O Concello de Ereñotzu (Hernani), en colaboración co departamento de Cultura da Deputación Foral de Gipuzkoa, puxo en marcha en 2015 o proxecto Bizitzen Auzolanean. Neste marco quixo recompilar o coñecemento e a historia do Harrapazka Eguna. O Harrapazka Eguna era un día especial para cortar o entroido e a tradición mantívose até fai 75 anos –en 1941 celebrouse por última vez en Hernani–. Aínda que moitos ereñotzuarras ouvírono, moi poucos saben que era exactamente. A Sociedade de Ciencias Aranzadi, en colaboración coa Asociación de Eúscaro Dobera, realizou un esforzo para localizar, entrevistar e gravar os últimos testemuños que viviron este día tan especial. A todo iso engadíronse os documentos antigos e os datos bibliográficos do arquivo.

Hipólito Arregui, de 98 anos, e os irmáns Antonio e Pedro Santa Kruz, de 92 e 90, foron os nosos testemuños. Últimos testemuños do Harrapazka Eguna de Hernani.

Pero que era o Harrapazka Eguna?

O Día do Saqueo era o día en que se abría a época para cortar o entroido. Até esta data estaba prohibido cortar o entroido co risco de ser multado. Era un día moi especial, polas súas peculiaridades e pola súa importancia.

Celebrábase todos os anos ao redor do día da Virxe de Setembro (8 de setembro), cando o entroido comezaba a ruborizarse. O Concello sacaba bando aos veciños para que lles informasen de cando e onde ía facelo e os que o desexaban tiñan dereito a acudir, xa que se facía en terreos comunais. Para moitos era o día de cortar o entroido de forma gratuíta, mentres que para o Concello era a forma de xestionar ou regular o corte do mesmo. De feito, o Harrapazka Eguna tiña as súas propias leis e o seu incumprimento carrexaba un castigo.

De cada familia, dúas ou catro –segundo o ano- só podían participar persoas e a ela só podíase levar unha fouce para cortar o iñistorra.

O mesmo día, todos comezaban a cortalos ás ordes do garda rural. Cada un marcaba o seu terreo, cortando primeiro a cuneta. A competencia era estreita: era importante cortar máis rápido que as persoas que estaban ao seu lado para ter máis espazo propio. Canto máis rápido corten, máis grande é a parcela. Tal era, como di a propia palabra, o saqueo o máis rápido posible, para levar a casa máis avispas. Unha vez “marcada” toda a volta, empezaron a cortar o interior.

Na foto, Araldia en Urnieta. Titular da fotografía: PILI Lasa. Cedido por Manuel Larramendi Kultur Elkartea.

“O primeiro día só era libre cortar coa fouce” díxonos Hipólito. O Harrapazka Eguna viña ao seu fin cando caía a noite. Ao día seguinte, no mesmo lugar e á mesma hora, podían seguir cortando o entroido, “pero se permitía cortalo coa guadaña”. Desta maneira, todo quedaba cortado ata que ou se collía o suficiente.

Un día importante cheo de curiosidades

Os nosos testículos cóntannos como os máis afastados facían horas pola mañá para chegar á zona onde se celebraba o Harrapazka Eguna. Levaban vestidos os dianteiros. Tipo de calcetíns ou polainas fabricadas con anacos de tea extraídos dos sacos, e máis tarde con mantas das papeleiras, que colocaban sobre abárcalas. E no saco levaban todo o que tiñan que comer, se tiñan tempo para comer, polo menos… tamén levaban garrafones coa nova sidra, xa que, segundo os máis vellos, “a nova sidra tiña que ser feita para o día da colleita”. Outros, con todo, “ían comer a costa do pobo” dinos Antonio. Tamén estaban presentes os representantes municipais e os gardas rurais, así como algún representante da Deputación, “pero eles comían a comida que traían do restaurante, eh! E sen cortar! Pola nosa conta!”.

Pola noite tamén había bromas. A xente seguía cortándose na escuridade e o garda de campo vixiaba, cambiaba as súas roupas e púñase a gorra ao revés para que lle desen caza. “Na lúa róubase ben” nos di Pedro rindo.

Pelexa, rivalidade... e auzolan?

Non deixaba de haber incidentes: “Ti entraches na nosa parcela!”, “Recibiches o entroido que cortamos!”… porque era unha pelexa de rapiña. E iso traía pelexas e problemas. O Concello tivo que sacar varios bandos lembrando as leis. Pero o iñistor era unha materia prima necesaria que tamén obrigaba aos veciños a traballar en auzolan.

Antes da época de corte do Iñistorra facíase a chamada “aaldiya” (celo), que nalgúns pobos tamén se chamaba “malobra”. Chamábase araldia auzolana, que se facía para arranxar e arrombar os camiños de carruaje que se dirixían aos Iñistor. Cada familia tiña a obrigación de levar un representante e si non podía envialo, era o seu deber atopar un substituto. O Concello puña a data mediante bando e facía grupos para arranxar os camiños. Con pedras e materiais que atopaban ao seu ao redor, reparaban os camiños. Con todo, os nosos testículos tamén lembran outro tipo de cuestións. Porque o Concello puña viño gratis e había xente que terminaba de cantar bertsos aquel día...

Na foto, os do caserío Agerre de Hernani fixeron unha chea, en 1965. Foto: Felix Unzueta Cedido por Kepa Urreaga.

Despois de Aaldiya e Harrapazka Eguna, chegaba o momento de cortar e de ir cos carros en busca da iñistorra que deixara secar na montaña. Moitos deles facían a cita cos seus carros nun lugar determinado, e todos ían xuntos, un tras outro, en busca da iñistorra, “como un tren!”, segundo os nosos testemuños “sacando bos sons de carruaje”. Entre os familiares non había suficiente xente, e en moitas ocasións producíase un auzolan entre caseríos, tanto para recoller o entroido como para facer as cheas.

Agradecementos

A todas as persoas que nos destes o voso apoio, tempo e información en todas as entrevistas que realizamos sobre Iñistorra. Idurre Lekuona, Eñaut Agirre e Xabier Iriarte, polo seu labor na recollida do Harrapazka Eguna.

24 de setembro festa

Organizado polo Concello de Ereñotzu e coa colaboración da Deputación Foral de Gipuzkoa, ofrecerase un vídeo e un percorrido guiado en Ereñotzu o 24 de setembro ás 9:30 no Centro Cívico de Ereñotzu.

Despois de 30 minutos de vídeo, realizarán un percorrido polas pistas das montañas nas que se celebraba o Harrapazka Eguna (de Akola a Igoin-Sasi). Os organizadores sinalaron que é "fácil de facer" (3,5 quilómetros cun desnivel de 80 metros) e que finalizará ás 13:30 horas.

O asinante deste artigo, Iñaki Sanz Azkue, dará explicacións sobre o Harrapazka Eguna.