En cantas leas estás metido?

Hoxe en día é moi difícil distinguir as cousas… Son investigadora e profesora na universidade, pero logo participo nunha radio libre. En principio, esas dúas cousas non teñen nada que ver, pero logo te levas á radio a alguén que coñeces do teu traballo, ou viceversa. Entón, non se cantos saltos estou a facer, pero estou moi contento de estar onde estou con todo o que se pode facer hoxe en día.

Entón partimos de algo concreto. Realizou unha tese doutoral sobre a televisión.

Estudei comunicación audiovisual na UPV. Despois fixen un máster en comunicación e xurdiume a oportunidade de facer un doutoramento no Instituto de Estudos de Lecer de Deusto. Á hora de elixir o tema, seguín coa miña obsesión, porque creo que se hoxe falamos das formas de estruturar o noso lecer, non podemos deixar de falar dos medios de comunicación e dos medios de comunicación, a televisión está no centro. Empecei fai 7-8 anos e era un momento moi interesante porque a televisión estaba en dúbida: viña Internet, as fronteiras embazábanse e nós sentiamos que se ían a producir cambios. Ao mesmo tempo, a televisión, do mesmo xeito que a familia, seguía sendo a principal institución social.

Que é exactamente o que quería saber?

Desde un punto de vista antropolóxico, interesábame preguntar á xente unha cousa moi sinxela: que é a televisión para vostede? Recollín a persoas que se atopaban en lugares e épocas de vida moi diferentes de Bizkaia, agrupeime en grupos e empecei a facer preguntas parvas. Todo o mundo sabe o que é a televisión, o que hai na cociña ou no salón, pero xuntas a 7-8 persoas, e como no grupo quentámonos enseguida, queremos dar a nosa opinión e enseguida xorden as discusións.

Mencionou o punto de vista antropolóxico. Por que marco teórico investigáchelo?

A min naquela época interesábame moito a corrente do grounded theory (teoría fundamentada): en lugar de partir de categorías xa establecidas, deixemos que a xente fale e vaiamos construír a teoría a partir de aí. Ti podes ir coa túa visión e coa túa mirada superior, que a tele estúpida, etc., pero iso non sérveche de moito para entender realmente os usos das persoas. Falando coa xente, por exemplo, dásche conta de que para moitos a tele era un oasis. Isto pode explicar mellor por que consumimos a televisión como consumimos.

Como o consumimos?

A miña hipótese e os meus resultados reflectían que a televisión ten moitos pliegues, que non sempre é o mesmo. Con todo, nos faladoiros aparecían unha e outra vez as seguintes categorías: desconectar, relaxarse, descansar, non pensar… Iso é o que nos ofrece a televisión: non quero elixir un libro, non quero descargar unha serie, quero acender o dispositivo e que alguén me ofreza algo. Neste sentido, a pesar dos enormes cambios tecnolóxicos, a televisión segue tendo unha gran forza, porque é moi barata e consómese moi fácil, e iso ten unha gran forza nas condicións de vida actuais.

E como ve a televisión unha persoa que investiga a televisión?

Pois o vexo pouco, sufro moito. Son un gran afeccionado a Hamaika Telebista, sei que é moi minoritario, ademais en eúscaro, e que están a traballar de forma moi precaria, pero me gusta moito, porque me parece que están a explorar e que están a tentar abrir camiños na televisión vasca, sacando á luz algúns temas sociais que nos afectan.

Con que sofres?

Cunha televisión máis normativa, sobre todo con ETB. Sinto esa dor moi de cerca: despois do esforzo que se fixo, despois de chegar a un alto grao de institucionalización, resúltame moi doloroso saber que modelo segue e para que estamos a utilizar a radiotelevisión pública que emprega a 1.000 persoas.

Que problemas ten ETB desde o seu punto de vista?

Véxolle dous problemas principais. Por unha banda, optouse nun momento por cofinanciar o modelo de radiotelevisión pública a través da publicidade, e poderiamos discutilo con decisión, pero o certo é que a partir dun momento as entradas á publicidade cobraron unha gran importancia.

Doutra banda, caeuse de cheo nun xogo concreto de audiencias, e non temos un paradigma/parámetro propio para medir a audiencia dos audiovisuais vascos. Xogamos co que hai e niso recibimos cada vez unha parte máis pequena do pastel, xa que se están producindo algunhas transformacións moi profundas.

A ritmo de quen está a bailar?

En definitiva, ETB quere achegarse ao modelo que promoven as cadeas privadas de éxito en España. Iso é un problema ideológicamente, porque creo que non creamos para iso unha estrutura de comunicación pública, e é un problema desde o punto de vista do modelo de negocio, porque non o conseguen e non o van a conseguir. ETB non conseguirá a potencia comunicativa que teñen Telecinco ou A Sexta, porque eles farano mellor; nós, ao final, faremos unha copia deles desbordada, dalgunha maneira vascófona, con todos os kakotx postos. Non seremos tan sexistas e groseiras como Telecinco, pero estamos a xogar aí. Quedamos nun campo gris e creo que non é nada interesante, e ademais non funciona. Leire Palacios, nunha entrevista á directora Maite Iturbe, destacou que están a tentar mostrar unha sensación de contención, pero van á baixa, perdéndose a súa función pública e, o que me parece peor, non se atreven a reinventar a función que debería ter hoxe en día unha radio televisión pública.

