Tras a súa constitución en xullo de 2015, o novo Goberno de Navarra anunciou que revisaría o proxecto da Canle de Navarra. A Segunda Parte da Canle está pensada para o sur da Ribeira e para finais de ano o Goberno terá listo unha análise detallada dos custos e necesidades. A empresa pública INTIA, dedicada ao regadío e á industria agraria, está a levar a cabo este traballo. Unha vez coñecidos os datos, o Goberno de Navarra abrirá un amplo proceso de participación e despois terá que decidir que facer co segundo tramo da canle de Navarra: iniciar, modificar ou enterrar definitivamente o proxecto.

Será curioso ver o exame. INTIA encargouse até agora de todo o concernente á fase de rega e realizou unha apología continua do encoro de Itoiz e da canle de Navarra, atendendo ás necesidades e estatísticas do seu superior. Co novo Goberno tamén se produciu un cambio dos principais cargos en INTIA, como é habitual neste tipo de cambios. Chegaron onde eran uns criterios, moi diferentes, polo menos aos altos cargos, xa que é de supor que as opinións dos cargos técnicos intermedios serán até entón e probablemente variadas. As resistencias ao cambio non son poucas nestes casos.

Trátase dunha demanda moi antiga, e non só das demandas de rega, senón tamén de todo o proxecto Urtegia-Canle de Navarra-Canle de Itoiz. Que se prometeu con estes xigantescos proxectos? Que previsións fixéronse? Que se cumpriu? Que non? Que efectos económicos, sociais e medioambientais tivo? Son moitas preguntas e sen a súa resposta non se pode seguir con criterio as obras de construción.Quere pór
o sentido e os datos encima da mesa desde o Departamento de Desenvolvemento Rural do Goberno. A oposición xa dixo que este Goberno non quere facer a Segunda Parte da Canle de Navarra. E todo parece indicar que o proxecto inicial da Segunda Parte non se fará tal e como estaba previsto. Iso está bastante claro. Que se vai a facer entón? Datos primeiro, despois o proceso participativo de 2017 e, finalmente, a decisión.

Encoro de Itoiz - Canle de Navarra

Pantanos e canles son parella desde os anos 80 do pasado século, pero a finais do franquismo xa se escoitaron os berros a favor do proxecto. En 1993 iniciouse a construción do pantano de Itoiz, sendo presidente do Goberno de Navarra Gabriel Urralburu do PSN.

O proxecto do pantano de Itoiz supuxo un gran enfrontamento social e político para a sociedade navarra. A coordinadora de Itoiz foi pioneira nos labores de oposición, axuntando a mobilización, a investigación e o traballo xurídico. Na oposición tamén foi moi popular a acción de corte dos cables utilizados polos Grupos de Solidariedade con Itoiz para o transporte de material para o levantamento do aljibe. Esta sabotaxe detivo durante moito tempo as obras de construción.

Os traballos concluíron en 2004, cando Miguel Sanz, presidente de UPN, foi nomeado presidente do Goberno. O encoro estaba preparado para recoller 418 hectómetros cúbicos de auga e abastecer a Canle de Navarra. Destínase a rega de 240 hectómetros cúbicos de encoro, 60 hectómetros cúbicos para uso local (auga potable, industria…) e 117 hectómetros cúbicos para necesidades futuras (por exemplo, para o Segundo Tramo da Canle de Navarra).

A canle de Navarra contaba con 198 quilómetros de lonxitude e debía conducilo desde o encoro de Itoiz até as últimas terras do sur de Navarra. Prevíase a súa construción en dous tramos. A Primeira Parte comezou a celebrarse en 2004 e finalizou en 2011: Desde o encoro de Itoiz até o municipio de Pitillas, de 98 quilómetros de lonxitude, conta cunha capacidade de rega de 22.363 hectáreas. Aoiz, Urroz, a Mancomunidade da Comarca de Pamplona e a Mancomunidade de Mairaga teñen a posibilidade de recoller auga da zona.

Segunda Parte

O segundo tramo discorre desde Pitillas até Ablitas, ten 71 quilómetros e prevese unha rega de 21.522 hectáreas. Non empezou. Esta obra é moito máis complexa que a primeira, xa que entre outras cousas, debería atravesar as concas do Aragón e do Ebro a través de complexos e caros sifones.

