No proceso de desestatalización da economía, o modelo máis interesante é o das cooperativas.

Unha das liñas mestras da actualización do modelo económico cubano é o proceso de desestatalización, que o Estado non pode seguir asumindo algunhas pequenas tarefas. Os novos axentes e espazos económicos demandan novas xestións, así como sentidos éticos, políticos e valores. A cooperativa é unha forma de traballo non individualista que non busca a acumulación de bens, polo que a nosa aposta é por iso. Até hai catro anos só eran cooperativas agrarias, outras son novas e estanse desenvolvendo en zonas urbanas. Con elas compiten o traballo privado e a empresa socialista do Estado, que tamén está a buscar novos modelos de cambio e rendibilidade.

Por que non impulsouse o cooperativismo até hai pouco en Cuba?

O modelo que todo concentrábao ao redor do Estado funcionou ben até 1990, co apoio da Unión Soviética. Despois, na década dos 90, non houbo tempo para reflexionar, tomáronse algunhas medidas para facer fronte a unha emerxencia. Hai críticas que din que entón había que facer cambios; quizá si, pero hai que ter en conta que en Cuba nunca houbo tradición cooperativista, nin antes da revolución. Aínda non temos leis cooperativas, estamos a traballar grazas a un decreto lei.

Están a desenvolverse todo tipo de modelos, pero non só as cooperativas. Aí está o modelo estatista cos seus achaques, empresas privadas, autónomos... Como ves a relación entre eles?

Prevemos a convivencia entre modelos. Nós propomos un modelo cooperativista, pero en todos os modelos poden haber xestións que poñan a vida no centro. No traballo privado hai máis posibilidades de desenvolver relacións capitalistas, de violar os dereitos laborais. Doutra banda, non cremos que todo teña que converterse en cooperativa, nin que a constitución da cooperativa garanta nada. Sexa cal for o modelo, propomos que todo se xestione pola cidadanía, para que o poder popular xestione as súas rexións e a empresa manteña a súa responsabilidade nas cousas públicas: estruturas, hospitais… Vivimos en solidariedade durante 50 anos, e iso é un valor moi importante.

Están a xerarse valores negativos en empresas privadas. Xa deches exemplo de restaurantes padal no curso. O que gana ben se considera unha clase.

É un gran problema, xurdido na década dos 90, que profesionais de alta formación desprácense no ámbito privado en cousas que non teñen que ver coa súa educación ou se vaian a outros países. Hai que conseguir que os profesionais queiran quedar en Cuba porque se fixo un gran investimento na súa educación. É un problema serio no campo das ciencias duras, xa que moitas van a Canadá. No caso das ciencias sociais, ao ser unha produción diferente, hai unha crise moi grave, hai moitos mozos que non queren investigar. Nós somos afortunados en GALFISA, porque aínda que dependamos do Estado traballamos ben, hai diálogo intergeneracional, está a xurdir moito… Pero somos unha excepción, non podemos esperar a que a produtividade do país suba os salarios. A emigración non se detén, ao que hai que sumar outros fenómenos como o envellecemento da poboación, a diminución do número de nacementos...

Hai algunha incidencia do modelo anterior nas cooperativas de nova constitución?

Si, fará falta tempo para cambiar as mentalidades das persoas. Por exemplo, eu son asesor da cooperativa de costura Model de Centrohabana, que hai tres anos converteuse en cooperativa e a maioría do persoal son mulleres de entre 40 e 60 anos que pasaron máis de vinte anos na empresa. Agora están a aprender a exercer como suxeito feminino, a facerse realidade, a falar en público, a tomar decisións, a botar a un compañeiro que falla, a conseguir o material que falta…

Vostede recoñeceu o outro día que aínda hai moito machismo en Cuba. A revolución non traballou debidamente a igualdade de xénero?

O debate feminista chegou a Cuba máis tarde que noutras zonas de Latinoamérica. Con todo, o obxectivo da revolución foi crear espazos propios para a muller, non para facer realidade o modelo de igualdade, senón para que se desenvolvesen aparte, iso é o que aínda hoxe necesitamos. A muller entrou moi forte neste proceso, e xurdiron numerosas institucións, como a Federación de Mulleres de Cuba, entre outras. Agora hai un gran debate sobre a existencia ou non dun movemento feminista en Cuba, e ese debate aínda é moi académico, non da rúa. Diría que hai un gran activismo feminista, fanse moitas cousas, pero a ese movemento fáltalle unha axenda propia. Temos moitas cousas, a lei do aborto e outras, pero nos falta máis. Agora estase pedindo que se faga contra a violencia machista. Pero o machismo non se eliminará só porque así o diga a Constitución. Máis fortes son os 500 anos do patriarcado e o imperialismo que os 50 anos da revolución.