Formáronse tres grupos de discusión compostos por cinco ou sete membros. Nun dos grupos, os dous pais eran euskaldunes; no segundo, un dos pais era euskaldun e no terceiro, ningún dos pais coñecía o eúscaro. Nas entrevistas en profundidade, os investigadores entrevistáronse con dous pais inmigrantes, en castelán en ambos os casos, un deles magrebí, e o outro latinoamericano.

Elección dos pais

En canto aos pais euskaldunes, o estudo mostra sen dúbida que este grupo dá importancia á transmisión, son conscientes da importancia do tema. Por exemplo, parécelles importante que o eúscaro sexa a lingua materna dos seus fillos e fillas e que estes escolarícense no modelo D. A xuízo dos pais, “a situación sociolingüística de Vitoria-Gasteiz condiciona a peor a capacidade de eúscaro dos seus fillos e fillas, e o hábito de utilizala”. Máis aínda sinala o informe: “Viven negativamente a escolarización dos nenos e nenas: o encontro con nenos e nenas que non teñen o eúscaro como lingua materna lles trouxo unha maior tendencia cara ao castelán e, en consecuencia, cara ao eúscaro”. Os pais, evidentemente, están convencidos de que aprenderán castelán sen ningunha dificultade, pola forza da contorna castellanohablante, e que non terán ningún inconveniente, aínda que vaian estudar a unha universidade externa, aínda que na súa vida até entón aprendan unicamente en eúscaro.

En grupos formados por pais e nais castellanoparlantes, todos eles teñen unha actitude positiva cara ao eúscaro. É máis, todos fixeron algunha vez algún tipo de sesión para aprender euskera, e pensan que teñen que facer o esforzo de usar o pouco que saben na medida do posible. Estas nais e pais erdaldun que non son capaces de falar en eúscaro, están motivados pola afectividad, tal e como se di no informe, “mencionaron razóns de identidade e, aínda que sexa nun segundo sentido da afectividad, tamén mostraron o seu desexo de dar aos seus fillos o que eles non teñen. Veno como un elemento imprescindible da cultura”.

No que se refire á escolarización, incluso dando importancia ao modelo euskaldun, tamén teñen un factor para elixir a distancia entre o domicilio e o centro escolar. Os fillos aprenderán ben o eúscaro, quizá non no mesmo nivel que o castelán, pero si “até o punto de que o uso do eúscaro sexa considerado un factor de vontade”.

Nas parellas mixtas, os vascos falan en eúscaro aos seus fillos e fillas. Con todo, o castelán é a lingua principal da casa: ademais de entre os membros da parella, tamén no caso do resto da familia, aínda que hai dúas tendencias: “Por unha banda, quen xogan de maneira consciente e coherente sosteñen o eúscaro, aínda que sexan en presenza dos seus compañeiros castellanoparlantes; doutra banda, quen priorizan a adquisición do discurso ao resto dos membros”. O feito de que os membros euskaldunes falen en eúscaro aos seus fillos e fillas, nunha realidade de familias castellanoparlantes cun eúscaro totalmente alleo, fai que o eúscaro teña unha entrada.

Os pais e nais deste grupo outorgan gran importancia á lingua materna para equilibrar a competencia entre as linguas, xa que quen teñan o eúscaro como lingua materna manterán máis facilmente o equilibrio entre ambas. A maioría dos membros destas parellas mixtas teñen como lingua materna o castelán, e afirman experimentar sentimentos como a “ilusión”, a “alegría”, o “orgullo” ou o “orgullo” ao escoitar aos seus fillos en eúscaro.

Por último, nas dúas conversacións mantidas con pais e nais inmigrantes constatouse que non tiveron contacto co eúscaro durante moito tempo. Un considera necesario o eúscaro; sen motivación instrumental, prioriza a cultural. Tamén viviu a discriminación, e nese sentido, considera imprescindible saber euskera para integrarse na comunidade. Isto tamén sente orgulloso cando escoita aos seus fillos en eúscaro. “O segundo inmigrante tivo o seu primeiro contacto co eúscaro a través da andereño da escola. A primeira preocupación é polos resultados académicos e dá moita importancia ao eúscaro”. A motivación instrumental é a do segundo inmigrante. Así mesmo, considera importante que as actividades extraescolares realícense en eúscaro.

Algunhas conclusións principais

En canto aos pais e nais euskaldunes, “cobra especial importancia que os pais e nais teñan un modelo lingüístico activo, que posibiliten o lecer en eúscaro ou que a medida que os nenos e nenas vaian subindo en idade en casa sigan utilizando o eúscaro”. Para facer fronte á decepción que viven estes pais e nais ante a superioridade da situación castellanohablante en Vitoria-Gasteiz, os relatores diríxenlles a seguinte mensaxe: “Cambiando as pequenas circunstancias cambiará a gran situación”. Dado que os pais son os encargados de dar continuidade ao camiño emprendido nos primeiros anos de vida dos nenos, “deberían procurar que lles sexa posible a contorna máis euskaldun posible, con tempo e espazo. En canto ao eúscaro recibido de casa, os pais viven a escolaridad como un retroceso, mentres que os autores do informe preguntan si son activados por esa interpretación ou conducidos á resignación, e subliñan a necesidade de reflexionar sobre iso.

En canto aos pais e nais castellanoparlantes, habería que “recoñecerlles, recoñecerlles e agradecerlles” o seu desexo polo eúscaro, porque quererían saber euskera e porque fixeron un esforzo directo ou indirecto. Pero iso non significa conformarse: “Os pais e nais erdaldunes fixeron moito, pero aínda poden facer moito”. Así mesmo, os pais deberían desterrar da cabeza a idea de que a escola só euskaldunizará ao neno, e manter no tempo a motivación –“fascinación”- cara ao eúscaro que viven os pais cando o neno é pequeno. “Antes de ser pais e nais, deberíase intensificar o labor de motivación e sensibilización e chegar a ámbitos onde non chegue a capacidade de eúscaro dos pais e nais, a través de espazos alleos á familia”, é dicir, baseándose na actitude positiva e a motivación cultural destes pais e nais con respecto ao eúscaro.

No caso das parellas mixtas, a realidade do compañeiro ou compañeira erdalduna se euskalduniza dalgunha maneira. Pode ser un asidero para realizar avances prácticos na transmisión. Mesmo cando hai familiares castellanoparlantes convén utilizar o eúscaro, xa que iso xera sentimentos positivos no compañeiro ou compañeira castellanoparlante: “Actuar desta maneira pode supor que o pai vasco sexa un referente lingüístico axeitado para os seus fillos e fillas”. Nese camiño, reproduciriamos o esquema “co que podo falo en eúscaro, sempre que sexa posible”.

En canto aos pais e nais inmigrantes, dado que a integración na comunidade é unha das preocupacións máis importantes, convén subliñar que para lograr a integración completa, o coñecemento do eúscaro non só é útil, senón necesario. Unha vez que saíron do seu país e trasladáronse a outro país, a maioría tiveron que aprender unha lingua diferente e, unha vez apreso, viven a situación de forma positiva, xa que a diversidade lingüística enriquécelles. “Eles fixérono por necesidade, pero para os seus fillos pode ser moito máis natural”.

A verdade máis rotunda é a que dixo un dos pais inmigrantes: “Si tivese a oportunidade, tamén me gustaría saber vinte idiomas: eúscaro, árabe, francés, castelán… todos os idiomas que son e non o son. É moi bo para todo o mundo”.