Como vistes a campaña?
Estitxu Garai: A campaña fíxoseme moi curta, co verán e as eleccións anticipadas, apenas houbo campaña previa. Foi moi difícil desmarcarse da axenda española e cando se puxo en marcha a campaña, comezou a falar dos temas de aquí.

Asier Etxenike: Toda a lea do Congreso dos Deputados alargouse durante un ano, agora cámbiase o marco e a xente terá que volver colocarse no prazo máis curto. Iso é novo. Fálase do voto dual –cambio de voto en función do tipo de elección–, que está a chegar a Euskal Herria o que foi habitual en Cataluña. Tamén nos deron menos marxe para esa dualidade. Os efectos están por ver.

A xente está a cansarse das eleccións ou nos alegramos de que haxa preguntas?
A. Etxenike: A xente está cansa, sobre todo de ter que estar un ano falando do mesmo no Estado español: si vai haber presidente ou non. Con todo, cando hai que tomar decisións, a xente sente esa necesidade democrática. As ideas como “Si eu non vou, irán outros” cobran forza e ao final moitas persoas van votar a mellor de todas as opcións malas.

R. Garai: Na CAV, moitos nin sequera saben que son eleccións, sobre todo entre os máis novos. Parece que falamos moito de política, pero logo, en que medida non é xente dun ámbito moi concreto? Non están os intereses noutro lugar? Non sei si conseguiuse separar as eleccións, facer ver que o que se vai a votar agora é outra cousa. Os datos da abstención van ser moi importantes.

As enquisas teñen unha gran influencia na campaña e utilízanse como armas. Ultimamente, algúns prognósticos moi erróneos de enquisas xeraron desconfianza en moitos.
A. Etxenike: Unha cousa son as enquisas, outra as estimacións e outra a que se publica. As estimacións non son científicas Nas enquisas electorais moita xente non diche a verdade ou non quéreche contestar. Ten unha gran dificultade e a interpretación de cada un deles ten un gran peso.

O que se publica é unha construción social e ten unha gran forza. Despois das últimas eleccións europeas estivemos dous anos sen eleccións, nese período dábaselle un auxe tremendo a Podemos e todos o tomamos por certo, nun plano ou outro. Máis tarde quedou claro que había un gran salto á realidade desde a súa publicación. Máis aló da manipulación que poida ter unha estimación puntual, aínda que o faga con toda honestidade, nunca pode asegurar que iso sexa realmente así. Eu preferiría facer este tipo de enquisas cada tres meses para ver as tendencias, que son as máis importantes.

R. Garai: As enquisas son hoxe en día armas políticas. Grazas ás enquisas, entre outras cousas, hase interiorizado a existencia dese voto dual. O que hai tres meses púñase en dúbida en todos os debates políticos, agora xa o temos interiorizado. Non é casualidade que as enquisas se multiplicen. Sobre o traballo de cociña que teñen as enquisas, hai un gran descoñecemento do que os sociólogos fan detrás.

Outro dos alicerces das campañas son os medios de comunicación. Como vistes a súa actitude, e en especial a dos medios de comunicación públicos?
R. Garai: Non sería xusto atribuír aos medios todas as cousas malas, pero o panorama mediático ten unha gran influencia na sociedade vasca. Non hai máis que ver as audiencias dos medios de comunicación en España. De aí xurdiron os referentes de esquerda. Nalgúns sectores co esquema “televisión = manipulación” xa se están interiorizando algunhas mensaxes sen filtro.

Os medios de comunicación públicos deberían velar especialmente pola diversidade en todos os debates políticos, tratar de ser espello da sociedade en canto a número e natureza dos opinantes. Hai trampas, por suposto, e nos perfís dos xornalistas, por exemplo, hai un gran desequilibrio.

Aumenta a presenza das mulleres na campaña. Aspecto ou logro?
R. Garai: É a consecuencia da loita feminista. Aínda que hai moito por facer, afortunadamente neste país o feminismo está a coller cada vez máis centralidade e iso tamén afecto aos partidos políticos. Con todo, os principais referentes da maioría dos partidos políticos son os homes. Non hai máis que ver os carteis do PNV das eleccións para darse conta diso.

A. Etxenike: Polo desexo de gañar o voto feminino, pola vontade de crear novas referencias ou porque creen no feminismo, en todo caso, é o logro da loita feminista. Con todo, a vida real dos partidos non é a que se ve nos carteis. Se se analizan as responsabilidades políticas, as consultoras e outras, os desequilibrios nos partidos son maiores que no resto das estruturas sociais.

