Xurdiu en Larraun e instalouse inmediatamente en Araitz?
O pai era de Uharte Arakil. Traballou na construción de estradas, logo foi xardineiro no que agora é Chillida Leku, entón da familia Txurruka, e logo veu o garda de montaña a Aralar. Eu nacín en Oderitz, pero enseguida viñemos a Betelu.

De pequeno na escola sempre mal. Eu sempre condenado. En canto vía o pau, saltaba pola xanela e corría á montaña. Así transcorreu o tempo da escola. Mirade o que cantabamos: “Cálzame as alpargatas, dáme a boina e dáme o fusil. Vou matar máis vermellos que flores ten maio e abril”. Eu preguntáballe ao meu pai que era vermello e o meu pai, sempre con medo, dicíame que me calase. Estiven alí até o trece anos, ata que caeu enfermo. Perdía o sangue do estómago e leváronme ao hospital para que me operase.

E despois a estudar a Pamplona?
Si. A miña nai pediu axuda a un empregado da Deputación que viña marcar árbores e por medio dela recibíronme no colexio dos Salesa. Entrei polo enchufe, porque non aprendera nada na escola. Como non podía elixir e estaba no último posto, tocoume aprender un xastre. Que desastre! Eu non podía coa agulla e así llo dixen ao meu irmán frade, que tiña un sacramento en Tolosa. Coa súa axuda conseguín pasar á imprenta e aí estaba ben, o traballo era bonito, pero eu envexaba moitísimo aos que estudaban madeira, porque quería a madeira. Por casualidade, unha praza quedou libre no taller de carpinteiros e entrei. Que ben andaba por alí! Seguía xogando sen parar. Había un profesor italiano excelente. En debuxo e prácticas sacaba moi boas notas, pero en matemáticas, física, etc. íame moi mal.

De aí ao traballo?
Despois dun curso e medio vin a Arribera a traballar no taller de Nogue. Alí aprendín a facer e arranxar ferramentas e ferramentas de madeira de caserío. Logo fun a Segura a traballar na construción. Pero eu sempre quería aprender máis e quería pasar a fronteira. Obtiven permiso para facelo e púxenme a traballar nunha carpintaría. En Hendaia, Baiona, San Juan de Luz… andei alí dez anos. Pero logo operáronme de urxencia. Quitáronme tres cuartas partes de estómago e un pedazo de páncreas. Pasei dous anos moi bambos e como non podía facer esforzo, empecei a traballar de restaurador nun taller de San Juan de Luz. Que a gusto estiven alí! Coñecía xa todas as pasaxes do oficio de carpinteiro. Vivía entre Iparralde e Betelu, pero cando casou e naceu o meu fillo pensei que eu non quería vir só de vacacións. Que eu quería as vacacións de sempre para non ter que tomalas. As árbores non necesitan un hospital e a min tamén me ocorreu desde pequeno que a miña mellor curación foi o traballo. Non podo quedarme sen facer nada. Sería moi aburrido para min. Viñemos aquí e compramos esta casa de 1511 e a rehacimos. Era a casa de xuntas do val e estaba completamente abatido.

Empecei a facer reformas e mobles, porque había moito traballo por facer. E logo coñecín a xente de artistas.

Jorge Oteiza, Remigio Mendiburu, Elena Asins, Mikel Laboa, gran amigo de Zumeta si, pero vostede non é artista?
O meu non é arte. Nin sequera se que é a arte. O meu é unha continuación do que fixeron os demais. Todo o que fago é obra dos demais.

De pequeno no verán sempre ía á Illa, ao caserío do meu pai. Alí divertíame á perfección. Recolliamos o trigo, a cebada e faciamos todos os traballos. Atabamos aos bueyes, unha hora antes de que volvésemos, e golpeabamos o trigo no prado. Nós, os nenos, iamos sobre o barro e coa pa recolliamos os excrementos dos bueyes. Despois de cear saïamos ao fresco. Que recordos! Agora hai moita xente que di que non ten tempo. Pero o tempo e o vento están gratis.

Entón, que é o que fas?
Todo o que vimos e apreso na infancia, todo o que sentimos. O Art é meu, porque é algo creado pola necesidade e o Art, Art, Art. Todos eles dan unhas formas, pero eu non aprendín iso, senón que sentín. A casa do meu pai era de 1650 e foi derrubada. Eu sinto esa memoria histórica. Sinto todas as pegadas do tempo nos anacos de madeira que collín e gardei. O hollín da cociña, o cheiro, escóndoo todo na miña cabeza como un collage. Pasei do Paleolítico a Internet, do mesmo xeito que Euskal Herria. Cando coñecín a Tàpies no Museo de San Telmo, díxenlle a Remigio Mendiburu sobre unha das súas obras: “Iso parece unha antiga cociña da nosa casa”.

