A portada do libro é unha fotografía realizada na Central Nuclear de Lemoiz. A portada é especial e o título do libro tamén.

A foto está feita por min. A miña filla aparece abaixo. Véxoo como unha ferida de dinamita, paréceme unha escultura de formigón e de ferro. Quizá a foto non sexa comercialmente atractiva. Pero, por que explicar un libro incómodo adornado cunha foto “cómoda”? O sétimo título de morte foi suxerido polo Sétimo poema de Attila József. O poema fala da morte e o renacemento. Trátase da conversión, e eu, no fondo, escribín sobre ela no meu libro.

O programa tratará, entre outras cousas, sobre a loita social e política que se levou a cabo nos últimos 50 anos. Fala da violencia, da morte. O tema non é sinxelo. Por que a necesidade de “morte e rexeneración”?

Para renacer hai que morrer, pero como é normal, ninguén quere morrer. Fágoo de forma simbólica. Con todo, debemos entender que quen vivimos o fenómeno socio-político do pasado recente –tendo en conta o lugar central de ETA–, si non abordamos o tema da morte, estamos condenados a facer pantasmas ou zombies. Temos aspecto de xente maior, quizá encantador, pero quedaremos coma se vivísemos fose da sociedade. Segundo o poeta József, matar dous ou seis veces non é suficiente, ten que morrer sete veces. E o sétimo esforzo é para vostede mesmo. A sétima morte non é un libro cómodo, pero espero que sexa lido por unha minoría.

Que é para ti a sétima morte?

É o libro que me esperaba. Empuxado polo editor e polos meus amigos, dei o paso de escribir, porque non son escritor. Eu síntome estudante e escritor. Á miña idade hai que ser “valente” para comezar este tipo de traballos. "Serei capaz?", pensei. Foi o final de ETA e intensificóulleme a necesidade de responder á miña presión interna, de desatar o nó interno. O libro comeza cunha carta escrita á súa filla. “Agora empeza o máis difícil”, escríbolle. Me desafío a min mesmo: “E agora que?”. É dicir, que temos que facer a partir de agora? Como ou como librarnos do pesadelo que vivimos de face ao futuro? O tema principal deste programa é o duelo. Temas nos que se pide profundar

ten. Algúns dirán “até onde fuches ou queres ir”: “De que está a falar?”. Creo que primeiro temos que deternos un momento. Iso é o que quixen plasmar no libro. Eu creo que non imos a ningunha parte con menos do que expuxen. Iso non quere dicir que busque respostas.No libro hai unha especie de chamada de urxencia que as receitas de remedio: “Paremos!”. Temos que tomarnos un tempo para reflexionar sobre a crise e o cambio que estamos a vivir. Todos os procesos de cambio levan implícita unha crise. A crise quere dicir perda, desde a perspectiva que vostede previra, que a realidade che desviou violentamente. Isto chámase trauma, accidente ou o que sexa. Nese momento é imprescindible parar.

Que é o duelo desde o teu punto de vista?

O duelo non é, esta desgraza pasoume e debo pasar un mal grolo. O duelo é, por así dicilo, unha acción activa pasiva. Hai actividade, porque ti estás preparado para facer ese percorrido, pero debes saber que non sabes até onde che levará ese percorrido. É unha decisión firme. É dicir, beberei ese grolo amargo sen coñecer aínda o efecto. Noutras palabras: ocorreume un accidente e empeñámonos en negar a frase “a min isto non me tiña que pasar”. Con esta actitude, decidimos o seguinte paso no camiño. Iso frustra o duelo. Pola contra, o duelo esixe facer fronte a ese buxán, aí está o lado pasivo.

Pódese considerar o libro como “ponte de reflexión para polo diante da lei”?

Convén aclarar. Que lei di vostede e que lei trata o libro. A lei pode redactarse en maiúsculas e minúsculas. Eu falo de maiúsculas. Non sabemos que é esa lei. A lei é, en certo xeito, a outra. “O outro”, tamén en maiúsculas. A lei é o que non podo entender nin capturar. Seguindo a imaxe de Kafka, atópase ante a Lei un temible vixiante. Esta lei funciona como un poder inalcanzable e terrible, é provocadora de algo que non ten resposta. Nese sentido, a Lei, na medida en que é intratable, pero sempre presente, está a esixirnos unha resposta permanente.

O programa trata sobre o paso de ETA desde a post-transición á actual ETA. Vostede critica a reflexión da esquerda abertzale sobre a actividade de ETA.