As consecuencias do conflito e as cuestións relacionadas coa identidade parecen perder presenza na campaña en beneficio do traballo ou a xustiza social.
A. Etxenike: Etiquetar e clasificar é complicado. Por tanto, parece que hai un choque entre as cuestións identitarias e as sociais. Na miña opinión, esta dicotomía é en gran medida falsa. Entre outras razóns, porque o maior movemento de esquerdas en Euskal Herria é identitario e vai ter forza nestas eleccións.

A crise e o neoliberalismo trouxeron un novo ciclo político no que os temas relacionados coa soberanía gañaron peso. O debate sitúase en termos democráticos, pero subxace en elementos identitarios, culturais, lingüísticos, nacionais e doutra índole. Hai unha certa confianza en que en si mesmos van polo bo camiño, esperando que as cousas melloren sen facer nada. A recuperación da lingua é o exemplo máis significativo e, por tanto, nestes temas se visibiliza menos o conflito. Aí hai confusión e desorientación, pero non é porque estes temas teñan un peso menor.

R. Garai: Vale con Asier. Sería un erro, por parte dos partidos abertzales, perder o eixo identitario. Expor o discurso en termos democráticos é razoable e que a xente vexa que o dereito a decidir pode levar aos vascos a vivir mellor, pero iso non quere dicir que haxa que deixar de lado as reivindicacións fundamentais da natureza, a lingua ou a cultura autóctona. Vexo que hai tentacións para afastar o discurso. En Euskal Herria, por exemplo, ser de esquerdas ou revolucionario e euskaltzale únese por completo.
Que peso ten a concepción “Na CAPV estamos mellor que en España”?

A. Etxenike: Esta comparación é o indicador da ausencia de estrutura de Estado. Os datos económicos sitúannos nese marco, desagregados por comunidades dentro de España. A pesar de que os que están na xestión non queren subliñalo, veñen por si sós. Movémonos continuamente nese marco. Iso ten un punto de autocompracencia para nós. Din que estamos mellor que os demais, dá tranquilidade e diminúe a paixón pola loita. Aquí os que teñen poder xestiónano moi ben. Podemos e EH Bildu tentaron atacar esa idea e o PNV comezou a comparala coa media europea. Isto tampouco ten moito sentido, xa que habería que comparalo cos estados concretos. Os datos teñen un peso comunicativo moi alto e os políticos utilizan só os datos que lles gustan.

R. Garai: En comparación con España, os datos son positivos. Con todo, en comparación con outros países europeos, estamos por baixo. Aí hai unha trampa. Desde un punto de vista independentista ten potencial no social. É dicir, aquí as cousas pódense facer doutra maneira e hoxe en día non se fan porque unha estrutura de Estado impídeo. Estas comparacións teñen unha forza discursiva. Outra cousa é que o noso único referente sexa España. Isto paréceme prexudicial.

En Araba e Gipuzkoa a lealdade entre os partidos é maior, pero en Bizkaia, a pesar da vitoria de Podemos nas anteriores eleccións, parece que o PNV gañará con folgura.
A. Etxenike: Respondereiche co que un presidente do PNV díxome unha vez: O PNV é un xestor moi bo desde o punto de vista dos servizos. E o cidadán afíxose a pedir iso á administración. Mentres o fagas ben estarás aí. O PNV ten a capacidade de acougar os focos sen facer un gran dano comunicativo, e a iso responden os bos resultados de Bizkaia. Non xorden conflitos, a maioría aposta polo status quo, a estabilidade e a tranquilidade. Como noutros países houbo alternancias, os posibles cambios non xeran ese medo e, ademais, hai máis posibilidades de que xurdan conflitos e desgaste. En Bizkaia non hai problema en votar a Podemos porque se decidía outra cousa, pero nas eleccións de aquí moitos votarán ao PNV.

R. Garai: O PNV sabe falar moi ben aos seus potenciais votantes. As ideas de xestión e estabilidade están moi estendidas. A estabilidade proxéctase nas organizacións como algo positivo. Di que o PNV o xestiona ben, como a antítese de España. O reto para todos os que queren propor Alternatiba é demostrar que aquí tamén hai grandes inxustizas e que o seu representante nas institucións é o PNV, a súa forma de xestión. Aí podería estar a clave para conectar coa xente en Bizkaia e nos grandes núcleos urbanos.

A ilusión polo cambio que Podemos creou no Estado español parece que vai decaer. Como vai actuar aquí?
R. Garai: A lema de EH Bildu “aquí si” o representaba, que en España non se pode producir ningún cambio, e aquí si. Unha desilusión que vai influír nestas eleccións. O fenómeno de Podemos debe analizarse en parámetros de marca. A tendencia en política é xeneralizada: as decisións non se toman tanto á vista das mensaxes, senón a través das sensacións xerais. Iso de Podemos tivo unha gran influencia. Creo que chegaron desgastados. Coa excepción da chegada de Pablo Iglesias, moi poucas persoas participaron nos actos da campaña electoral de Podemos Euskadi.