Esta complexidade non é unha broma e leste mesmo ano a Fundación para a Nova Cultura da auga (FNCA, nas súas siglas en castelán) lembrou no Parlamento Foral que o ex conselleiro foral Antonio Aragón tiña dúbidas naquel afastado ano de 1991, cando foi nomeado presidente da che: “De face ao futuro, creo que facer un sifón para que a canle de Navarra supere o Ebro pode ser desproporcionado” (Diario de Navarra, 17 de novembro de 1991). Posteriormente, Aragón e Gabriel Urralburu foron encarcerados por corrupción, entre outros motivos por recibir propinas nas empresas pola adxudicación da canle.

O lóxico sería que ao finalizar o primeiro tramo da canle en 2011 iniciásese o segundo, pero non, tal e como anunciou CANASA, a crise económica impedía afrontar o segundo paso por falta de diñeiro. O coello foi sacado do chapeu e o Goberno de Navarra mostrou entón a fase de expansión do primeiro tramo: Estenderíase no triángulo formado por Mendigorría, Sesma e Funes, cunha capacidade de rega de 21 quilómetros e 15.275 hectáreas. Non había diñeiro para afrontar a Segunda Parte, pero si para este novo proxecto. Esta ampliación está a levarse a cabo, estaba prevista a súa finalización para finais de 2016, pero as obras están a atrasarse e prevese que finalice para setembro de 2019.

Utilización política da segunda parte

Na sociedade navarra falouse até o aburrimento de politizar e non politizar o proxecto, pero desde as súas raíces o proxecto é absolutamente político. UPN-PP e PSN venderon Navarra como unha ferramenta para converter á metade nun paraíso: a auga, o futuro e o desenvolvemento estaban ao alcance da man; o deserto e a destrución sen canles. Unha mensaxe que, antes e agora, introdúcese tiernamente no cerebro da poboación consciente da importancia da auga.

Agora estes partidos denuncian desde a oposición que o goberno de Uxue Barkos quere deixar sen auga á Ribeira. A mensaxe ten a súa forza, pero cada vez menos, tamén entre os campesiños. Os labradores ven a vantaxe da auga, os beneficios de pasar das terras de secaño ás de rega, pero tamén ven o caro que lles resulta. En Navarra non faltou auga, senón a súa correcta ordenación e uso, pero a canle de Navarra ocultou o resto de alternativas e oportunidades nas dúas últimas décadas.

Con todo, unha cousa é que a segunda fase utilícese como un lema político e a outra leve a cabo. Se o Goberno de UPN atopase algunha forma de financiamento, probablemente sacase adiante esta Segunda Parte. Aínda non se pode dicir que non o faría si chegase ao Goberno. O que pasa é que non se fixo, por falta de diñeiro e porque os seus promotores non viron o proxecto do todo claro. A proba máis evidente é que até agora non se escribiu ningún proxecto concreto sobre a Segunda Parte.

Do mesmo xeito que andou co diñeiro, ao Goberno español pouco lle importou que se atrase. En agosto de 2013, o ministro de Medio Ambiente do Goberno español do PP, Arias Cañete, e a presidenta foral, Yolanda Barcina, renovaron o Convenio sobre a Ampliación do Primeiro Tramo, defendendo aos catro ventos os beneficios do encoro. En canto á Segunda Parte, non dixeron nada.

Posteriormente, e a pesar da pequena boca, o Goberno de Navarra consultou en varias ocasións ao Goberno español sobre a Segunda Parte, pero os ministros de Rajoy fixeron oídos xordos até hoxe. Arias Cañete lanzouno claramente en 2012: “Merece a pena apostar pola Canle de Navarra (…), cando temos máis posibilidades e temos unha formulación clara coa comunidade, estamos dispostos a revisalo”. Polo menos até maio de 2015, cando os seus socios navarros perderon o goberno, o Goberno español non deu ningún paso máis. Agora non dar é máis comprensible.

Visións contrapostas nas valoracións

Despois de tantos anos e tanta polémica, o caso é que a cidadanía non viu unha valoración clara dos beneficios que estes dous grandes proxectos supuxeron para a sociedade navarra. Un sector da sociedade navarra vén reclamando desde hai tempo un debate profundo e claro sobre a xestión da auga, que é o que fixo no seu día a Coordinadora de Itoiz e que acaba de facer este ano a Fundación Ura FNCA no Parlamento. Aínda non se fixo esa gran e extensa reflexión, pero o debate da Segunda Parte da canle, levou o tema á primeira liña con moita forza.

