Que é o ecofeminismo?

É un diálogo entre o movemento ecoloxista e feminista. Na nosa opinión, é un diálogo imprescindible, porque se analizamos a orixe da crise civilizatoria que vivimos, darémonos conta de que o que mantén o patriarcado e a crise ecolóxica é o mesmo. Por iso, as propostas de abandono da sociedade patriarcal teñen moito que ver coas medidas necesarias para superar a crise ecolóxica. É moi importante subliñar que o ecofeminismo non é só unha tendencia de pensamento, senón tamén un movemento social. A miúdo, a sabedoría dos expertos desdóbrase da intervención no mundo, e iso é un problema. O Ecofeminismo quere intervir no mundo para cambialo radicalmente.

O concepto utilizouse por primeira vez na década de 1970.

O termo foi adoptado polo francés Françoise d’Eaubonne, pero naquela época xa comezara a utilizar a palabra ecofeminismo. Xurdiu no contexto da Guerra Fría: a cultura daquela época puña no centro os privilexios dos homes e xeraba política, economía e tecnoloxía (armas) que arriscaban a vida. Entón reivindicouse que non se pode avanzar cara a un mundo xusto si non se pon o feminismo no centro. O ecoloxismo e o feminismo conflúen na crítica á produción, ao crecemento económico e ao desenvolvemento, e comparten a aposta por unha sociedade e unha economía que sitúe a vida cotiá no centro. Pór a vida no centro significa recoñecer que estamos sometidos á natureza e que vivimos nun planeta finito. Tamén asumir que temos corpos fráxiles e débiles. É dicir, hai que recoñecer que é imposible seguir adiante sen o traballo de coidado que os demais nos ofrecen. O ecofeminismo subliña que, aínda que foi así na historia e en case todos os territorios, o coidado non o teñen que facer exclusivamente as mulleres.

Subliñaches que estamos suxeitos á natureza e que somos seres interdependentes. No libro Sustentabilidade da Vida (REAS Euskadi) afirma que “dúas adiccións son inevitables e invisibles nos esquemas teóricos da economía convencional”.

Para explicar que son invisibles hai que analizar como se construíron algúns elementos na sociedade occidental e no capitalismo: a produción, por exemplo. Nos séculos XVII e XVIII a economía como ciencia comeza a definir a produción. A produción era todo aquilo que a natureza, coa axuda do ser humano, podía reconducir: agricultura, pesca… A produción satisfacía as necesidades do ser humano. Co paso do tempo modificouse a definición da produción: avaliable economicamente e

a produción é todo o que fai crecer a economía. Aquí hai un problema. Cal é, por exemplo, a resposta a estas preguntas: Canto custa a polinización? Canto custa a capa de ozono? Canto custa o parto? Trátase de procesos absolutamente necesarios para a sustentabilidade da vida e non pódense medir economicamente, mesmo co prezo, porque se se prexudican estes procesos non hai volta atrás. Por exemplo, se a capa de ozono redúcese e chégannos os raios nocivos do sol, non se pode retroceder. Temos un problema porque o sistema actúa coma se non existise o que non se pode medir economicamente. Pomos un exemplo de mulleres que traballan en casa. Este traballo non se considera traballo en ningures e non xera dereitos sociais. Explótase a terra e explótase ás mulleres no traballo, sen detectar que son necesarias para a sustentabilidade da mesma economía capitalista. A produción do sistema capitalista non é posible a unha velocidade incrible sen a deterioración da natureza e sen as horas de traballo das mulleres de casa, que é a man de obra necesaria para o mercado que necesita.

Sería contraditorio que o sistema capitalista pagase estas obras, si é basicamente sostible a través desas dúas adiccións.

Absolutamente. O sistema capitalista destrúe forzosamente a natureza e é patriarcal. Se avanzamos cara a un sistema non patriarcal sostible no ámbito ecolóxico, este sistema non pode ser capitalista.

No libro A sustentabilidade da vida, abordando a dependencia da natureza, afirmas que “a humanidade terá que afacerse a vivir con menos”.

A situación é urxente no plano ecolóxico. Nas últimas décadas, a economía consumiu gran parte dos recursos renovables e non renovables e modificou os seus ciclos. O ser humano ten que vivir con menos, xa que non hai a mesma cantidade de enerxía e de minerais que antes. A pregunta é por que camiño vaise a levar a cabo esa redución material: se se vai a facer polo camiño do fascismo, por exemplo. É dicir, se eses poderes económicos, políticos e militares van seguir co seu modelo de vida derrochador, á conta de botar cada vez máis xente do sistema. Un indicador desta situación é a “crise de refuxiados” mal designada. Os modelos migratorios repítense: as persoas que van do campo á cidade moitas veces foxen das secas provocadas polo cambio climático e cando chegan á cidade atópanse coa guerra. Son guerras que teñen como obxectivo o control dos recursos: a competencia enerxética e mineral está presente nas guerras de Siria, Oriente Medio e Afganistán. Estes refuxiados son persoas expulsadas do seu país e quen sobreviven ás penosas viaxes que terminan coa vida de tantos individuos atopan unha barreira á súa chegada a Europa. Hai dous tipos de discurso sobre a migración.

