Unha fábrica de Dhaka, en Bangladesh, lembra o incendio que sufriu hai apenas un mes o centro comercial da Praza Ra hai tres anos. Centos de traballadores falecidos traballaban entón na fabricación de teas para marcas coñecidas de Europa e de América do Norte. As noticias sobre a explotación dos nenos e nenas que traballan na industria publícanse en calquera momento e, en xeral, vemos con gran frecuencia publicacións e informes sobre os abusos laborais sufridos en numerosas e variadas cadeas de produción das grandes empresas.

Os excesos das grandes empresas e as cifras anuais de volume de facturación das mesmas, que a miúdo superan o mesmo PIB dalgúns países, van unidos. Pola contra, as capacidades económicas dos estados están a debilitarse en comparación coas grandes empresas, así como a súa capacidade xeral de control. Na distribución do poder económico global, os Estados cada vez teñen menos forza en favor das grandes empresas transnacionales. O feito de que estas empresas deixen atrás o país de orixe fai difícil un control público efectivo das mesmas, e máis difícil aínda xulgar si cométense violacións de dereitos humanos.

Por outra banda, para o dereito internacional as empresas non son vinculantes para os actores con dereitos e obrigacións e os tratados internacionais de protección dos dereitos humanos que se establecen só son vinculantes para os Estados signatarios dos mesmos, polo que non obrigan ás empresas a facelo. Deste xeito, as empresas que operan fóra do seu territorio de orixe atópanse a miúdo nun espazo “escuro” no que respecta ao respecto dos dereitos humanos. De feito, a súa actividade non está controlada polo Estado de orixe, senón pola legalidade do país onde exercen a súa actividade, que ten unha gran flexibilidade nas súas normas e leis para atraer grandes investimentos estranxeiros.

As empresas que conforman o IBEX35 do Estado español tamén coñecen e aproveitan directamente esta realidade legal. O Observatorio da Responsabilidade Social das Empresas acaba de publicar o 12. O informe conclúe que as empresas do IBEX35 operan en vinte países en risco de vulneración extrema de dereitos humanos. O informe sinala que 32 destas empresas operan en polo menos un destes países. O Observatorio sinala que 23 de cada 35 empresas informan sobre políticas de respecto dos dereitos humanos dentro da empresa, pero cando queremos coñecer o grao de verificación desas políticas a situación non é tan positiva. Só catorce empresas mencionan mecanismos e procedementos concretos para garantir o respecto dos dereitos humanos. De feito, só catro empresas recoñecen identificar riscos sobre os dereitos humanos e dan conta das medidas adoptadas para loitar contra os efectos negativos da súa actividade nos dereitos humanos.

Na axenda das organizacións non gobernamentais (ONG) e dos movementos sociais ponse de manifesto cada vez máis a necesidade dun pacto internacional que poña en marcha requisitos xurídicos vinculantes en materia de empresas e dereitos humanos. O Consello das Nacións Unidas decidiu hai dous anos crear un grupo de traballo intergobernamental co fin de construír ese pacto. A finais de outubro celebrarase en Xenebra a segunda rolda de reunións deste grupo de traballo. A clave para o éxito radica en priorizar os dereitos humanos con interese xeral por encima da sede de beneficio das empresas.