As principais valoracións e estudos sobre a parella de encoros até o momento ofrecen datos contraditorios. A empresa pública INTIA foi a responsable dalgunhas das obras, pero os críticos acusaron a UPN de "cheirar a teses políticas" na práctica. Existen outros dous estudos realizados por organismos ou persoas autónomas. Un realizado por Rosario Brinquis como Master na Universidade de Zaragoza (“Itoiz 2012. Unha análise económica”; e a outra, publicada en 2015 pola Cámara de Comptos de Navarra (“Informe de fiscalización da área de regadío da canle de Navarra”).

Cámara de Comptos e Informe Brinquis

A Cámara de Comptos encárgase do rexistro e control dos fondos públicos, dando fiabilidade ao seu traballo. O traballo de Brinquis foi premiado pola cátedra Aquae da Facultade de Economía da UNED (Universidade Española de Educación a Distancia). Trátase de traballos de diferente tipo, realizados con diferentes obxectivos, formas e datos, pero chama a atención que ambos os traballos ofrezan enfoques tan contraditorios.

A obra de Brinquis asegura que o encoro de Itoiz e os resultados da primeira fase non son rendibles para a sociedade, xa que se crearon moitos menos postos de traballo do que se pensaba e, entre outras cousas, será difícil recuperar o investimento realizado. Na súa opinión, só a Primeira Parte da canle permite recuperar o 27% do investido. Se se fixese a Segunda Parte, só daría un 28% para recuperala, xa que esta parte sería moi cara.

Cos seus datos de 2012, e tras analizar un prazo de 30 anos, o pantano de Itoiz e a Primeira Parte da Canle custarían 1.751 millóns de euros e a produción bruta de ambos alcanzaría os 1.296 millóns de euros. Sería, por tanto, deficitario, cando o Decreto Marco da auga, aprobado pola Unión Europea a principios de século, di claramente que as institucións públicas deben recuperar –a través dos usuarios– os investimentos en infraestruturas da auga.

Diferenzas no investimento

Dos gastos comezan as primeiras desigualdades. Brinquis dedícase aos gastos de infraestrutura e aos 30 anos de explotación, cun custo que ascende a 1.751 millóns de euros. A Cámara de Comptos saca á luz uns 1.050 millóns, pero tendo en conta os investimentos realizados en solitario.

Segundo Brinquis nunha entrevista concedida a Berria en novembro de 2015, se o proxecto da canle avanzou é porque a empresa pública INTIA empeñouse niso. Denunciaba que a Cámara de Comptos realizou a súa análise sobre todo con datos de INTIA e que iso sorprendeulle: “Por unha banda, porque faltan datos, por exemplo, sobre os custos; e por outro, porque non fixeron a análise dos datos recibidos”.

Son varios os datos e as conclusións que arroxa a Cámara de Comptos. Tardaríase moito en mencionalo con precisión e correríase o risco de perderse no labirinto de datos. Pero, no fondo, serven para achegarse á melodía do informe. Os defensores de Ubidea cítano con frecuencia para reforzar os seus argumentos, por exemplo, nas eleccións forais de 2015. Así o dicía a web de UPN: “Un informe da Cámara de Comptos indica que a canle de Navarra tivo un impacto indiscutible na riqueza das zonas regables e multiplicou por catro a produción agrícola en comparación coas colleitas terrestres”.

Unha vez analizada a colleita de 2013, a valoración que se fai da produción agraria resulta plenamente satisfactoria no informe da Cámara de Comptos, tal e como se desprende dos seguintes datos.

Tipo de colleita: Aumentou de 3 a 48 produtos pola rega. Valor da produción: De 17,8 millóns de euros a 68,1 millóns. Mentres a produtividade das terras de secaño crece un 13%, a das terras de regadío aumenta un 821%. En canto ao rendemento, si en seco o beneficio era de 3 millóns, despois da rega é de 18 millóns. Postos de traballo: Segundo un estudo realizado polo Goberno no período 2009-2012 en 22 zonas de explotación, 12 das cales aumentaron a superficie regada, en xeral perdéronse postos de traballo, pero o número de postos de traballo incrementouse naqueles que aumentaron a rega. Neste LARRUN preguntamos a Ignacio Gil, Director Xeral de Desenvolvemento Rural, sobre os seguintes datos e a resposta foi contundente: “INTIA leva anos vendendo este produto e a Cámara de Comptos realizou a análise cos datos achegados por esta empresa”.