Si. Hoxe en día case todos –tanto a esquerda abertzale como os que pasaron por ETA- din que “o noso diagnóstico era bo, admíteno Urkullu ou Erkoreka”. É dicir, que a Transición foi corrupta, que non serviu para superar o franquismo. “O noso diagnóstico era adecuado” din, pero dan un salto corrupto, o seu razoamento é moi sintomático: “Como o diagnóstico que realizamos era correcto, a nosa iniciativa foi correcta”. Desde cando? Ti estás na dor e o diagnóstico diche que tes cancro, pero ningunha cura sérveche.

Vostede fala da derrota de ETA.

Si, refírome á derrota de ETA, pero máis que á derrota de ETA, indo máis aló, refírome á derrota de quen queriamos cambiar o mundo. O que sucedeu, como eu explícoo por suposto, foi isto: ETA era unha organización que estaba dentro do bulebule da sociedade, nós estabamos a traballar na dinámica social, no fondo. Visto desde hoxe, esta situación é difícil de entender. Nesta situación sociopolítica violenta, eran todos os mortos á semana, moitos deles policías. A violencia de ETA

por outra banda. Nesta situación de violencia articúlase o aparello da esquerda abertzale. Entre outras cousas, porque a esquerda abertzale non estaba estruturada. A Mesa de Altsasu constituíuse en 1978. Aqueles militantes de ETA eran unha minoría. Así era en lugares “quentes” como Errenteria. Produciuse unha especie de asimilación. Eu digo a suplantación, mesmo cunha palabra máis dura: foi a usurpación, cun sistema que supostamente loitaba –eleccións, institucións…– e coa loita armada, cun cego empeño.

Si míralo desde hoxe, dis que é difícil entender a situación. Explique máis a situación.

Entrar no campo “política” tardaría moito. Este movemento de Errenteria atopouse co sistema, a transición, o proceso de crise e reconversión a nivel mundial. A miña experiencia é esta: En Errenteria había manifestacións de 10.000 persoas e folgas xerais dunha semana. Como é posible que nun ano teñamos unha sensación de poder e aos dous anos o movemento quede en nada? Que pasou no movemento contra a Central Nuclear de Rentería, Vitoria ou Lemoiz? Como é posible que cun movemento popular tan forte, ao cabo de dous anos, con motivo das eleccións sindicais, os militantes que estivemos alí quedémonos coa sensación de que ninguén nos seguía?

“Da noite ao día seguinte cambiouse o escenario”, escribiu no libro.

Si. Nós non tivemos capacidade para facer fronte a esta situación. Que facía a maioría indignada ante aquela lamentable situación? Inclinouse cara a consígnalas que chegaban do aparello da esquerda abertzale: “Adiante chicos!”. En lugar de deternos un momento para analizar a situación, que xa había que lamentar, tomouse o camiño oposto: canto máis duro e forte comportásese, mellor. Segundo as súas palabras, aquilo era ser radical. Pero esta tendencia non é radical. Sen darche conta, fasche auxiliar do inimigo co que loitas.

O poder é perverso.

Si. A adhesión á nosa “cota de poder” leva a imposibilidade de ver a situación de quebra que vivimos. O orgullo lévanos a non aceptar os nosos límites, a non aceptar os límites do noso esforzo. Convertémonos automaticamente no alimentador da nosa impotencia e frustracións.

As persoas somos “catorce”.

Niso hai unha pequeñez complexa. Este orgullo mostra unha gran debilidade. Dá a impresión de que a debilidade é unha debilidade e non é iso. Pola contra, na fortificación pode haber unha das debilidades máis perigosas.

Vostede dá a súa opinión sobre o caso do dirixente de ETA José Luís Álvarez Santacristina (Txelis). Traballaches a conversión desde o fondo.

Pregúntome: por que se produce o fenómeno da conversión? A miña visión é que estamos na fronteira. Por un instante chegaches a unha fronteira, puxeches en xogo a túa vida e a dos demais e chocaches contra a parede. Tes poucas saídas para saír de aí. Que opcións tes? Un, o suicidio. Outro, caerse na tolemia. Pásalle a moitos. A terceira é a conversión. Claro que o máis positivo do tres é a conversión. Porque os demais son absolutamente destrutivos.

