Os mozos do movemento Gipuzkoa Zutik que se reuniron o pasado 18 de xuño na celebración de Zubieta tiveron a sorte de escoitar a emotiva charla dun representante da asociación Arrats: Denunciaba a construción da nova macro-cárcere de Gipuzkoa e como se deixan sen máis debates as diferentes políticas penais que utilizan con éxito en Holanda e noutros lugares, que conseguiron pechar os cárceres ou alugar aos estranxeiros coa redución do número de presos. Ao día seguinte, o ministro holandés de Xustiza daría a razón a Josetxo da tarde, aínda que en Euskal Herria non se decate ninguén.

O ministro de Xustiza holandés informou de que nos últimos cinco anos os reclusos en prisións holandesas diminuíron de 15.170 a 11.005, un 27% menos. Desde o outro lado do mar, foi New York Times quen titulou: “Holanda ten un problema singular: os cárceres buxán”.

A crónica de Adam Taylor adiantaba as razóns do estraño suceso.As violacións legais non se multiplican en Holanda, porque a medida que a paranoia securitaria esténdese na maioría dos países veciños a opinión pública denuncia que a inseguridade aumentou e os delitos aumentaron.

En Holanda, os xuíces tramitaron sancións en gran medida ás multas económicas ou a que o condenado realice traballos ao servizo da sociedade ou sexa sometido a vixilancia electrónica mediante ferramentas de control de boneca ou nocello.

Isto fixo que Holanda se converta nun dos poucos países que pechou as súas prisións. Anunciáronse 19 peches para 2013 e cinco máis para o serradoiro. Isto contrasta con moitos países europeos, entre eles Francia, onde os cárceres están cheas de xente, ou España, onde se está formando unha nova rede de macro-cárceres.

Os Países Baixos tamén sufriron o seu boom penal na década de 1980, ampliando a súa capacidade para acoller a 3.500 presos coa proliferación de novos edificios até case 17.000. Co paso dos anos, e como consecuencia da nova política penal, o Goberno dA Haia atopouse con demasiadas camas e poucos hóspedes. Con todo, o mundo globalizado ofreceulle outros dous tipos de clientes para os centros penais desaloxados.

Os holandeses meteron aos refuxiados que chegaron a pedir asilo nunha ducia de cárceres deste país. A revista National Geographic deu a coñecer en imaxes ao máis grande e famoso dos 300 homes e mulleres que chegan desde o cárcere de De Koepel, en Haarlem, Siria, Afganistán e outros lugares. Activistas de dereitos humanos denunciaron que un cárcere non é o lugar idóneo para acoller a exiliados, mentres que desde o Goberno reivindicouse con orgullo a calidade de vida dos cárceres holandeses.

Pero tamén atoparon hóspedes máis lucrativos nas celas evacuadas: Condenados trasladados desde Bélxica e Noruega. Ante a escaseza de prisións para demasiados presos, as autoridades de Oslo acordaron coA Haia un trato de tres anos para manter aos prisioneiros noruegueses que acepten o cambio no cárcere de Norgerhaven.

Segundo a axencia local Dutch News, os traballadores dos centros penais mostráronse satisfeitos co traslado de presos estranxeiros. Máis de 700 funcionarios están en risco de facer realidade os plans de peche dos próximos meses e os seus sindicatos tamén están a presionar aos traballadores.

Castigo e xanela de oportunidade

En Europa, Suecia é o outro país europeo que viu diminuír o número de habitantes das prisións nos últimos anos, reducíndose de 5.722 a 4.500 nos últimos dez anos. Non é unha mal marca para un país cunha poboación de 9,5 millóns de habitantes. Unha cuarta parte dos cárceres foron clausuradas nos últimos anos.

En 2014 o director xeral das prisións suecas, Nils Öberg, dixo ao diario The Guardian: “O noso traballo non é castigar. A condena a prisión é a mesma: quitáronlles a súa liberdade. É o seu castigo estar connosco”.

Máis adiante, preguntado polo xornalista sobre o modo en que a opinión pública levaba o asunto, dixo Öberg: “Aínda que a xente teña unha opinión en cada momento, vostede ten que facer unha estratexia a longo prazo en materia de xustiza. Non pode vostede facer hoxe unha cousa e ao día seguinte rexeitala. (...) Canto máis traballes nesa pequena xanela de oportunidade que xorde cando lle privas da liberdade a unha persoa, mellor irán as cousas a longo prazo”.

Non parece, con todo, que as estratexias establecidas por Holanda ou Suecia teñan demasiados seguidores no mundo. Así o reflicte o último informe do World Prison Brief, publicado polo Instituto Internacional para a Investigación de Prisións (ICPR). En comparación coas cifras 2000.eko, nestes 15 anos o número de presos no mundo creceu un 20%. A responsable do estudo, Rom Wamsley, escribiu: “É moi preocupante que na actualidade haxa no mundo 10,35 millóns de persoas aserradas a cárceres. O máis grave é que o número de presos siga crecendo e, ademais, nalgúns países. Isto debería levar aos políticos a analizar que poden facer para reducir o número de detidos, tendo en conta o caro que é o encarceramento e o discutido que é a eficacia do encarceramento, sen esquecer que eses edificios están cheos de xente. Ademais, a proliferación desproporcionada das mulleres presas é tamén moi rechamante”. As mulleres en cativerio aumentaron un 50% en 15 anos, sendo as mulleres o 6,8% dos presos.

Por rexións, África e Asia son os continentes con menos presos proporcionalmente, menos de 100 por cada 100.000 habitantes. Oceanía non lles separa, a pesar de que nos últimos anos o número de detidos aumentou un 60%. Pola contra, América é a que máis ten, 387. Aínda que pareza mentira, Estados Unidos, tras as Illas Seychelles, é o triste campión do mundo, con 698 prisioneiros por cada cen mil habitantes, e ademais América Central e Sur son os lugares máis condenados, cun 118%.

No seu conxunto, Europa ten en prisión a 192 de cada cen mil habitantes. Nos últimos quince anos, os presos reducíronse moito en Oriente, en Rusia un 40% e no resto do leste un 42%. Como contrapartida, o resto de Europa multiplicouse: 12% en Europa do Norte, 6% na do Oeste, incluída Francia e 27% na do Sur, incluída España.

No noso país, o estado francés ten a 95 de cada 100.000 cidadáns retidos na gaiola, fronte aos 136 de España. Quedan fóra das porcentaxes o trato que se dá aos penados: as condicións de vida diaria dos reclusos, os minutos e condicións das visitas, os recursos de estudo ou de lecer...