O escultor Remigio Mendiburu foi moi amigo teu. Como foi a vosa relación?
Tivemos unha gran amizade. Chegamos xuntos. Eu Betelura e el Intzara. Aquilo si que era un gran artista. Tiña un vínculo indescritible co pobo. Cando cheguei aquí púxenme a traballar en restauración e a facer mobles. Un cuñado meu vivía en Intza e el contoumo. Fomos bos amigos. Falabamos moito de materiais. El traballaba con háxaa, pero o haxa é moi sensible. A árbore ten vida. No inverno, cando se lle vai a folla, cando queda durmido, hai que cortar o haxa na lúa nova de novembro, decembro e xaneiro, pola contra pasmábase a madeira. Eu explicáballe todo isto e el tomábao con gran interese. Co tema das lúas construíu uns fermosos murais, por exemplo. Con el tamén aprendín moito. Non hai que avergoñarse de ver e preguntar si quérese aprender.

Era unha gran artista, do mesmo xeito que Elena Asins. Que cousas facía! Coa palabra Elena era un artista incrible.

Que é ese azul, ao que tanto queres?
Eu ámolle ao azul porque é a cor do ceo da miña infancia. Pero aquel azul intenso xa non o vexo. Este azul está relacionado cos aromas de antes, coas formas de antes. Cos cheiros do cortello, do faiado, da cociña.

E os encontros?
Técnica utilizada para levantar un edificio ou facer unha escultura. O máis importante nun caserío é o encontro: non se ve, pero ten unha gran forza para manter a estrutura e se o soltas todo desfaise.

Estiveches tres meses no Palacio Miramar coa exposición Aralar itsasmira. Caserío, ferramentas, recordos de Mikel Laboa, txalaparta, traballos contra a guerra… Contento?
Moi contento. O que levei a Donostia é parte do noso Aralar. Aralar abraza o mar nesta exposición.O gran bertsolari
Jokin Sorozabal dixo unha vez en belas palabras que a nai de todas as obras de Gorriti son a liberdade e o amor. O comisario foi o arquitecto beratarra Jabier Lekuona e el deume unha liberdade absoluta e agradézollo moitísimo. Agora a exposición trasladarase a Bergara e en novembro a Gales.

En Donostia-San Sebastián a vaca azul recibe á xente.
Si. Tamén a levei a Alemaña á exposición que fixemos alí hai dous anos. É un gran traballo por detrás. Fíxeno coa axuda do meu fillo e doutros amigos: estivemos a traballar tres meses para facer o cofrado, facendo as soldaduras, logo puxémoslle as chapas, pero sen tapar do todo, e logo pintamos. Nela contei coa colaboración de Irizar Autobusak. Teño amigos e eles pintáronme a vaca para facer fronte ao xeo, á calor e a todo. Eles fan autobuses para todo o mundo e saben que pinturas hai que utilizar.

A testemuña que fixeches na primavera para a Korrika de AEK volverá estar da man.
Remigio Mendiburu fixo a primeira testemuña, pero como estaba feito con haxa, pronto se estragou. Encargáronme outro e eu copiei o de Remi, pero de boj e ribeteado, para que a mensaxe interior non caese no camiño. O que sinto con isto é que o que me dá o pobo devólvoo, como dicía Aresti no seu poema.

E o ano pasado fixeches outra testemuña para Nafarroa Oinez, “de Roncal”.
Si. Ten a súa orixe no caserío máis antigo do País Vasco, construído con anacos de madeira dun caserío de 1450 situado en Oñati. O caserío incendiouse e trouxéronme algúns anacos que non se queimaron. Pensei que os nosos caseríos, as nosas árbores, o noso eúscaro… todo está atado e preparei esa testemuña para ensinarllo aos nenos.

Fixeches impresionantes obras de arte. Por que pintaches a camioneta Pirritx eta Porrotx?
É unha historia estraña. Camiñei moito pola estrada e pasoume moitas cousas. A carreira é comunicación e traxedia e bágoas. Quería polo todo de manifesto nun traballo. Para iso ocorréulleme pintar un tramo de cen metros de estrada, pero non me deixaron. En calquera carreira de bicicletas as estradas péchanse e a xente píntaas e non pasa nada, pero a min non me deron permiso. Un día, cando Pirritx e Porrotx viñeron gravar un programa coa súa gran furgoneta branca, Porrotx dixo: “Como non che deixan pintar a estrada? Debes pintar a camioneta. Cen metros que non queren? Xa terán cen mil quilómetros!”. Fixemos a maqueta e levámola a Autobuses Irizar, teño amigos e son moi solidarios. Foi unha festa. Todos unidos.

Quizá agora ténteo, co novo goberno…
Non. Iso xa pasou. Fixen a furgoneta e acabouse. A emoción no xornalismo é como unha noticia: mañá é tarde.