Cando unha persoa “elixe” o camiño da conversión, entre comiñas, xa que no limiar da tolemia ninguén elixe de forma tranquila e libre, ten unha especie de resposta instintiva. Por iso as conversiones tamén son absolutas. De súpeto está en xogo a vida e a morte. O que vive a conversión sente un raio. Por tanto, a solución paréceme “razoable”. Hai moitos exemplos diso na historia.

Cuestionou a conduta de varias persoas. Queres reivindicar a necesidade de revisar a nosa moral?

Si e non. Porque non se trata de facer un xuízo moral, por moi importante que sexa. Non quero xulgar moralmente de Chelis nin de ningunha outra persoa. Polemicei moito tempo con achegas interesantes pero erróneas doutro tipo de “versos”, como a de Joseba Zulaika. O que digo é: “Ouza, se vostede fai pública a súa conversión, como consecuencia desa suposta modificación, cuéstionoo porque vostede “elixiu” o seu cambio cando está nun momento inminente de vida ou morte. Neste momento non hai unha solución realmente pensada, non hai unha opción dese nivel. Aí hai un impulso de supervivencia. Eu critico que despois dun proceso así, subamos ao púlpito e empecemos a predicar. Críspame esa actitude. A que vén vostede a pór a súa cabeza como exemplo cando nin sequera sabe onde está vostede? É máis, coa conversión asumes que non sabías onde estabas, alleáchesche.

A cousa é dolorosa.

Por suposto. O que din os chelis ou os arrepentidos é moi simple e repetiuse mil veces ao longo da historia. Interésame saber onde estaba esa persoa, por exemplo, cando mataron a Yoyes. Ou tiña graves consecuencias cando se producía a “kale borroka”. Interésanme as reflexións e explicacións sobre iso, non sobre onde está o camiño correcto e luminoso despois de “caerme do cabalo”. É unha interpelación moi dura, porque hai asuntos duros entre nós.

De feito, a sección II do programa titúlase Dolu baten Arrastoa (pegadas dun duelo). O apartado I foi en Errenteria. Vostede critica a Luís Elberdin, militante e membro do seu tempo na subsección Sortze minez Renterian.

Non é a única interpretación “histórica” que critico. Outro exemplo escandaloso é o que fai o historiador da UPV Raúl López Romo sobre Lemoiz, baixo o goberno de Patxi López e aproveitando a lexitimidade que dá a universidade. Na nosa historia foron moitos como eles, de gran responsabilidade. Por suposto, é moi diferente ser dirixente de ETA ou ser un historiador mediocre, como no caso destes. O de Elberdin sucedeu moitas veces. É dicir, a persoa participa nun proceso concreto –o noso foi en Errenteria–, e ese proceso supón unha evolución da politización.

Pero, que é a política? Estamos a falar moi pouco do que vén na sección política de calquera xornal. A política é o teu proceso. Cando expós unha fronteira na túa familia, no teu traballo, na sociedade, na túa vida cotiá, tomas unha opción. Supoñamos que di “non estou de acordo con estas condicións de traballo”, e aí empeza unha dinámica. Esta mesma dinámica implica a conciencia dos límites. Por exemplo, que aliados ten o xefe, que estratexias e forzas ten. Entón a politización supón un salto cualitativo, é dicir, fasche consciente de que ese espazo supostamente pequeno xógase nun espazo amplo, no que se producen uns equilibrios de autoridade e poder. Toma conciencia e tes que chegar a unhas conclusións. Este é un proceso de politización. Non un mero deslinde colectivo a través dun proceso de ideologización ou dunha selección emocional colectiva. Non coñeces as consecuencias dun verdadeiro proceso de politización, pouco teñen que ver co deslizamiento a determinados eslóganes e fórmulas. Se non, só alimentamos fetiches.

No libro argumentou que en Errenteria, durante a transición, houbo unha especie de usurpación.

Supuña, ademais, un exilio interior. Teño a impresión de que, tanto entón como despois, nove de cada dez persoas retrocedemos un momento ou outro. Aí está a responsabilidade de varios comisarios políticos, se falamos desde un punto de vista liberador. A maioría das persoas involucradas en actividades colectivas retrocedemos, reformulando a nosa posición persoal, social e política ou simplemente, enfadados e queimados, volvendo a casa. Estamos a falar de responsabilidades éticas, diso eu tamén falo no libro, pero tamén hai responsabilidade política: “A xente está desmovilizada” ou “a conciencia baixouse moito”. Os “outros” son sempre os responsables diso?