“A prevención de residuos necesita un novo enfoque sobre os residuos, unha nova cultura que entenda que os residuos son recursos, que fortaleza o compromiso activo da cidadanía e o traballo de toda a sociedade para reducir os residuos e as súas consecuencias. A nova cultura, ademais, debe ter unha visión diferente dos resultados, coa mirada posta na sociedade, a economía e o medio ambiente”.

O programa de prevención e o plan de xestión de residuos de Navarra é unha frase do proxecto 2017-2027 que resume o plan do Goberno de Uxue Barkos. É tamén o espello dos grandes avances na xestión dos residuos que se deron en Euskal Herria na última década.

A Comunidade Foral, no entanto, non vén de man en man a este plan, xa que Navarra é pioneira na reutilización e a reciclaxe. Xa a principios do século XX realizáronse varias experiencias piloto en Ansoáin, no barrio de San Juan de Pamplona e, entre outras, en Ermitagaña… na época do primeiro alcalde de Pamplona tras a Transición, Julián Balduz (PSOE). Estas contas pódense ler no número 156 de LARRUN, contadas por Alfonso Do Val.

Un proceso participativo de ano e medio

Este plan púxose en marcha a finais do Goberno de UPN, en febreiro de 2015. O Goberno de Yolanda Barcina xa elaborara un plan que contemplaba a incineración, pero o Tribunal Superior de Xustiza de Navarra rexeitouno tras as denuncias presentadas pola asociación Sustrai Erakuntza e a Mancomunidade de Sakana. O Tribunal considerou que o plan non tiña en conta onde se construía a incineradora e que os intereses privados, da cementeira Portland de Olazti, priorizábanse en detrimento do interese público.

A conexión do goberno de UPN co plan produciuse durante uns meses, tras as eleccións forais de 2015, cando se formou un goberno de cambio en Navarra. Posteriormente, os acordos de goberno co apoio de Geroa Bai, EH Bildu, Podemos e Esquerda-Ezkerra estableceron a necesidade de elaborar un novo plan de residuos. Os grandes cambios dos concellos tamén serían favorables aos novos plans.

Continuouse co plan posto en marcha en febreiro, xa que se abriu un proceso participativo, pero se introduciron criterios moi diferentes ás asembleas que reunían a autoridades, institucións, asociacións e cidadáns. Basicamente, o prazo de participación ampliouse un ano e medio entre febreiro do ano pasado e setembro de 2016. Este amplo período reuniu numerosos debates e puntos de vista, pero tamén un amplo consenso para o final.

Reverter a situación

A necesidade de substituír a economía lineal actual pola economía circular, a loita contra o cambio climático e o impulso das directivas da Unión Europea foron o acicate do novo plan. O obxectivo principal co Plan é reverter a política de residuos: na actualidade, se a forza se pon sobre todo na xestión e eliminación de residuos, o novo Plan atenderá fundamentalmente á prevención e á xestión.

Segundo isto, para 2027 reutilizarase ou reciclará o 75% dos residuos totais, valorizándolos, e o 25% restante destinarase a vertedoiro, a condición de que sexa tratado. É dicir, non vai ir nada sen tratar ao vertedoiro. Na actualidade, o 32% se valoriza e o 68% dedícase á eliminación.

A recollida de residuos domésticos e comerciais é un elemento crave para a consecución destes obxectivos. Estes residuos recolleranse, por tanto, en cinco fraccións: orgánico, materiais (plástico, metais e brik, sexan envases ou non), papel, vidro e demais. Como resultado do traballo de prevención, en 2027 xerarase un 10% menos de residuos que en 2010, 252.000 toneladas, das cales o 67% recollerase de forma selectiva e o 33% será fracción do resto.

Nos biorresiduos domésticos preténdese dar o maior salto, pasando do 10% da fracción total recollida en 2014 ao 33% en 2027, pasando en toneladas de 25.554 a 81.440 toneladas anuais. Para iso tomaranse dúas medidas crave: por unha banda, o orgánico recollerase como fracción en toda Navarra e, por outro, será obrigatoria a recollida do orgánico como fracción. Cada mancomunidade terá que decidir que sistema de recollida utilizar para iso, pero sempre garantindo a recadación do 70%.

Non á incineración

Unha das claves do Plan é que se descarta totalmente o uso da incineración. Nos primeiros pasos do verdugo, a incineradora en si mesma estaba eliminada, pero non a incineración, como é o caso das cementeiras. Con todo, a medida que avanzaba, esta posibilidade íase desbordando completamente.

Neste sentido, contrasta moito con Bizkaia e Gipuzkoa, especialmente con este último. Gipuzkoa conta con 700.000 habitantes e Navarra con 640.000, mentres a Deputación de Gipuzkoa vai construír unha incineradora en Zubieta e o Goberno de Navarra descartouno. Pódense facer moitas valoracións sobre estas opcións, pero o feito de que o que non é posible en Gipuzkoa sexa en Navarra dio moito das apostas e compromisos co cambio nuns e outros.

Tratamento: a proximidade como clave

En Navarra son as mancomunidades as que se encargan da recollida de residuos. A continuación, dúas grandes entidades encárganse do transporte e tratamento: Mancomunidade da Comarca de Pamplona (55% da poboación de Navarra) e Consorcio de Residuos de Navarra (14 mancomunidades restantes). Canto máis preto está a infraestrutura de tratamento de residuos da recollida, máis eficaz e barata é a xestión.

O Plan centrarase principalmente nas infraestruturas existentes, para o que se garantirán varias destas novas funcións. As novas infraestruturas poden ser unha nova planta de recollida, unha nova planta de transferencia en Berriozar, unha nova planta de reutilización en Berriozar e catro novas plantas de compostaxe para reciclaxe en Sangüesa, Santesteban, Arbizu e Comarca.

Tamén hai debate sobre a compostaxe. Por parte das autoridades guipuscoanas cuéstionase a solución que se pode dar ás cantidades de compost que se xeran no orgánico. Segundo as autoridades do Goberno de Navarra, este tema non vai ser un problema polo menos en Navarra: á fin e ao cabo, cando se recolle como fracción a calidade do orgánico é boa -polo menos no nivel B- e só supón o 10-15% do total do compost orgánico. Todo se destinaría ao uso agrícola.

Financiamento e fiscalidade

A posta en marcha das medidas e accións previstas no Plan de Residuos e o seu desenvolvemento ascenderá a 93,8 millóns de euros. O orzamento de prevención e xestión de residuos para toda a década 2017-2027 ascendería a 698 millóns de euros. O seu financiamento sería dun 18% privada e un 82% pública, tanto do Goberno de Navarra como das entidades locais.

Hai outro elemento crave neste plan: a fiscalidade. O marco das taxas regularase por lei, pero basicamente o que faga ben pagará menos e o que faga mal máis. O bo facer é clasificar, reutilizar e reciclar, e o mal facer é destinalo ao vertedoiro. Neste sentido, aos residuos destinados á súa eliminación no vertedoiro aplicaráselles un canon, quérese pór en marcha a partir de 2019 e o diñeiro recadado utilizarase para fomentar as boas prácticas. No Plan aínda non se especifica como funcionará o sistema.

O borrador do plan atópase nestes momentos nos últimos pasos. O próximo 26 de outubro finalizará o prazo para presentar alegacións, tras o cal se procederá á súa redacción definitiva para a súa aprobación polo Goberno de Navarra. Supoño que cara a novembro. Despois, 2017 será o ano da elaboración da Lei Foral de Residuos, en 2018 remitirase ao Parlamento e estará en vigor para mediados de 2018 ou, como moi tarde, en xaneiro de 2019.