Gladys Giraldo Velásquez é colombiano e leva moitos anos en Vitoria-Gasteiz. Participou no percorrido guiado que realizaron en castelán. Giraldo está frustrado porque non fala euskera, porque non aprendeu. Considera que o eúscaro é necesario por razóns políticas, culturais e sociais. Por iso, levou aos seus fillos á ikastola, porque pensaba que era moi importante que a educación se fixese en eúscaro.

A excursión guiada pareceulle interesante, “fomos a diferentes lugares e contar fragmentos de historia achégache emocionalmente, por suposto a historia tamén é importante”. Giraldo destacou o traballo realizado polas andereños. Coñecía ás andereños que ensinaban en clandestinidade, pero non coñecía os exemplos concretos de Vitoria, e parecíalle interesante polas en nomes e apelidos e colocalas en rúas concretas. Tamén lle gustou traballar con referentes femininos na historia do eúscaro: “Os referentes da historia son os homes e os da ikastola son as mulleres. Colleron visibilidade, demostraron o traballo diario, o traballo das formigas”. No percorrido, Giraldo non só volveu a vista atrás, senón que tamén coñeceu cousas de hoxe e de mañá: “Antes eran cousas clandestinas, pero falamos da ikastola Ramón Baixo e iso é hoxe, como a escola se converteu en vasca, o modelo D”.

L\s niñ\s que foron á ikastola entre l\s visitantes

Petra Niso, o seu marido e outros dous amigos tamén pensaron en facer unha excursión guiada. Niso é de Burgos. El e o seu marido non aprenderon euskera, pero os seus fillos foron levados á ikastola, “tiñamos conciencia política e fixémolo a favor do eúscaro”. O percorrido lembra o momento no que as ikastolas estiveron na clandestinidade.

A maioría da xente que participou no programa foi Giraldo e Niso. Algúns deles son vitorianos de sempre, outros chegados de España nos anos 60 e 70. Uns e outros non tiveron a oportunidade de aprender euskera, e todos levaron aos nenos á ikastola.

Perdeuse totalmente o eúscaro en Vitoria?

Por que a asociación Geu organiza este tipo de rutas? Esta é a pregunta que lle fixemos a Azaitz Unanue, membro da asociación Geu, que actualmente exerce de guía: “Aquí moitas veces escóitase que o eúscaro se perdeu hai tempo en Vitoria-Gasteiz, que a partir da Idade Media foise perdendo aos poucos. A xente crerá que como máximo se falou por última vez no século XVIII”. A asociación quería explicar a conexión entre Vitoria-Gasteiz e a historia do eúscaro a través de testemuños, primeiro en eúscaro, para os euskaltegis, para os centros de ensino, para os mintzalagunes, para os euskaltzales, e despois en castelán.

Nos itinerarios trátanse de responder a preguntas como: Por que dous nomes son as nosas cidades? Vitoria e Vitoria? Primeiro dicionario en eúscaro en Vitoria-Gasteiz! É iso certo? Hai algún escritor vasco en Vitoria? Aínda hai poucos euskaldunes en Vitoria?

O percorrido dura unha hora e media e non saen da Zona vella. Trátase de seis apartados: testemuños, ensino e educación; movementos sociais; alfabetización e euskaldunización de adultos; expresións culturais; e axentes institucionais e novos proxectos.

Este proxecto xurdiu en 2011. Euskaltzaleen Topagunea propuxo un itinerario destas características para o Día da Mintza en Álava. O percorrido Gasteiz euskaldun de onte, hoxe e mañá desenvolveuse a través dun guion que resumía a historia do eúscaro en Vitoria-Gasteiz.