O estudo de Brinquis sobre a produción agrícola está feito desde outra perspectiva e utiliza diferentes anos e parámetros explicando por que o fixo.A Cámara de Comptos responde o encargo realizado polo Parlamento Foral e realiza principalmente a fiscalización das contas. Non son traballos da mesma acha, pero ambos estudan o mesmo tema e as súas consecuencias son diferentes.

Respecto dos postos de traballo, por exemplo: Brinquis dixo que se crearon 227 unidades de traballo ao ano de rega (o informe é de 2012), o que ao seu xuízo é moi pouco cos 8.000 postos de traballo prometidos polo Goberno de Navarra. Outro dato significativo é a produción bruta da colleita de 2011 (produción + subvenciones): cando se trataba de terras terrestres valía 14 millóns de euros e despois de regar 46 millóns de euros, o que supón 32 millóns máis. O prezo da terra tamén gañou un 120% tras converterse en regadío.

Auga A Fundación FNCA publicou en febreiro deste ano as informe Alternativas de hábitos e rega na ribeira sur de Navarra. Na mesma criticouse duramente o informe da Cámara de Comptos: “Non se pode tomar como referencia da análise social e económica da Primeira Parte (…) lamentamos que digamos que o informe contén unha serie de aspectos inexactos, e é porque os datos que utiliza son os proporcionados por INTIA, e até hai pouco esta institución foi a autora do proxecto”.

As previsións sobre os custos da Segunda Parte tamén son diferentes segundo a FNCA (1.070 millóns de euros, explotación e mantemento da construción e 30 anos) e a Cámara de Comptos, que mantén os datos das previsións de 1998 (340 millóns de euros, só construción). Segundo as previsións do Goberno de Barkos, as Segundas Partes serían de 713 millóns de euros, en obras.

Para a Fundación, os datos de custos da Cámara de Comptos están subestimados porque non se actualizou o diñeiro de 1991, porque non tivo en conta os gastos financeiros dos préstamos e tampouco os honorarios sombreados.

CANASA grave

Hai datos que non teñen ningunha dúbida de que, cos números que houbo até agora, o Goberno de Navarra está a facer un gran déficit co proxecto da Canle de Navarra. En decembro de 2015, Manu Ayerdi e Isabel Elizalde, vicepresidenta do Goberno de Navarra e conselleira de Desenvolvemento Rural, compareceron para dar conta da entidade CANASA, encargada da xestión da canle no Parlamento Foral: En 2014 perdeu 8,6 millóns de euros, mentres que en 2015 perdeu 10,4 millóns de euros en concepto de ingresos. Ademais, en 2015, hai outros 8,5 millóns de euros dun préstamo solicitado polo anterior Goberno por 77 millóns de euros, enfocados en teoría ás obras da Segunda Parte.

Segundo explicou, as institucións públicas debían financiar a metade do proxecto, tendo en conta a propiedade de CANASA o 60% o Goberno de España e o 40% o de Navarra; a outra metade financiaríase cos beneficios do proxecto. Até o momento gastáronse 442 millóns de euros, mentres que as administracións públicas han achegado 330 millóns e a CANASA investiu 125 millóns de euros en préstamos. Tratábase de recuperar estes últimos, pero as previsións de beneficio do proxecto non se están cumprindo por tres razóns principais. En primeiro lugar, prevíanse 6.000 metros cúbicos de auga por hectárea, pero non chega aos 5.000, polo que se reduce a cantidade de auga recollida por parte dos usuarios. En segundo lugar, en 2013 o Goberno de Madrid baixou os prezos das enerxías renovables e o diñeiro recadado pola venda de electricidade baixou de 10,7 millóns de euros a 5,4. E en terceiro lugar, están a facturarse 5 millóns de euros ao ano e 1 das subministracións de auga –auga potable e industria– que se esperaban dos municipios (máis adiante explicarase o exemplo da Comarca de Pamplona para entender mellor este último dato).En
consecuencia, CANASA incorre nun déficit na súa actividade habitual e non pode pagar un préstamo de 125 millóns de euros, polo que as entidades públicas deben asumir ambos os conceptos, tanto a perda anual como a amortización do préstamo.

