“Cando se vai a euskaldunizar a administración?”, preguntou o Consello de Entidades Sociais do Eúscaro, no seu informe de 2010 analizou as políticas lingüísticas das tres administracións vascas. Preguntaba “Cando?”, porque non hai unha meta xeral definida, porque a Viceconsejería de Política Lingüística do Goberno Vasco (VPL) non ten establecido até onde quere chegar na euskaldunización.

Realízanse cinco anos de planificación, sendo a quinta até finalizar 2017. Á metade e ao final do período de planificación avalíase o grao de cumprimento dos obxectivos establecidos. Diversos sectores da actividade cultural vasca sinalaron en máis dunha ocasión que non se trata dun medio para medir a euskaldunización da administración, que non serve quedar en avaliacións intermitentes sen establecer metas principais. Segundo estas avaliacións, os resultados sempre son positivos, sempre a administración é máis euskaldun que nos dous ou tres anos anteriores, ten unha gran marxe de euskaldunización. A VPL di que hai que euskaldunizar a administración pública de forma progresiva, quen din que o seu ritmo é demasiado lento non negan ir a paso, pero non cren que teña sentido non saber onde está o destino. Ao ritmo que agora imos, necesitarían un centenar de anos para poder ofrecer o servizo en euskera a todos os cidadáns da CAV.

Oito craves que impiden a euskaldunización da Administración

Hai máis, por suposto, un proceso tan complexo non se pode resumir en oito fotografas. As liñas que se citan a continuación teñen que ver co sistema de asignación e data obrigatoria dos perfís lingüísticos, unha das bases principais para a euskaldunización da administración. A data de preceptividad indica a data na que se debe acreditar o perfil lingüístico, xa que non sempre é obrigatorio que o traballador teña acreditado o perfil lingüístico para acceder ao posto de traballo, pode acreditar o nivel de eúscaro que necesita. O mundo da cultura vasca ha posto sobre a mesa durante anos as críticas a este sistema. A Viceconsejería de Política Lingüística únese a algúns deles, como logo veremos. A continuación, en oito fotografías, expomos a radiografía crítica:

Os veciños de Sestao e Ondarroa non teñen os mesmos dereitos

En teoría si, pero na práctica non. Por exemplo, os veciños dun pobo e outro teñen dereito a recibir o servizo do Concello en eúscaro, pero o de Ondarroa, en proporción, ten máis posibilidades de ser atendido en eúscaro que o de Sestao. Por que? Pois ben, o número de prazas que teñen que acreditar os perfís lingüísticos calcúlase en función dos datos sociolingüísticos da localidade, é dicir, tense en conta o número de persoas que coñecen o eúscaro máis case a metade da poboación euskaldun. Canto máis euskaldun sexa o pobo, máis traballadores da administración terán algún nivel de eúscaro.

O 44% das prazas non ten perfil lingüístico

Todos os postos de traballo teñen establecido o perfil lingüístico (1, 2, 3 ou 4) que lles corresponde, pero iso non significa que todos necesiten un certificado. O 56% do persoal deberá acreditar necesariamente o perfil lingüístico correspondente á data de obtención do posto de traballo ou a partir do inicio do mesmo. Si o traballador non alcanza o nivel lingüístico, é posible que sufra desprazamentos ou cambios de traballo, pero non perderá o seu posto de traballo. Cando a acreditación non é obrigatoria é meritorio saber euskera.

Auxiliar de fogar perfil lingüístico 1?

As funcións comunicativas do posto de traballo non coinciden co nivel de eúscaro requirido para o mesmo. Por exemplo, o porteiro ou axudante de fogar ten establecido o perfil lingüístico 1. Poida que non necesite un nivel superior por escrito, pero é sabido que non ten capacidade para falar en eúscaro con ese perfil. Ás veces chégase á conclusión de que o posto de traballo debería ter un mellor nivel de eúscaro, e outras veces un nivel máis baixo é suficiente.

Os traballadores euskaldunes si, pero están a traballar en eúscaro?

Moitos empregados da administración hanse euskaldunizado despois de conseguir un posto de traballo. Pasaron horas e horas no euskaltegi. O labor de euskaldunizarlos foi asumida pola Administración (tamén é unha crítica: por que non contrátanse directamente persoal con perfil lingüístico, no canto de dedicarse á euskaldunización? ). O feito de que o traballador sexa euskaldun non garante que traballe en eúscaro. Os traballadores atoparon ambientes de traballo e circuítos de traballo en castelán, en moitos casos de forma oral e escrita. O eúscaro apreso non se puxo en práctica. Esta é unha das preguntas máis repetidas de Euskalgintza: Para que serve euskaldunizar aos traballadores, si van escribir e falar en castelán no centro de traballo?

Exentos maiores de 45 anos

O criterio é a idade. Os maiores de 45 anos non necesitan acreditar ningún perfil lingüístico. Si o posto obtido polo traballador maior de 45 anos caducase a data de acreditación do perfil lingüístico, este non poderá optar a devandito posto. Si non o tivese e cumprise os 45 anos até a data de acreditación, quedará exento. Tal e como se verá na infografía da páxina 23, o 7’8% dos postos de traballo nos que é obrigatorio acreditar algún nivel de eúscaro, é dicir, 1.718 dos 23.439 postos están exentos.

Si o que ten praza marchouse a outro posto?

Supoñamos que un posto de traballo ten un perfil lingüístico obrigatorio. Este título está acreditado polo traballador. No entanto, deixou provisionalmente o seu posto de traballo. Por tanto, o traballador que lle substitúa, como suplente, non terá que acreditar o perfil lingüístico do anterior compañeiro. O/o traballador/a ten dereito á suspensión provisional do posto de traballo, coa conseguinte vulneración dos dereitos do cidadán/a, xa que o/a novo/a traballador/a pode ser en castelán.

