O rutenio, tratando de saír da pequeñez á luz
- Co río Danubio como compañeiro, os rutenios viviron durante moito tempo á sombra dos serbios e os húngaros. A rexión autónoma de Vojvodina, no norte de Serbia, é o seu fogar e mantén con orgullo os seus costumes e a súa linguaxe.
Na ensalada das linguas eslavas, o ruteniano ou o rusyn é un dos elementos máis descoñecidos: Ás veces esquecido, ás veces considerado como un dialecto rural, case sempre descartado. É oficial en Vojvodina e hai escolas e medios de comunicación en rutina. Con todo, como moitas outras linguas pequenas, a transmisión é o motivo de preocupación.
O rutenio é moi pequeno, xa que non chega ao traballo de 15.000 falantes, pero nalgúns pobos é practicamente a única lingua, por exemplo, en Ruski Kerestur. Tamén hai falantes en Croacia e na diáspora canadense. Da mesma maneira, na fronteira entre Ucraína, Eslovaquia e Polonia, existe outro grupo de rutenos, da mesma etnia, pero de diferentes linguas. Por iso, os expertos déronlle o nome de “Ruteniano de Panonia” para distinguilo da linguaxe das familias do norte.
A pesar de que no medio rural o ruteno ten zonas respiratorias, a situación é diferente en Novi Sad, a capital da rexión, na segunda das grandes cidades serbias. “Algúns temen falar o ruteniano de Novi Sad”, di o ruteniano Slavko Njaradi. En Novi Sad hai varios centenares de persoas, pero na rúa reina o serbio. Segundo o serbio Alexander, responsable da elegante libraría Knjižara Most no centro da cidade, os clientes nunca lle pediron un libro de rutina. Tivo que mirar no computador para saber si ten algún exemplar neste idioma: Só unha instrución para aprender gramática. Sanja, hostaleiro, di que é o idioma menos escoitado da rexión, “é habitual escoitar húngaro e eslovaco, pero creo que os rutenianos viven nos pobos”.
Slavko Njaradi di que o medo se esquece e que o ruteno debe ser parte da vida da cidade. “Nunca tiven problemas por utilizar a miña lingua en Novi Sad, os doutras etnias respéctannos”. Facilitan aos rutenianos a aprendizaxe do seu propio idioma, desde a escola infantil até a universidade. Os nenos e nenas que estudan no liceo rutineiro de Ruski Kerestur (a 70 km de Novi Sad) teñen habitación e comida gratis.
En casa ensináronlle a Njaradi a rutina, utilízaa con orgullo e está contenta de que os seus pais elixan ese camiño. Pola contra, di que esa actitude non é habitual, que a transmisión preocupa: “Moitos pais e nais non ven vantaxes no rutenio, xa que non permite atopar un posto de traballo”. Njaradi cre que a solución está na educación: “A clave está en dar as leccións útiles en ruteno, como as matemáticas ou o inglés. O folclore está ben, pero tamén debemos esforzarnos por ensinar temas prácticos en ruteniano”.
Ruteniera hutsean argitaratzen da Ruske Slovo aldizkaria. Batik bat harpidetza bidez zabaltzen da eta herri batzuetan boluntario sareak eratu dituzte banaketarako. Txikitasunean, sendo eusten dio: Jugoslavia ohia, Balkanetako gerrak eta NATOk Novi Saden aurka egindako bonbardaketak ezagutu ditu. Martica Tamaš zuzendariak ongi etorri beroa egin dio ARGIAri aldizkariaren egoitzan.
Nolakoa da Ruske Slovo?
1945etik argitaratzen da. Gainera, umeentzat argitaratzen dugun Zagradka aldizkaria 1947tik dago martxan, beraz datorren urtean 70 urte beteko ditu. 1972tik, hilero ateratzen dugu gazteei zuzendutako Mak. Literaturaz eta kulturaz arduratzen den beste argitalpen bat ere badugu. Belaunaldi berrien ohiturekin bat egiteko, webgunea ere badugu. Ruteniarren informazio agentzia baten gisakoa da webgunea, gure komunitatearentzako erreferentzia, egunero albiste laburrak idazten baititugu.
Bestalde, ruteniar idazleen liburuak argitaratzeko konpromisoa dugu, aspaldi hasi ginen horretan eta dagoeneko 500 liburu inguru kaleratu ditugu, nobelak eta beste.
Novi Saden duzue egoitza, gerraren ondorioak jasan dituen hirian. Jugoslavia desagertu ondorengo gatazkek nola eragin zioten proiektuari?
Diru aldetik larri ibili ginen. Herritar arruntek bezala, geuk ere sufritu genituen gatazken ondorioak eta aldizkariaren ohiko kalitateari eusteko arazoak izan genituen.
Vukovar inguruan [Kroazia ekialdean] ruteniarrak bizi dira eta hangoaz asko idatzi genuen, gerrak bete-betean jo zuelako [ia hiru hileko setioa egon zen 1991n]. Astero bidaltzen genien aldizkaria, Vukovarreko ruteniarrek jakin zezaten ez ginela haietaz ahaztu. Harro gaude orduan egindako lanaz.
