Como empezaches a rapear?

Estaba a estudar teatro e danza en Buenos Aires co actor, dramaturgo e escritor Norman Briski. Sempre fixo teatro popular e político, ligado á resistencia, totalmente ligado aos movementos sociais de esquerdas e anticapitalistas. A súa escola foi a miña. Estabamos a preparar un teatro sobre a recuperación dun lugar de traballo. Trátase dun fenómeno que se estendeu durante a crise do corralito que se produciu en Arxentina na década anterior. A patronal baleirou e pechou moitas fábricas, pero os traballadores recuperaron eses centros de traballo e cooperaron cos sistemas de produción.

No teatro contabamos iso e os traballadores tamén participaron. Ao final hai unha canción que aínda que o himno de Gure Lantegia é moi melódico tamén ten rima. E como eu andaba dando voltas a este tema, Norman preguntoume por que non me animaba a rapear esas rimas. Descarguei algunhas bases de Internet e empecei a coser o texto encima. Entón comecei a escribir “o meu texto”.

Cunha métrica e unha lírica estrita, as túas palabras céntranse na crítica social feita en cru e poético. Letras correctas e en posición.

Rap sempre me gustou por iso, porque ten un discurso persoal, porque se utilizou desde o principio como plataforma de denuncia e opinión. É unha forma moi boa de comunicar e facer ver tantas cousas que están a pasar.

Un sempre se sitúa. Eliximos de onde o facemos, de onde o creamos e dicimos. Como di a rapeadora chilena Ana Tijoux, a música non vai revolucionar, temos que facelo entre todos. Pero aos músicos e artistas tócanos ser compañeiros das diferentes revolucións, sumarnos a elas en todas as súas diversidades e expresións.

Viñeches só na xira europea de verán, sen o teu compañeiro habitual Ramiro Xota. Sós ou xuntos, pero enchendo o escenario.

Poño moito corpo, gústame cantar co corpo, non só coa letra. Moverme, bailar… así me sae. Gozo en pequeno formato, pero en xeral, prefiro cantar en grandes escenarios a un volume alto. Xuntos conseguimos un son incrible, moi duro, quizais máis rockeiro, máis punk... A Puentera descríbenos moi ben o noso último traballo. Vimos do pau cumbiero, gústannos o rock e o hip hop. Ás veces pregúntanme como definiría a miña música e eu digo que non a definiría. Definir e tipificar son unha especie de cárcere.

Linche que o creas para viaxar e viaxas para crear.

Desde que era neno pedía iso, “quero viaxar, quero viaxar”, e a miña nai, sabendo o que ía vir, dicíame: “Tranquilo, que vas viaxar!” E mira agora. Conseguín vivir da música neste momento e grazas a iso, viaxei moito. Desde o ano pasado teño a axuda dun manager e traballo cunha pequena produtora. Axúdanme a organizalo, e a verdade é que me custa, porque até agora o fixen todo eu. A miña voz era a miña. O feito de que haxa medios dificulta algunhas cousas, pero á vez o meu traballo é facer e cantar discos.

Sodes moitas as mulleres rapeadoras en Arxentina?

Rap ten moitos seguidores. Como en todos os espazos públicos hai máis chicos, pero cada vez somos máis as mulleres. Temos algúns referentes importantes, como Actitude María Marta, que se deu a coñecer na década dos 90. O innomeable (Sara nunca di o nome do ex presidente arxentino, Carlos Medem, que di que trae mala sorte), cando indultó aos culpables da ditadura militar, fíxose moi coñecido polas letras antifascistas e comprometidas. Interveu de man en man coa asociación Fillos de desaparecidos. Grazas a el e a moitos outros, hoxe en día hai unha gran cultura de rap en Arxentina. Sobre todo no sur, na miña orixe. Diría que alí se escoita e faise máis que en ningún sitio.

A que responde isto?