Ante estas perdas, a petición do goberno en funcións de Yolanda Barcina, a CANASA subiu o prezo da auga un 60% en xuño de 2015, provocando o enfado dos regadores. Nesta decisión pódese ver como un partido pode actuar co diñeiro e a dignidade da cidadanía: Si en CANASA en xuño de 2015 UPN pediu unha subida do 60%, en xuño de 2016, durante a campaña das eleccións xerais, pediu ao Goberno do cambio unha baixada do prezo da auga na Ribeira, alegando que o Goberno de Barkos quería apartar á Ribeira.

A auga da canle debía solucionar os problemas dos campesiños, e nalgúns casos vaino a facer, pero o diñeiro destinado a outros problemas tamén o devora este bulebule, e diso quéixanse os campesiños, tanto uns como outros. O Departamento de Desenvolvemento Rural do Goberno Vasco, cun orzamento de 63 millóns de euros en 2015, destinou 18,5 millóns de euros a CANASA, o que supón o 29,36% do orzamento, o que supón un incremento da porcentaxe. O máis grave é que a curto prazo o tema non ten solución e a medio prazo o reto está en reducir esa porcentaxe.

Exemplo da Mancomunidade da Comarca de Pamplona

Cando fai tres ou catro décadas púxose en marcha o proxecto do encoro de Itoiz, basicamente facíase para regar o centro e sur de Navarra, pero tamén para mellorar o abastecemento de auga aos pobos, especialmente o da Comarca de Pamplona, o Centro e a Ribeira. O xefe da cidade debía ter sede se non se executase esta infraestrutura no futuro. Por iso, a Comarca de Pamplona, ao finalizar a canle de Navarra, reservouse unha importante cantidade de auga.

En 2006 CANASA e a Mancomunidade asinaron un contrato que lle ofrecía unha oferta anual de 22,5 millóns de metros cúbicos por 1,2 millóns de euros. A comarca de Pamplona non necesitaba en absoluto tanta cantidade de auga da canle de Navarra, apenas a utiliza desta fonte e sobre todo no verán, pero así se asinou. En consecuencia, desde entón a Mancomunidade pagou a CANASA un millón de euros ao ano.

A maior parte do consumo de auga da Mancomunidade da Comarca de Pamplona abastécese dos mananciais de Arteta e Subiza e do encoro de Eugi: Pagáronse 27,5 millóns de metros cúbicos (datos de 2014) e 302.903 euros, o que supuxo un consumo de 1,9 millóns de metros cúbicos (6,9%) desde a Canle de Navarra e un millón de euros. A comparación non require ningún outro comentario, pero é evidente que a auga da canle de Navarra é ouro. O artigo de opinión de Koldo Amezketa (UPN, Mancomunidade e a auga de Navarra), publicado por EH Bildu en abril deste ano, explica ben o contrato entre a Mancomunidade e CANASA.

Neste sentido, os novos mandatarios da Mancomunidade, EH Bildu, solicitaron a renovación do convenio. Segundo o avogado do Estado, ese pacto non se pode renovar, habería que rompelo e facer outro novo. Iso é o que fixo a Mancomunidade da Comarca de Pamplona, que o rompeu, e UPN denunciouno duramente, dicindo que Pamplona pode quedar sen auga no verán.

Oferta e demanda

UPN tamén denunciou que EH Bildu non quere entender no convenio da Mancomunidade que se inclúa a construción da canle de Navarra. E aí está, en realidade, o problema: que non era certo que a Comarca de Pamplona necesitase esa auga e que, por tanto, os habitantes da zona están a financiar unha infraestrutura que non necesitaban. Entre 2006 e 2014 pagou a CANASA unha cantidade fixa de 8,3 millóns de euros e 295.255 euros polo consumo de auga. Onde non había ningún problema, trouxeron o problema. E o mesmo en toda Navarra.

