Desde a chegada da industrialización, o proceso de urbanización na zona de Bilbao non foi interrompido. A pequena cidade que bordeaba a ría, centrada nas Sete Rúas, creceu até converterse nunha metrópoli, a costa da contorna rural. Bilbao devorou Deusto, Abando e Begoña, pobos independentes unha vez, e os bosques e hortas das ladeiras convertéronse en barrios populosos. Con todo, a zona de Bilbao é unha contorna abrupta e a urbanización non puido atrapar algúns dos barrios altos. Nestes barrios aínda predominan os caseríos, os pastos e os bosques.

Antes de prosperar convén aclarar que estes barrios non son nin sequera os oasis dos soños. O que busque a pura euskaldunización ou as tradicións puras previas á industrialización, ten festa. É certo que o eúscaro que se falaba nunha ocasión nos arredores de Bilbao mantívose nalgúns caseríos dos barrios de Seberetxe e Arbolantxa. Pero tan certo é que a transmisión se interrompeu hai tempo e só quedan uns cantos falantes antigos. O descenso da poboación foi notable, xa que os mozos foron aos barrios do centro da cidade e os que viven do caserío son poucos. Con todo, correspóndenos lembrar e reivindicar que esoutro Bilbao está vivo, porque tamén forma parte da memoria da cidade.

Ímonos, pois, ao barrio dA Arbolantxa, con motivo da festividade de San Justo, un sábado de agosto. Pa...Xa! o esforzo da comparsa permitiu manter a tradición da romaría. O barrio está formado por unha serie de caseríos dispersos nas ladeiras do monte Iturritxualde, sobre os xigantescos bloques de vivendas de Otxarkoaga. Até 1924, estas terras pertenceron ao municipio de Begoña.

O txakoli foi no seu día o produto máis apreciado da República de Begoña. Así, os habitantes da zona reciben o nome de espárragos vide. O caserío Goikoetxe, berce das actividades do Día de San Juan, está preparado para a elaboración do txakoli: O portal da casa está adaptado para que as follas e ramas das vides ábranse, de forma que as uvas de txakoli crezan con suavidade. Nesta agradable sombra púxose o cura para oficiar a misa. Neste lugar, en todas partes hai unha historia descoñecida que espera ser descuberta: O caserío anexo, Bekoetxe, foi cuartel das tropas de Tomás Zumalacárregui durante a Primeira Guerra Carlista (1833-1840), no sitio de Bilbao. Hai que ter en conta que, no século XIX, Begoña era un pobo carlista, fronte a Bilbao liberal. Con todo, o peor golpe da guerra recibírono os carlistas en Begoña, onde o xeneral Tomás Zumalacárregui morreu a consecuencia dunha bala perdida.

Tras a misa, os asistentes puideron gozar dos bertsos de Arkaitz Estiballes e Etxahun Lekue, así como das melodías da txalaparta. Manolo Legina, de 91 anos, foi o gran protagonista desta edición da Azoka de Durango 2010. Este trikitilari nado en Arbolantxa ten a súa cita anual nO Xusto Eguna e este ano tampouco faltou á cita. Os organizadores da marcha renderon unha homenaxe no que agradeceron a achega realizada ao barrio. A caseira Goikoetxe, Arantza Zarate, vestiu ao acordeonista veterano a txapela que fixo para o evento. Legina é unha persoa moi querida, como o demostra o gran número de veciños que se achegaron a saudala e a felicitala. A idade rompéralle os dedos, pero non as ganas de ir á festa. Así, tocou algunhas pezas coa trikitixa para o goce de todos os asistentes.

“Dedos, oh dedos!”, queixouse Manolo Legina, lembrando a destreza de outrora. O son fáiselle cada vez máis difícil, polo que empezou a tocar o pandero e a cana. A cana non é unha ferramenta moi coñecida, pero nalgúns recunchos de Euskal Herria mantívose a tradición de tocar a cana. Á sombra das vides de Goikoetxea, formouse un bonito trío para amenizar o ambiente: A trikitixa de Koldo Etxebarria, o pandero de Gaizka Molinuevo e a cana de Manolo Legina.

Para redondear a xornada, organizouse unha comida en cámpalas do caserío Bekoetxe. No Día Xusto deste ano participaron persoas de todas as idades, entre outros, nenos e nenas. Eles serán os encargados de manter a memoria destoutro Bilbao. Non, quizá no vello dialecto que se falou durante séculos en Bilbao. Pero si en eúscaro, lembrando as raíces da cidade. Porque Bilbao ten moitos aspectos e o que se ve todos os anos no Día Xusto, aínda que para a maioría sexa descoñecido, é tan valioso como o titanio do Guggenheim.