En Arxentina temos unha personalidade estraña que toma forma ao redor da masacre dos pobos de orixe. Unha identidade que se desenvolveu destruíndo tantos pobos, culturas e linguas. Hai algo de culpogeno aí, dos arxentinos. Supoño que responde a iso.

No caso do Sur tamén se engade un clima social agresivo. Está tan lonxe que nunca sabes o que pasa. Hai unha gran violencia policial, unha corrupción tremenda e unha prepotencia brutal. As terras dos Mapuches foron roubadas sistematicamente, sofren continuos abusos tanto do goberno como das grandes empresas. A Patagonia é un territorio con moitos recursos naturais e está a quedar en mans de grandes empresas, como a multinacional española Benetton. Pero a Patagonia tamén é un territorio de resistencia, de xente organizada, de movementos… O Sur ten un carácter resistente, é un pobo combativo. Supoño que iso notarase tamén nas manifestacións culturais da xente de alí.

Di vostede que veñen da cima do Pau. Díxome vostede que a forma de danza que se estendeu ao redor destes ritmos ten misoxinia.
Si, pero me parece que hai cousas que hai que desmoralizar, que hai que quitar xénero, por exemplo, ao perreo ou ao twerking, e dicir: eu me situo onde quero, no papel que quero, aquí ou noutro, rexeitando a hetero-regra. Pero non penses, ás veces cústame entender ben isto do twerking feminista. Entendo a expresión corporal como un medio para estar en transo, non me gusta cando responde á estética e á superficialidad. Cando estou a bailar non me importa a lóxica á que respondo, pero me parece interesante a idea de saír da estética e vivir as cousas dunha maneira máis primitiva. Non hai que esquecer que todos estes movementos son danzas africanas urbanizadas.

Como ves a loita feminista cando tiñas?

Grazas ao camiño percorrido durante estes anos, a loita do feminismo está moi activa e enérxica en Arxentina. A marcha Nin unha menos colleu forza. Saímos á rúa nas manifestacións de máis de 200.000 persoas. Se o número de asasinatos machistas é enorme en Europa, imaxínache en América Latina. Cada sete horas unha muller é asasinada en México; creo que en Arxentina é unha vez cada 30 horas. O movemento colleu forza e agora tamén aparece o dos misóginos e os machistas cun cartel que di: “Nin un menos”. Iso tamén sucede e poida que haxa risco de que a protesta se distribúa, pero hai que seguir saíndo á rúa.

Nas últimas décadas houbo un intento importante de crear un bloque de esquerda en Latinoamérica, pero cando este retardouse, a dereita púxose por diante. Creo que ocorre algo parecido co feminismo. Agora que estamos máis fortes e organizados que nunca, tanto na nosa contorna como no mundo, a contra-ofensiva tamén é impresionante.

O Marxinal estreouse o pasado mes de xullo na televisión pública arxentina. A túa voz é a que abre a serie.

Este sinxelo O Marxinal foime pedido polos produtores para a serie do mesmo nome sobre o cárcere, como cortina da novela. Fíxeno con Ramiro Xota e Flor Linyera. Flor (membro e teclista de Cumbia Queers) é especialista en cumbia, e os ritmos desta canción están baseados na forma da cumbia ville nos suburbios de Arxentina. Tamén quedei contento coas palabras.

Cántoo sobre o recluído, o encarceramento, o cárcere e o prezo da liberdade.

A letra é universal e pode servir para describir as realidades das catro ás do mundo. Aquí tamén o coñecedes. Paréceme triste e terrible a situación dos presos políticos vascos, como a de Nekane Txapartegi, que está en Xenebra. O fascismo europeo é impresionante… En Latinoamérica tamén imos polo mesmo camiño, están a obstaculizar calquera sublevación social e cidadá. Afortunadamente, creo que somos moitos os brujos e feiticeiros que loitamos coa alegría. Que lle imos a facer! Así é a resistencia.