Nada máis entrar advertimos que non sabiamos que ía suceder aquela noite. Buscaban un banco onde sentar, e algúns miraban un pequeno escenario e outros miraban o segundo e o terceiro. Para o público, o primeiro xogo de cadeiras foi, por tanto, elixir o escenario no que mirar. E por primeira vez nun programa, as nosas miradas atopáronse, fronte a fronte, con persoas que estaban sentadas noutra dirección. Durante todo o espectáculo, foi a clave para crear ese tipo de risas amables e un ambiente de complicidade.

Uxue Alberdi deu unha entrada especial á actuación. Notouse o traballo de Alberdi durante meses, alimentado por un grupo de traballo: exercicios para fusionar cancións descoñecidas até entón, temas, textos traballados para dar temas... Sentía que o programa tiña un esqueleto moi forte. Os improvisadores nuns momentos saltaron por encima desa estada e noutros caeron, pero a vigorosa estada seguía aí, garante da sesión. Gozamos de grandes saltos, pero non chegamos a voar. Iso non pode suceder antes. E, con todo, saímos da sala coa sensación de que a tarde o merecía.

Ao comezo da sesión veume a imaxe do Bertso Eguna 2014, un gran festival (principalmente) composto por mulleres. Pensei con risa “a sala encheuse de novo de público e os organizadores que aparecen no escenario hoxe teñen cara de alegría...”. Agradecín á actuación de Tabakalera que nos puxo a perpetuar con todo o corpo acontecementos fóra dos parámetros de expresión, expresión, metáfora e metáfora, e que por tanto, silenciaramos un pouco a carraca do crítico da caluga. Nas linguas que non entendemos, todos os valores anteriores son inaccesibles. A miña sensación foi que xa non había que “demostrar” nada naquela sesión.

Varias cuestións detectadas

Cada molde é belo como é e non hai comparación: Notábase unha gran complicidade entre os artistas de cada punta do mundo: por exemplo, cando Miren Amuriza lanzoulle na sesión de escenario con Rebeca Limón de Huasteca “véxome a min mesmo aos 15 anos”. Eran espellos.

En cada escenario había un par de euskaldunes, facendo traducións ao oído aos artistas e ofrecéndolles todo tipo de axuda. Viuse que a custodia se levou á escena.

O seis destacaron polo seu carácter de praza. A valentía, no caso de Limón, pódese destacar o aferramiento á vertixe. Aos 15 anos e na charla da mañá, comentou que con moi poucas actuacións ao ano, sentiamos que cada estrofa tiña un exercicio enorme. A pesar de todo, compuxera unha serie de magníficos exemplares, e no seu canto, como para ser posto en escena, mantivera de maneira notable os tensos intervalos de silencio. Coñécense poucas persoas da mesma idade que teñen esta táboa. Yunet López tamén sacou a caste para gañar público, por encima dos nosos costumes e protocolos, cando seguiu cantando a décima. A sesión de López e Limón sobre os cheiros gardarase tanto no recordo como no cheiro.

Tamén nos sorprendeu a graza de María Isabel Servera, tanto no modo expresivo de dar glosas como no de xogar con gran ironía oficios. Un dos momentos máis brillantes foi a sesión de descubrimento con Lujanbio.

Que foi iso de que Karen Owen declamó poesía? Tan moderno (coa música electrónica no fondo), tan crúa... Os públicos, para “axudar” a levar o ritmo, púxonos a golpear o solo coa pata, e si non nos dixo ao final do poema, que os nosos eran os pés que foron á guerra e non volveron?

Para valorar o traballo dos de casa desde o corpo, traerei os comentarios dun cubano que non entendía o eúscaro: “Si Amuriza tamén cantou cos pés!”, con sonoridad radiante con todo o corpo, a verdade. “E Lujanbio, que respecto, que silencio crea para empezar a cantar!”. Mesmo respectaría a Txirrita, con aquel verso circular que dixo que a solterona dos seus versos reviviríaa e devolvería a palabra.