Iberdrola protexe a case todos os seus clientes do corte de luz por non pagar o recibo da luz, un 99% do total. É o título da nota de prensa enviada por Iberdrola o 20 de outubro. En referencia aos acordos asinados coas institucións públicas e co sector 3 encargado da atención ao público, a compañía eléctrica líder no País Vasco asegura que os seus clientes en situación de vulnerabilidade sigan sendo electricidade, “de acordo coa política xeral de Responsabilidade Social do Grupo”. Pero que menos? “Tendo en conta que xestiona un servizo público privatizado” e que segue recibindo diñeiro que as familias non poden pagar: grazas aos orzamentos públicos. Fixéronnos o especial Os Martes ao Sol. En Navarra hai 96.000 persoas en risco de pobreza enerxética; na CAV, en 2014, 235.526 persoas tiveron problemas para manter a casa ás temperaturas axeitadas durante os meses fríos.

O Concello de Bilbao asinou o convenio en outubro de 2015; o de Vitoria-Gasteiz, en novembro do mesmo ano; o de Donostia-San Sebastián, en xuño e agosto deste ano, o de Irún. O obxectivo de todos os convenios é non cortar a luz aos cidadáns que teñan dificultades económicas para pagar a luz. En Navarra, o goberno asinou coa compañía principal de electricidade: “Cando o cliente non poida pagar, a compañía seguirá ofrecendo o servizo mentres as entidades xestionen plans de emerxencia para saldar as débedas das facturas pendentes de pago”. Todos os convenios asinados coas empresas enerxéticas din o mesmo: queren dar resposta á pobreza enerxética. Parece unha solución axeitada porque o prioritario é garantir dignamente as condicións de vida das persoas que viven en casa. Con todo, as situacións económicas cada vez máis precarias das familias necesitan máis que petachos. “A solución non pode ser que as institucións públicas asuman a débeda da xente; é un dereito á enerxía”, desde o colectivo Os Martes ao Sol téñeno claro.

A parlamentaria do PSE-EE Natalia Rojo tamén coñece ben o tema da pobreza enerxética: na pasada lexislatura presentou 25 iniciativas parlamentarias no Parlamento Vasco. En marcha, no pleno de 2014 acordouse solicitar ao Goberno Vasco que adoptase as medidas necesarias para “evitar que calquera persoa poida cortar a subministración de luz, auga ou gas se esa persoa demostra que non pode pagar as súas facturas, sobre todo en épocas de alta demanda”.

Este acordo permitiu que en 2015 o Goberno Vasco destinase 200.000 euros a axudas para persoas en situación de pobreza enerxética, unha partida que nos orzamentos de 2016 ascendeu a 400.000 euros. “Desde o principio esiximos que esta partida non podía formar parte das Axudas Sociais de Emerxencia nin da Renda de Garantía de Ingresos”, di Vermello: “Moitas familias con problemas económicos para pagar a luz ou a auga non están incluídas no sistema de axudas sociais; moitas son familias con baixos salarios e, por tanto, non teñen dereito a axudas sociais, aínda que non teñan suficiente diñeiro para pagar a luz ou a auga”. Así, acordouse recorrer ao Sector 3 para a xestión desta axuda concreta, coordinado por Cruz Vermella: “Constatamos que os concellos non poden asumir a responsabilidade, porque pola contra están suficientemente desbordados os colaboradores sociais de base e, ademais, as persoas que teñen esa necesidade non están na base de datos dos sistemas de apoio que utilizan”.

Cruz Vermella fai un seguimento ás persoas destinatarias e fai asinar o compromiso ás persoas solicitantes “para que participen nas sesións de formación grupales para cambiar os hábitos de consumo, así como outras vías de apoio”, explica Aitor Allende, coordinador de Cruz Vermella Euskadi. El facilitounos os datos correspondentes á CAPV: En 2015 atendéronse a 427 familias, en 2016 xa se atenderon a 1.341 familias para que non queden sen luz (599 en Bizkaia, 395 en Gipuzkoa e 347 en Álava). O Goberno Vasco ha destinado xa o 98% da partida orzamentaria, “pero se é necesario, a institución vai adiantar o diñeiro”. Cruz Vermella faise cargo de todos os trámites a realizar con Iberdrola.

Unha lei para garantir o dereito á enerxía

Ademais das axudas aprobadas polas institucións vascas e navarras para facer fronte á pobreza enerxética, o Goberno español regulou en 2009 o denominado bono social. Desta forma, as persoas cunha potencia contratada inferior ao tres kW, os pensionistas maiores de 60 anos, as familias numerosas ou as unidades familiares con todos os seus membros en paro poden solicitar unha rebaixa do 25% na factura eléctrica. Pero tamén isto é unha solución temporal.

Por iso, todas as persoas que traballaron neste tema consideran que faría falta unha lei para que o dereito á enerxía estea garantido. Do mesmo xeito que o parlamentario Vermello, Israel González, membro do colectivo Os Martes ao Sol, tamén subliñou a necesidade dunha lei. En maio presentouse unha proposición de lei ao Parlamento de Navarra: “O acceso á enerxía é un dereito e hoxe en día non está garantido. Non podemos esquecer que á situación actual tróuxonos a privatización dos servizos públicos de enerxía. Foron convertidos en negocios privados para gañar moito diñeiro e é un sector totalmente blindado”.

E é que, a pesar de que as compañías de luz e gas asinaron acordos con concellos e gobernos, seguen liquidando a débeda: os gobernos adiantan ese diñeiro, tanto co apoio da Cruz Vermella como co dos concellos e outras entidades. Seguindo o acordado en Navarra, por exemplo, a compañía enerxética comprometeuse a non cortar a luz en tres meses e o departamento de dereitos sociais asumiu o gasto de electricidade nese tempo: En 2016 o Goberno de Navarra aprobou un orzamento de dous millóns de euros para plans de emerxencia, polo que, como subliñou González, “as empresas enerxéticas non deixan de gañar diñeiro”.

O Ararteko tamén recomendou en xaneiro que se elaborase unha estratexia que incluíse medidas concretas para facer fronte á pobreza enerxética. O documento “Bases para o debate social sobre a pobreza enerxética en Euskadi” aconsellou, entre outras cousas, a consolidación da estratexia vasca de loita contra a pobreza enerxética e elaborar unha “Lei para establecer a definición das persoas ou fogares que cumpren os requisitos para que o Goberno Vasco poida ser considerado como vulnerables e potencialmente vulnerables á pobreza enerxética”.