Entre os que cualificaron a situación económica como excelente, o 16% votou a Trump e o 19% dos que responderon que a situación era boa. Trump foi apoiado polo 55% dos que crían que a situación era boa (nin boa nin mala), mentres que o 79% dos que opinaron que a situación era mala defendeu ao candidato republicano. Isto tivo especial éxito entre os brancos sen estudos universitarios (67%), que son os que máis pasos atrás viron na súa situación socioeconómica. A idea do soño americano é que as futuras xeracións da familia vivirán mellor, pero iso rompeuse hai tempo entre os brancos sen estudos universitarios.

As persoas que non teñen estudos universitarios están subestimadas en numerosos ámbitos de poder de Estados Unidos, como a economía, a política, a cultura, os medios de comunicación e as elites dos partidos políticos. Por iso, as súas preocupacións e preocupacións non teñen demasiado protagonismo na axenda política. En Estados Unidos as desigualdades sociais han aumentado durante 50 anos e nos últimos 30 anos o ritmo acelerouse moito. Para explicalo, Laibson fixouse no desenvolvemento dos salarios por nivel de estudos: os salarios dos que teñen estudos universitarios experimentaron un gran crecemento nas últimas décadas e só produciuse un incremento da diferenza respecto dos que non teñen estudos universitarios.

A sondaxe da xornada electoral tamén preguntou pola situación económica na que se atopa a familia. Só o 24% dos que teñen unha situación mellor na actualidade apoian a Trump, o 46% dos que a teñen similar e, pola contra, o 78% dos que a viven peor. En canto ás expectativas económicas da futura familia, só o 63% dos enquisados que tiñan malas perspectivas optou por Trump como candidato.

Estes datos demostran que a lema non oficial que Bill Clinton gañou ao seu pai Bush foi unha vez máis verdade: é a economía, é estúpido. Trump lanzou mensaxes de fidelización ao votante conservador, como o rexeitamento ao aborto, á rebaixa de impostos ou a un control das armas. Pero o realmente novo é identificar e pór en primeira liña as principais perdedoras da globalización neoliberal: inmigrantes, postos de traballo na
industria, acordos de libre mercado, criminalidade, unha sanidade accesible, un soño americano (mobilidade entre clases), orgullo nacional, ditadura de poderes financeiros, establishmenta, etc.

A estratexia que utilizou Trump foi, por tanto, eficaz. Gañou as eleccións, a pesar da oposición dos medios de comunicación, os poderes fácticos e unha parte do seu partido. Do mesmo xeito que fai a dereita populista, Trump rompeuse coas eleccións presidenciais nas que se elixe entre coca Cola e Pepsi. Rompeu coa única ideoloxía aceptable do centro progre extremo que se impuxo en Occidente. Pero si hai que dicilo todo, os demócratas contribuíron moito. Hillary Clinton personifica a globalización neoliberal, establishmenta e a corrupción, e non se pode imaxinar un candidato peor que el.

Como mostra de que a enfermidade demócrata está instalada na esquerda hexemónica occidental, todos os grupos de esquerda do Parlamento Europeo han apoiado a Hillary Clinton con poucas visións críticas. Houbo un tsunami de propaganda a favor da candidata demócrata, que nalgúns momentos quedouse no século XXI. Parecía que nos atopabamos ante unha Emma Goldman do século XV. Pero a realidade é moi diferente. Apoiar a Clinton era facer campaña en Wall Street para que o candidato que defende os intereses dos demócratas sexa reelixido. Facer campaña por Clinton era apostar polo imperialismo máis belicoso. Pero, ao parecer, as mortes de Clinton, os países que destruíu ou os golpes de estado que protexeu non foron razón suficiente para que a esquerda rexeite o seu apoio.

Hillary Clinton está ben relacionada co discurso e a imaxe da conveniencia política. Mentres non diga barbaridades, dá igual o que faga, vivimos na sociedade da aparencia. Pero se o aspecto é importante para a clase media e alta, para a clase obreira e sobre todo para os empobrecidos, non é tan importante. Por iso, se a esquerda occidental non toma en serio a axenda económica e a defensa dos intereses da clase obreira, estas quedarán en mans da dereita populista, xunto co resto das súas medidas reaccionarias.