Basicamente, Ura, como denuncia a FNCA, trabállase cunha visión da oferta e non coa demanda. É dicir, “imos facer unha canle, teremos auga e logo ofrecerémoslla aos usuarios”. Por iso, a Fundación esixe que se modifique este modelo e que calquera infraestrutura que se constrúa baséese na demanda existente. Unha vez realizada, os beneficios da canle de Navarra son evidentes. A cuestión é que se poderían conseguir obxectivos similares con outras alternativas e que o proxecto da canle non deixou espazo nin diñeiro para ningunha outra alternativa.

E os campesiños?

Na sociedade enteira, así como nos campesiños, había un certo número de cabezas. No ámbito sindical, o sindicato agrario UAGN sempre defendeu con entusiasmo a presa de Itoiz e a canle de Navarra e EHNE mostrouse en contra. Prodúcense máis produtos e a produción aumentou moito nalgúns produtos, como o millo que se converteu no dono e señor (34% do total de produción en 2015). David Palacios participou nunha reportaxe do Diario de Navarra de 2012 onde recollía claramente os argumentos dos seus partidarios: “Maior seguridade, posibilidade de elección de produtos e cambio de colleitas, e aumento da produción, rendibilidade e competitividade. En definitiva, máis oportunidades para afrontar o futuro”.

No mesmo reportaxe, o agricultor Carlos Guembe fai unha valoración similar, pero máis axustada á realidade: “Gañamos economicamente e en produción, pero todo require máis atención e o traballo multiplícase; tamén hai máis gastos, auga, amortizacións, canons… Unha boa colleita de terra, ese sería o resultado final”.

Un responsable de EHNE tiña unha perspectiva diferente na entrevista realizada en Berria en 2014: “A maioría dos agricultores optaron polo monocultivo dos cultivos. Ademais, unha porcentaxe elevada dos agricultores que instalaron o sistema de captación de auga da canle non utiliza a auga, e outros moitos non realizaron o investimento necesario para a súa implantación, sobre todo polo seu elevado prezo”. Era Ignacio Gil, actualmente director xeneral do Departamento de Desenvolvemento Rural, entrevistado nestas páxinas.

Tamén Gil falara naquela entrevista: “Parécenos que queren explotar toda a capacidade que ten o encoro de Itoiz [o goberno de Barcina]. Cremos que mandarán usar ou vender até a última pinga do pantano. Queren facer unha sesión clara de privatización do uso público da auga”. Naquela época, non podía imaxinar que el estivese no Goberno de Navarra entre os que decidan que facer cos 117 hectómetros cúbicos que o pantano de Itoiz ten reservados para o futuro.

O que paga o agricultor

Teoricamente o investimento da canle de Navarra págase a partes iguais entre as institucións públicas –os gobernos de Navarra e España– e os usuarios. A FNCA resume así o que pagan os agricultores:

– Cada un debe preparar o seu propio terreo co sistema de rega que elixa para iso. A Primeira Parte contou con subvencións públicas do 35%. De media, uns 4.000 euros por hectárea.
– Para que a rega se poida realizar a presión hai que crear unha rede e por esta infraestrutura hai que pagar de antemán uns 700 euros por hectárea.
– Cantidade fixa anual CHE, CANASA e Aguacanali: 132,31 euros.
– Consumo de auga en función do seu uso: 0,0307 euros por metro cúbico.
Por todo iso, o agricultor que plantou unha hectárea de millo pagará ao ano 316 euros ao ano con 6.000 metros cúbicos de auga por unidade de produción.

A pesar das opinións, está claro que non todos os agricultores cumpren co consumo de auga das previsións da CANASA, é máis, están moi lonxe. A empresa pública esperaba 5 millóns de euros dos usuarios e só está a conseguir un millón.

E agora que?

Executouse o Primeiro Tramo da Canle de Navarra e adiántase o Tramo de Ampliación. Agora hai que coidar a súa xestión o máis axeitada posible. Pero e a Segunda Parte? Chegados a esta situación, xa se dispón dalgúns datos para mirar ao futuro con outros ollos, co fin de responder de forma máis ordenada posible ás preguntas que se teñen que contestar.

Moitas variables continúan ao redor da cuestión. Por unha banda, a crise económica viño para quedar e o Goberno español non ten demasiado interese en afrontar a Segunda Parte da liga Endesa. Un goberno de UPN presionaríalle para iso e adiantaría diñeiro, como xa fixo noutras infraestruturas, pero agora xa non hai tal goberno.