Cal debería ser a función dunha radiotelevisión pública?

Pois non o sei, pero creo que deberiamos recuperar a función clásica, eses valores da Ilustración: entretemento, información e formación. Pero hoxe en día o ecosistema cambiou totalmente. Por exemplo, antes, a televisión tiña que emitir noticias, cando a televisión se emitía considerábase que a noticia era certa. Hoxe en día iso está en dúbida, entón eu diría que deberiamos repensar o ritmo da televisión e dar outra calma á televisión con función pública, ligada á idea do semanario: por que non traballamos os temas da semana anterior, ou facemos un traballo de contextualización… Pero estamos precisamente no contrario.

Subliñou a importancia dos laboratorios.

Necesitamos tres laboratorios. Un laboratorio de contidos: Hai once televisións locais e algúns contidos de ETB. Tamén necesitamos laboratorios de audiencias: Temos 400 metros de audios na CAV, a través deles podemos medir e coñecer os costumes e prácticas de dous millóns de persoas que viven en situacións sociolingüísticas moi diferentes? Sabemos que non. E a terceira, a nivel político, necesitamos outro laboratorio ou proceso participativo para pensar no que é rádioa televisión pública que necesitamos dentro duns anos para os que queiramos e séguennos. Eu creo que a alternativa vai por aí: pensemos e fagamos e pensemos.

Vostede é profesor na Universidade de Deusto.

Si, e estou moi contento. A ver, as universidades son estruturas moi mediáticas, moi complexas e moi ineficaces, como moitas organizacións. Neste momento, están ante un ataque neoliberal moi duro, teñen que demostrar constantemente o seu nivel de excelencia en base a uns parámetros concretos e hai unha competencia constante, non tanto por investigar, senón por publicar artigos en revistas concretas. Con todo, a universidade tamén ten esa parte romántica, traballa co coñecemento e coas ideas, estamos en contacto cos alumnos, os estudantes son sempre novos, a pesar de que envellecemos… É moi estimulante.

Como lles afecta este ataque neoliberal aos profesores?

Desespérame moito a présa, a necesidade de facer, de facer e de facer: moita xente está a tomar baixas de ansiedade, hai moita presión, todos traballamos os fins de semana, todos traballamos nas tardes… Xabier Gantzarain dixo que traballabamos mentres tanto, e no noso caso ocorre algo parecido: Admites que che gusta e por iso falo, pero ten unha importante carga de explotación. Ademais, creo que a tendencia vai en aumento.

Que che parece a Universidade de Deusto?

A Deusto tamén lle vexo as contradicións que observo a ETB: actúa segundo os parámetros dos demais e pérdeo continuamente; non pensa na achega que debería facer desde parámetros como os nosos ou os nosos. É o noso verdadeiro obxectivo, por exemplo, publicar nunha revista en inglés, sexa cal for o tema sobre o que escribamos, ou deberiamos falar de temas relacionados con Euskal Herria? Debemos impulsar aos investigadores a presentar teses internacionais en inglés ou deberiamos ter un plan para presentar tese en eúscaro, sabendo que é importante difundir o coñecemento en linguas propias e que só nós podemos facelo como universidade vasca?

Como se relacionan a investigación e a paixón?

Tes que atopar outras formas de facer as cousas que realmente queres facer, porque a universidade necesita fontes de diñeiro, e o cliente márcache dalgunha maneira en que podes investigar e como facelo. Eu reuninme cos que querían facer as cousas como eu, neste caso con Gorka Salces e Koldo Diaz Bizkarguenaga, e creamos unha estrutura improbable: Muíño Dixital. Koldo estaba en Mondragon Unibertsitatea, Gorka na UPV e eu en Deusto. Sen esperar á autorización das nosas universidades, decidimos crear unha asociación para poder facer as cousas. Unha vez creada a Asociación, a Universidade acólleo ben. Pola contra, se se solicita o permiso, é máis difícil.

Hai que buscar físgoas, recoñecelos cando os atopes e, de cando en vez, provocar esas físgoas. Non debe ser un golpe tremendo, pero ás veces cun empuxón pódense abrir gretas. Porque, se non, sempre lévache o elefante.

A túa biografía en Twitter di que somos porque imos ser. Pode explicarnos o que iso significa?

Comparto esa lema con Beñat Irasuegi, a nostalxia do futuro. Esta é a clave do meu optimismo: as posibilidades están aí, as que recoñecemos e as que aínda temos que recoñecer. Non se que seremos, pero eu creo que deberiamos atrevernos a imaxinar o que queremos ser e partir de aí, construílo desde os nosos lugares de traballo e de militancia, e gozalo nese camiño.

Unha última reflexión?

Sospeito que estamos a xogar por baixo das nosas posibilidades, como pobo e como individuo. Falando nun sentido obxectivo, vivimos nunha época imposible, temos ferramentas e posibilidades case infinitas para informarnos, para relacionarnos coa xente, para coñecernos… E como xestionamos iso? Pois ben, sumámonos ás referencias que xa coñecemos. Creo que somos un pouco inútiles. Con iso non quero facer un discurso así, que somos super pasivos e que todos estamos súper alienados. Fágoo en primeira persoa: creo que hai moitas máis posibilidades de facer cousas, en moitas direccións, que as que realmente facemos.