Non é o mesmo a lingua de servizo que a lingua de traballo

Unha cousa é que os concellos, as deputacións, o Goberno Vasco, o Parlamento Vasco… teñan a capacidade de atender á cidadanía en eúscaro, e outra, que todas esas institucións traballen dentro de casa, por escrito e en que lingua. Aínda hai buracos no idioma de servizo e máis no idioma de traballo. Aínda que a equiparación non é posible, un exemplo é que a Administración ten a capacidade de responder desta maneira ao 78,7% dos cidadáns que demandan unha relación oral en eúscaro. Pola contra, si téñense en conta as reunións de traballo dos centros de traballo das administracións, o 51,3% das reunións son en eúscaro.

E os representantes políticos non saben eúscaro?

Porque non é necesario que os representantes políticos coñezan o eúscaro. Depende da vontade da lingua. Teñen relacións directas coas Administracións Públicas, orais e escritas. Si non saben eúscaro, nesa lingua as relacións complícanse moito. No artigo publicado en ARGIA sobre a competencia lingüística dos representantes políticos (núm. 2.485. 29-11-2015), falamos da capacidade lingüística dos representantes parlamentarios de 2012 a 2016. Dos 75 parlamentarios, 25 non sabían euskera e 11 non o sabían a medias.

Que propón a Viceconsejería de Política Lingüística?

A VPL propuxo unificar e valorar os criterios de asignación de perfís lingüísticos e a reflexión sobre o tema levará a cabo en 2017 en HAKOBA (Goberno Vasco, tres deputacións forais, concellos do tres capitais, EUDEL e UEMA). Que significa isto? A VPL sinala que, co paso dos anos, producíronse disfuncións ou incoherencias entre o posto de traballo e o nivel lingüístico establecido. Nos postos de traballo con funcións comunicativas similares pódense atopar diferentes perfís lingüísticos. Para entender mellor a situación, utilizaremos un par de exemplos dados polo até agora viceconsejero de HPS Patxi Baztarrika: o profesor universitario e o auxiliar administrativo poden atoparse co perfil lingüístico 3 ou no mesmo posto tres perfís lingüísticos (a relación entre o posto e o perfil lingüístico faio a propia administración). É dicir, un concello pode asignar un perfil lingüístico a un posto de traballo e un concello lindeiro a un posto de traballo).

Os postos de traballo das administracións públicas para reorganizar as adxudicacións agrupáronse en 42 grupos de acordo ás súas principais funcións comunicativas (analizaron once administracións: Administración Xeral da CAV, concellos, deputacións, UPV/EHU, parlamento vasco e Ararteko). Baseándose nesas funcións comunicativas, a VPL realizou unha proposta. En función de devandita proposta, a competencia lingüística mínima esixida para o desempeño ou desempeño dun posto de traballo da Administración será a mesma que a que se recoñece para o desempeño da formación académica requirida para devandito posto, na súa totalidade ou en gran parte, en eúscaro. Noutras palabras, ao cidadán que estudou Dereito en eúscaro C1 (3. Si recoñéceselle o nivel HEI) esixiríaselle un nivel C1 na administración. Sería o criterio principal, xa que en función das funcións comunicativas do posto de traballo tamén se lle pode esixir o perfil lingüístico 4, por exemplo, si ese traballador é avogado dos procesos xudiciais, debería ter unha maior destreza oral e escrita.

Máis prácticas que un título superior

Na listaxe de obxeccións mencionamos que se dixo con frecuencia que quen ten o título de eúscaro non quere dicir que teña a capacidade de utilizar o eúscaro no seu posto de traballo, e menos aínda si non ten a posibilidade de formarse no centro de traballo, porque no traballo faise en castelán. Na proposta da VPL recoñécese que a capacidade de traballar en eúscaro non sempre se resolve a petición dun perfil máis alto. É dicir, cambiar 3.aren por 4 non sempre é a solución. Cal é a proposta da VPL? Incidir na formación lingüística, é dicir, na formación específica do persoal para as súas tarefas. A VPL considera que se aprende e adéstrase utilizando a linguaxe.

O porteiro deberá saber, por escrito, cantos euskera ten que saber e cantas oralmente:

E os policías, os monitores, os axudantes? Segundo a reflexión que realiza a VPL, para algúns postos de traballo pode ser unha opción a de esixir algunhas destrezas dun perfil lingüístico (as catro destrezas son a lectura, a escritura, o oído e a expresión oral) e outras habilidades doutro perfil lingüístico. Pon o exemplo do profesor de danza. Quizais, verbalmente 3. Necesita PL e ten suficiente por escrito 2. PL. En canto ao porteiro, poida que sexa o segundo. O PL debe solicitarse na expresión oral e na expresión escrita é suficiente 1. PL.

A proposta de debate está sobre a mesa por parte do Goberno Vasco. O obxectivo é valorar, unificar e fixar os criterios de asignación dos perfís lingüísticos. O VPL considera que o sistema de asignación é unha das bases máis importantes para a euskaldunización da administración. Con todo, neste proceso de revisión non se reflexionará sobre outros aspectos aos que se fixo referencia nesta reportaxe, por exemplo si é necesario incrementar o número de postos de traballo con perfil lingüístico ou non, é dicir, si cambian os perfís lingüísticos en función dos índices sociolingüísticos. E non se falará das persoas maiores de 45 anos que estean exentas de acreditar o perfil lingüístico ou de representantes políticos que, sen excepción, non necesiten acreditación algunha de eúscaro.