico de seres humanos e a escravitude.

A caravana número 12, baixo a lema “Buscamos vida en camiños de morte”, recibiu en Córdoba, Veracruz, a visita da sección científica da policía federal mexicana, ofrecéndoa realizar probas de ADN para buscar mellor os restos dos seus familiares.Dos 41 pais, 18 accederon a facerse o test, xa que os demais desconfían da auténtica vontade dos axentes. Unha das doantes de sangue, Ana Zelaya, dixo á xornalista do medio Desinformémonos: “Cada vez que escoitamos ‘a policía federal’, sáenos alérxico. Que mágoa que perdamos toda confianza en eles! Pero que podo facer. Non quero que me volvan a levantar cunha agulla, pero como subimos sobre este burro, teremos que cabalgar”.

O xornalista non recoñeceu aos axentes indignados polo traballo: “Representantes da Fiscalía Xeral de Veracruz, burócratas aos que este sábado lles tocou traballar, que nos impediron ser testemuñas aos xornalistas coa escusa de ‘non contaxiar as probas’, nunha sala chea de sucidades...”. O resto de gobernadores, representantes, alcaldes e outros mandatarios tamén se comprometeron a “canalizar o problema” aos pais e nais que non creen no que xa está.

Unha telaraña de interese ilegal completa

As detencións de inmigrantes clandestinos en México incrementáronse un 330% desde 2011. O problema é que o obxectivo do control policial non é tanto atrapar aos delincuentes que están a facer tráfico ilegal, senón ás familias pobres que están en situación irregular.

Diversas institucións e medios de comunicación explicaron que nos últimos tempos participan nas operacións policiais outros interesados, como os gardas privados e taxistas desas comarcas, as compañías de autobuses e os choferes, os funcionarios dos ferrocarrís... e así engordar unha industria criminal inflada ao redor da migración.

O pasado mes de novembro o Observatorio Internacional de Dereitos Humanos da fronteira entre Guatemala e México recolleu as experiencias dos grupos e organizacións solidarias que operan nestas rexións. Nun traballo de investigación citou máis de 600 testemuños que relatan os roubos e violencias que se cometeron contra mulleres, fuxidos e migrantes.

Nas entrevistas contaron estes casos varias persoas das etnias mam, quiché, q’anjobal, kakchiquel, tseltal, tsotsil, tojolabal, zoque e chol que viven nos caseríos da fronteira. Porque as propias inundacións humanas e as mafias que as xestionan confunden tamén ás que viven nos pobos de paso, agravando os grandes problemas que xa teñen -o afundimento da agricultura tradicional, o roubo de terra e a contaminación provocados polas compañías mineiras e enerxéticas...-.

Con todo, son os pobres cidadáns que se atopan no camiño os que lles axudan de forma improvisada, a diferenza das autoridades, que algúns se organizan como poden. Fíxose famoso o grupo de mulleres As Patroas de Guadalupe, en Veracruz, que desde 1995 até a actualidade trata de dar para comer e beber ás persoas que atravesan o pobo no tren de mercadorías A Besta. Cada día bótanse unhas 300 comidas e botellas cheas de auga aos fugitivos que pasan por encima dos vagóns que pasan sen parar.

A asociación MMM resume así a esencia do tráfico ilegal que desestabilizou toda Centroamérica e México: “Sabemos o grande que foi o negocio acordado durante as últimas cinco décadas da venda de man de obra escrava expulsada dos seus países de orixe, que é a fonte de valor e riqueza real das empresas de gran capital dos países que promoven o tráfico. Ao mesmo tempo, mediante a incursión do goberno titere e a cambio dos traidores que son expulsados, déixanse o consolo de recibir remesas de exiliados [o diñeiro mensual que envían ás familias]. Estas son as consecuencias que as políticas económicas derivadas dos Tratados de Libre Comercio deixan a ambos os países”.

Non parece que Donald Trump, coas súas políticas sobre a emigración, vaia relaxar moito o inferno do contrabando humanitario en Centroamérica.