No traballo atopámonos con eles, cada vez con máis frecuencia, a verdade. Refírome a enquisas, barómetros e todo tipo de medicións de opinión. Quizá en número non se multiplicaron tanto, pero si no que se refire á importancia e atención mediática que recibiron. Son o xantar preferido para os faladoiros dos medios de comunicación.

Ás veces nos enfurecen, porque na forma de abordar o tema e na propia formulación das preguntas percíbese a dimensión política. Na maioría dos casos, non sei si temos suficientemente presente a capacidade performativa das enquisas, é dicir, que serven non só para medir ou analizar a realidade, senón tamén para crear e transformar a realidade. Por pór un exemplo diario, supoñamos que para cear temos que elixir entre dous restaurantes, un cheo de xente e outro medio buxán. Onde credes que imos tocar? Funciona o principio de “A xente onde, eu alá”, tamén en política. Non todas as decisións que tomamos na vida son demasiado meditadas, e pensar que a maioría é dunha ou outra opinión ou que vai gañar este ou outro partido non é nada malo. As enquisas céntranse niso.

Parece que os medios de comunicación tamén se deron conta diso. Ademais de impulsar as súas propias investigacións, tras pasar pola súa tamiz chegan tamén as realizadas por outras institucións, subliñando o que queiran e como queiran. E, como non, tragámolas a través da evidencia ou o ton obxectivo que se desprende dos resultados dunha investigación.

Está bastante estendido que cada medio de comunicación ten a súa propia liña editorial e que as noticias se tratan en función diso, pero os anticorpos previos ás enquisas non están tan desenvolvidos. Por tanto, si os datos demoscópicos poden servir para canalizar a opinión pública e condicionar os comportamentos políticos, estamos ante un instrumento para incrementar o poder mediático.

Pouco sabemos tamén da forma en que se realiza a investigación. Dannos datos sobre a mostra, o tempo e a marxe de erro, pero non sobre o famoso traballo de “cociña”, é dicir, sobre a maneira en que fan estimacións e as desviacións con respostas dubidosas. Esta información paréceme interesante nos estudos pagos con diñeiro público, xa que me parece que a transparencia debería ser unha característica imprescindible e que, por outra banda, deberían ter un rigor absoluto na achega de datos.

No último EiTB Focus realizado antes das eleccións autonómicas da CAV, por exemplo, converteuse en noticia que o último escano de Álava puidese estar a bailar entre o PNV e Cidadáns, ao que se lle deu un interese informativo, mesmo se nos confirmou que podería estar a 100 votos de diferenza. Nos faladoiros informativos e de actualidade pasouse unha semana tirando e tirando o dato, e non calquera semana: a semana das eleccións. Sen saber moito de sociología, calquera pode adiviñar que o feito de que se confirme un dato con tanto detalle tendo en conta a marxe de erro e a porcentaxe de dúbidas, non ten moito fundamento, e que a extensión dun escano poida estar ao redor dun puñado de votos pode influír nos votos que reciban os dous partidos nese territorio.

Os últimos foron o “nafarrómetro” e o Euskobarómetro. Talvez para a publicación deste artigo se intercale algún outro. Cada unha delas merece unha análise extraordinaria, pero estas son grandes augas e nesta ocasión teño que contentarme con expresar a miña incógnita.