A. Etxenike: Moitas cousas fixeron algún Podemos. Foi un voto moi emocional. Pasamos todo o día enfadados, cansados de traballar... por iso o fútbol ten éxito, porque de cando en vez che fai sentir vencedor. En política iso tamén funciona moito e era fácil aliñarse con Podemos. Ademais, nas eleccións españolas difundiuse a posibilidade de que o pp quedase sen o pp. Nas eleccións autonómicas vascas, con todo, entran outras claves: non hai que quitarlle o PP e tamén caeu emocionalmente polos resultados de Podemos noutros países. Ademais, non acertaron co candidato. A PILI Zabala elixírono porque o seu obxectivo era captar un gran número de votos da esquerda abertzale, pero eu creo que non funcionou. Haberá que ver si son capaces de mobilizar outro tipo de votos, menos politizados ou máis humanistas. Agora mostrarase cal é a base de Podemos en gran medida. Eu creo que se tocou o teito, sobre todo na CAV.

É posible o pacto entre EH Bildu e Podemos? Van conseguir ser máis que o PNV e o PSE-EE?
R. Garai: Creo que se perdeu unha oportunidade. Perderon a oportunidade de traballar discursivamente máis que EH Bildu e Podemos, PNV e PSE-EE. Levar esta posibilidade ao carón paréceme unha habilidade do PNV. Meter a Podemos e EH Bildu na pelexa e deixar orfos aos demais ámbitos é un erro. É unha pena que non esteamos en campaña, que se poida dar un cambio de goberno máis presente. Podía ilusionarse. A miúdo vexo a Podemos como un instrumento do Estado, unha ferramenta para mirar a Cataluña e a Euskal Herria, unha alternativa amable á fame soberanista e independentista.

A. Etxenike: En Navarra o cambio apenas se produciu e en gran medida porque os navarros puxeron o cambio encima da mesa, pero aquí véxoo imposible. Non é porque EH Bildu non queira, é porque están a xestionar o de aquí desde Madrid, é moi difícil. Como vai imaxinar a saída do PNV da metade, sen facer nada con EH Bildu? Creo que para Podemos de aquí foi unha oportunidade perdida.

R. Garai: Iker Casanova xa dixo na televisión que EH Bildu vai asumir a centralidade no Parlamento Vasco. Por unha banda, comparte proxecto de país co PNV, e por outro, o eixo social de esquerda con Podemos e nalgúns temas co PSE-EE. Nesta lexislatura alcanzáronse tamén algúns acordos. Sería interesante ver como cambiará a posición do PNV se os resultados fosen máis axustados. A estabilidade que hai hoxe en día é boa para o PNV.

Fai dúas lexislaturas, o PSE-EE e o pp arrebatáronlle “” ao PNV o Goberno de Vitoria-Gasteiz. Agora parece que van ser as principais muletas do PNV.
A. Etxenike: O PNV e o PSE-EE non lograrán a maioría absoluta no Congreso, unha situación que até agora non se coñeceu en ningún momento. Gobernarán en minoría e en fronte terán un bo número de parlamentarios na posición contraria. Non un partido, senón a segunda e a terceira forza. O PNV é bo en adaptarse ás novas circunstancias e descoñece a posición que vai adoptar Podemos no futuro. Non sabemos si vai ser o substituto do PSE-EE ou si vai dar prioridade a outras políticas.

O panorama vai cambiar moito. Crearanse novas oportunidades. Que o PNV faga un pacto de estabilidade co PSE-EE e o pp, fronte a EH Bildu e Podemos, é moi diferente.

É posible a colaboración entre o PNV e o pp?
A. Etxenike: A día de hoxe eu non vexo ao PP apoiando ao PNV, porque están inmersos en políticas de centralización. Na sesión de investidura de Rajoy non se buscou o apoio do PNV á investidura porque ocorreu o que ocorreu na mesa do Senado. O PP vai centralizar o Estado, a unha reorganización, a recoñecer a menor competencia, polo que vexo difícil apoiar ao PNV. Non vexo nesa relación estabilidade.

R. Garai: Até en situacións que parecían imposibles, vímolos resolverse uns a outros. O PNV e o pp atoparon a forma de que os acordos se plasmen a gusto dos dous. Non podemos pensar coma se nada ocorrería nas últimas décadas.

A. Etxenike: Eu non digo que o PNV non teña capacidade nin ganas, senón que o pp non lles vai a dar a oportunidade de facelo. Ao pp vaille ben, o bipartidismo quitou as alternativas da metade e, do mesmo xeito que coa coroa, cambiaron e seguen adiante.