Na época do Txirrita e no barrio que vivían integramente en eúscaro, podemos sacar a conclusión de que se facía en verso en todos os ámbitos da vida: en casa, no traballo, no bar, no programa de festas, nos momentos máis importantes da vida... En casa, homes e mulleres cantaban bertsos xuntos. Así o contou Antonio Zubiarrain (irmán de Pablo o Pequeno que cantou con Txirrita): “O avó (Joxe Mel Otxotorena) era un gran bertsolari. A avoa (Joakina Etxeberria) tamén cantaba bertsos. Eramos oito irmáns, seis irmáns e dúas irmás. A maioría de nós cantabamos versos, incluso a irmá máis nova facíao ben! Na sobremesa e despois de cear cantabamos versos; a maioría pelando o millo!”. No traballo tamén sabemos que homes e mulleres xuntábanse nos bertsos. Proba diso son esta mención ao branqueo de millo e tamén o verso que Txirrita cantou na herba a Plazida Otaño e a súa resposta. Ao bar e á sesión de festas só tiñan acceso os homes. Falta por explorar os espazos de lecer das mulleres e os bertsos que se cantaron alí. En canto á “atsolorra” que se dedica a investigar e recuperar a festa no barrio, dixeron de inmediato.

Aprender bertsos con naturalidade

Moitos dos bertsos que ían estudar en casa, naquela época no barrio había varias familias que o facían en verso: os citados zubiarrain, saiburutarras, ugaldetarras... Outros moitos educáronse no barrio, nun momento no que a casa e o barrio estaban máis vinculados que hoxe. Txirrita falaba moi ben da función de “profesor”, sen ter que vincular o bertsolarismo cos dons divinos. As súas palabras están moi preto das escolas de bertsolaris actuais: “O meu profesor era Joxe Mel Otxotorena e eu vou facer de profesor a Paulo Zubiarrain” (neto de Joxe Mel Otxotorena, para devolverlle o favor). Como deixou escrito Antonio Zavala (aquí o libro en PDF), na época de Txirrita, na casa natal do bertsolari Txabolategi, vivía Domingo Erroizenea. “Era o que cantaba algo, e Txirrita, un mozo de entre oito e nove anos, dicíalle:
– A min tes que ensinarme a cantar bertsos, Domingo”.

Casa, traballo, lecer, todos máis relacionados

A distinción entre fogar e traballo é imposible (hoxe sobre todo no caso das mulleres e na época de Txirrita para os homes e as mulleres). Tamén se dedicaban ao bertsolarismo para facer máis levadía a actividade e, cando traballaban para outros, para mellorar as súas condicións laborais ou para fuxir do seu traballo. Niso ensináronnos que Txirrita era artista. Chegáronnos os versos que librou á cuadrilla de canteiros dun día de traballo, que cantou ao seu xefe despois de moitos días de ausencia...

Espectáculo de bertsolaris 11 veces ao ano

Os asistentes gozaban das festas do pobo cun espectáculo de bertsos desde o balcón até o balcón. Pero nalgúns lugares, durante todo o día e mesmo en dous ou tres días, os bertsolaris actuaban. Os trazos da ausencia do coche, unha vez no mesmo, eran aproveitados por todos. Florian Oiarbide recolleuno dos seus predecesores: “O Txirrita facía 11 prazas ao ano coa súa fama!”. Os ensaios foron escritos por Paulo Zubiarrain, citado no artigo anterior. Desde a súa mocidade e até os 64 anos de idade, percorrendo moitas prazas, realizou 111 sesións, en total. Un par de bertsolaris que máis día están a facer 100 actuacións ao ano, e os que fagan entre 70 e 80 actuacións ao ano serán unha ducia. É normal que en tempos da Txirrita os grandes bertsolaris canten en casa, no traballo, no bar, case todos os días, e que os grandes bertsolaris actuais estean a piques de facer unha sesión de praza case todos os días, para entender. Nestes 80 anos afiamos a zona da praza e a da escola, e habemos embotellado a de casa, a de traballo, a de lecer.

O cambio de vida interrompe o bertso

O barrio de Ereñozu segue sendo un dos máis afeccionados ao bertsolarismo, para o que vai de fóra. Un espazo no que non é necesario ir á escola de bertsolaris para aprender e facer bertsos, senón que é moi posible traballar a transmisión da casa e o barrio. Non teñen a mesma percepción da súa realidade os nativos. “Cantos de nós estamos en casa falando xuntos?”. “Cando vaiamos en coche, coa radio ou a música”. “Tamén na sidrería a xente vénnos coa présa de ir e mirar a hora”. A conclusión é que para cantar bertsos hai que estar moito tempo xuntos. Que á palabra dámoslle menos tempo e espazo na vida de hoxe, e con ela, ao bertso. Os ámbitos da vida, as relacións cara a cara, os tempos, os ámbitos da palabra... son temas bonitos para quen queira promover o bertsolarismo.