Nolako babesa ematen dizue Vojvodinako gobernu autonomoak?
Gure aurrekontuaren zati handi bat ematen digute erakundeek, ondo babestuta gaude. 2003ra arte, gobernuak zuzenean ematen zigun laguntza, baina urte hartan gutxiengoentzako batzorde bereziak osatu ziren. Hala, gobernuaren zuzeneko kontrolik gabe lan egin dezakegu. Agintari batek estutzen bagaitu, batzordeak gure alde egiten du. Azken urteotan kazetariei gero eta presio handiagoa egiten zaie botereguneetatik, beraz gurea ez da abantaila makala.
Zenbat irakurle ditu Ruske Slovok?
Serbian 14.500 ruteniar bizi gara eta astero 2.300 ale argitaratzen ditugu. Gure merkatua murritza denez, zenbaki onak dira. Gainera, Zagradka-ren beste 600 ale ateratzen ditugu astero.
Belaunaldi berriak gogoan dituzue.
Bai. Vojvodinako hainbat eskolatan ikasgai batzuk rutenieraz ematen dira eta gure aldizkaria maiz erabiltzen dute. Ipuinak eta idazlanak bidaltzeko eskatzen diegu eta gero argitaratu egiten ditugu. Gainera, haur eskoletako umeei zuzendutako zatia du Zagradka-k, irudiekin eta irakurtzen ikasteko istorio laburrekin.
Ruteniarrek nola hartzen dute zuen produktua?
Herri batzuetan, biztanleen %90 rutenieraz bizi da, beraz ohituta daude dena beren hizkuntzan egitera, naturaltzat jotzen dute, baina egia da oso pozik hartzen dutela haien herriari buruz albisteren bat idazten dugunean. Novi Saden, aldiz, ruteniarrak tantatxoak dira serbieraren itsasoan eta hor mesede handia egiten du aldizkariak. Arrakasta izan duten ruteniarrei buruzko berriak oso estimatuak dira, ruteniarrak gauza handietarako gai direla ikusten dutelako. Gure kirolarien lorpenek ikusmina sortzen dute, adibidez Mihail Dudaš atletaren kasuan [Rioko Joko Olinpikoetan parte hartu du].
Kulturen arteko bidegurutzean dago Vojvodina eta, ondorioz, etnia eta hizkuntza ugariren bizileku da. Bi milioi biztanledun eta Euskal Herriaren hedadurako eskualde autonomo horrek sei hizkuntza ofizial ditu: serbiera, hungariera, eslovakiera, errumaniera, kroaziera eta ruteniera. Hartara, eraikin publikoetako eta beste zerbitzu batzuetako kartel eta oharretan, ez da arraroa sei hizkuntzak batera ikustea.
Azkeneko asteetan Montenegron mobilizazio erraldoiak izaten ari dira Parlamentuak onartu duen Erlijio Askatasunaren Legearen kontra. Alde batetik, legeak hainbat eliza-erlijioari derrigortzen dio 1918an baino lehenago eraikitako tenpluen jabetza frogak aurkeztera eraikinak... [+]
Ne Davimo Beograd mugimenduak aurkeztutako helegiteei arrazoi emanda, Serbiako gobernuak baliogabetu egin du Ingurumen ministerioak emandako ingurumen baimena Belgrado (1.700.000 biztanle) hiriburuko Vinca auzoan eraiki nahi zuten erraustegi berriarentzat. Prozedura osoa... [+]
En Cataluña, a serbofobia está de moda entre unionistas e independentistas. A quenda das barbaridades abriuno Joaquim Arrufat, e de momento, Joan Tardá pechouno. Con todo, as declaracións serbóficas destes dous deputados poden considerarse como moderadas en comparación... [+]
Martxoan urtea beteko da errefuxiatuei Balkanetako bidea itxi zietela. Iheslarien fluxua ez da gelditu, ordea. Orain trafikante sareetara jotzen dute beste toki batzuetatik sartu ahal izateko eta bidaia arriskutsuagoak eta garestiagoak egiten dituzte, Save the Childrenek salatu... [+]
Serbiako futbol ligan gertatu da. Partizan taldeko Everton Luiz brasildarrak baloia ukitzen zuen bakoitzean, tximuaren keinua eta irainak prest zituzten Rad Belgradoko zale ultraeskuindarrek. Pankarta ere atera zuten, brasildarraren aurka. Negarrez bukatu zuen Evertonek:... [+]
Srebrenicako sarrakiaren 20. urteurrena betetzen den honetan, gertakariaren erabilpen politikoak ez du etenik.
1995ko uztailaren 13an, Srprska Errepublikako indar militarrek -Ratko Mladic jeneral serbiarraren agindupean- Srebrenica herrian sartu eta 8300 hildako eragin zituzten, datu ofizialen arabera.
Yugoslavia zaharreko gerra krimenak aztertzen dituen Nazioarteko Auzitegiko presidenteak goi-kargu militarrak absolbitzeko presionatu zuela salatu du epaileetako batek, BT hedabideak argitaratu duenez.