Por outra banda, o déficit de CANASA nos últimos anos é cada vez maior. Isto será decisivo de face á Segunda Parte. Non só iso, senón que será decisivo que até agora non se está utilizando tanto auga como se previu. E tamén será decisivo que cada vez se fale máis de alternativas.

O ano 2017 será un ano para falar de todo iso. O Departamento de Desenvolvemento Rural porá sobre a mesa a súa análise, que tamén será clave para tratar de mellorar o abastecemento de auga ao sur da Ribeira de Navarra. Tras a análise, o Departamento quere dar todo o ano a un amplo proceso participativo no que os agricultores sexan os principais protagonistas do debate. E logo xa veremos.

Auga A Fundación FNCA xa puxo o seu punto de vista sobre a mesa no seguinte documento, dispoñible en Internet: Alternativas de actuación e Riego na Ribeira sur de Navarra. En torno ao debate sobre a segunda fase da Canle de Navarra. Ao final do estudo apúntanse as seguintes opcións sobre os proxectos que actualmente están sobre a mesa. Deixámolos para o final deste LARRUN, para que o lector poida ter unha visión xeral das posibles saídas que se poden dar no futuro.

– Segunda Parte da Canle de Navarra. Coas múltiples razóns que se apuntan no informe, a Fundación oponse rotundamente a esta alternativa e considéraa inviable.
– Condución de Pitillas á Ribeira. Tamén se falou da tubaxe somerxíbel que se vería desde o pozo de Pitillas até a Ribeira. Con este camiño levaría auga industrial e potable. O custo sería moito menor que o da Segunda Parte e resolveríase en moito menos tempo. A calidade da auga potable nalgunhas zonas da Ribeira non é hoxe tan boa como se quere, como é o caso de Tudela, e con esta solución cumpriríase a reivindicación histórica da Ribeira.
– Optimizar os recursos existentes. Existen unha serie de recursos que, ademais de mellorar, deberían mellorar a súa xestión: Nas fontes de Queiles /Val e O Feiral hai auga de calidade. Habería que estudar si poderíanse utilizar estas augas para beber no verán. Unificar nunha soa mancomunidade o once actuais; tamén sería posible que houbese unas poucas rocas. Débese analizar se a auga de calidade que actualmente se destina á rega pode ser conducida á bebida. Auga A FNCA aposta por esta última.

Coida da auga que amas

Estas e outras se van a dar no amplo debate que se quere levar a cabo en 2017. En calquera caso, unha cousa está bastante clara agora e iso é moito: o actual Goberno de Navarra non vai apoiar a pretensión dunha época da Segunda Parte, é dicir, unha canle que discorrerá sobre a superficie con características similares á súa. A alternativa á tubaxe está aí, pero no informe NFCA só menciónase como auga dos pobos. E para rega? Canta auga necesítase para conducir á rega? O Goberno de Navarra, pola súa banda, espera que este dato axude ao proceso participativo do TAV.

Pola contra, o proxecto da Segunda Parte, tocado pero aínda non enterrado, si UPN, PSN e pp chegasen ao Goberno de Navarra, abriríanse de novo as portas ao vello proxecto. En Gipuzkoa, a incineradora de Zubieta, pola súa banda, quedou parecida. O proxecto foi elaborado polo PNV e EH Bildu chegou á Deputación xusto cando comezaban as obras de construción da planta. Paralizou o proxecto e poucos pensaban que se recuperaría o proxecto da incineradora. O PNV e o PSE renovaron o seu mandato nas eleccións forais de 2015 e renovaron o proxecto da incineradora de Zubieta.

Despois de que os cidadáns e especialmente os agricultores falen, por tanto, as decisións virán ao final da lexislatura. Hai algo que corrixir en toda esta dura aventura da Canle de Navarra Itoiz, xa que a auga é demasiado valiosa para que quede en mans das empresas, como sucedeu até agora na Canle de Navarra. Cuns investimentos de centos de millóns de euros, as construtoras leváronse un bo bocado, e tras as obras, o ámbito da rega quedou en mans das empresas privadas. Aquí e alá, cando a tendencia de privatización da auga é cada vez maior, os cidadáns terán que coidar especialmente o maior ben da vida, porque sen auga non hai vida.