Explíquenos ambos os discursos.

A primeira é explicitamente fascista: “Aquí non entramos todos”. O segundo é solidario, fala da necesidade de incorporar aos migrantes, pero non cuestiona o sistema económico que se mantén grazas aos recursos saqueados neses países. É dicir, hai persoas que queren solucionar a situación das persoas refuxiadas na sociedade, pero ao mesmo tempo queren manter o modelo económico e produtivo que temos nos países occidentais. Se utilizásemos o valo de non entrada de migrantes para evitar a entrada de enerxía, a entrada de materiais ou a saída de residuos, non durariamos nin dous meses. Desde o punto de vista do coidado, no Estado español e en Europa, observamos que na maioría dos casos as mulleres procedentes de países saqueados traballan no coidado de persoas maiores, nenos e minusválidos. Pero non se trata só de España e de Europa, trátase da dependencia e a interdependencia da natureza en todo o mundo, e é insosteible.

Cando digo que vivir con menos é imprescindible, hai que ter en conta que a situación inicial non é igual para todos. Os países máis pobres, probablemente, terán que vivir máis, e os que viven en situación precaria nos países occidentais tamén terán que aumentar o seu consumo nalgunhas áreas. Pero a maioría dos países ricos poden vivir con menos materia e menos enerxía. Se hai xente que necesita máis, a xente que ten moito ten que ter que estar á conta de vivir con menos.

Moitos cidadáns cren que podemos seguir moito tempo nesta situación. Os partidos políticos e institucións tamén insisten na necesidade de impulsar o consumo e o gasto para “reactivar” a economía.

Hai teorías moi interesantes que din que estamos inmersos nunha crise xeral. A pesar da gravidade da situación e da continua información sobre o cambio climático, a crise enerxética ou o envelenamento da auga, non se produce ningunha resposta político-social. Destacaría dous aspectos a explicar: por unha banda, o ámbito cultural. Cremos na tecnoloxía, dicimos “crearán algo que o solucione” e resúmese na seguinte frase: “Iremos a outro planeta”. Mirar a realidade xera inquietude e medo. O medo pode pararnos cando non sabemos de onde vén o problema. Cando temos medo e quedámonos parados, os seres humanos miramos cara a outro lado. Existe tamén un panorama mediático que pon de manifesto en todo momento a sabedoría dos expertos: “Non te preocupes, o problema está en mans dos expertos”. Isto deixa ao carón a necesidade de traballar na causa. No ámbito político-institucional temos campañas electorais de catro anos. Os cambios culturais importantes son necesarios: a xente ten que saber que é o benestar, que é a vida digna, que é o consumo, que é e que non, que son os dereitos e que privilexios… e ese cambio vai en contra da cultura actual. Na campaña electoral os candidatos non se opoñen ao imaxinario colectivo. Eu creo que todas estas cousas poderíanse dicir de maneira crible; hai que analizar como se pode facer e expor alternativas. Con todo, quen queiran cambiar a sociedade enfróntanse a unha situación de impotencia, xa que é practicamente imposible restablecer os criterios da produción inicial.

Cales son as propostas do ecofeminismo para lograr un modelo sostible?

Hai que loitar contra tres hexemonías: a hexemonía económica, política e cultural. Aínda que pareza que o máis difícil é a hexemonía económica, na miña opinión non é así. Hai tempo que se fai unha proposta de cambio de modelo produtivo en diferentes ámbitos: agricultura, industria, urbanismo, transporte… Hai que pechar sectores devastadores e non necesarios e apostar por aqueles que se poden desenvolver e xerar postos de traballo: rehabilitación enerxética de edificios, produción de alimentos locais, transporte baseado no grupo e na proximidade… A necesidade de traballo de coidado na sociedade é enorme, por exemplo. Hai que responder a tres preguntas: cales son as necesidades que hai que satisfacer cos recursos que temos (e non cos que non temos); que temos que producir para satisfacelos; e por último, cales son os traballos socialmente necesarios. É unha redistribución da riqueza, pero tamén do tempo: hai que organizar o tempo necesario para a vida e hai que repartir, tamén o da custodia, entre mulleres e homes.