As relacións de forza de cada momento marcan a memoria dun país ou sociedade, máis aínda cando hai un conflito violento ou unha guerra entre mans. Por iso dise que a historia a escriben os vencedores. O alzamento de Franco de 1936 e o que desde entón viviu en España até hoxe é unha mostra máis diso. En primeiro lugar, 40 anos de ditadura franquista devorou dun bocado a verdade, a xustiza e a reparación dos perdedores.

A Organización das Nacións Unidas declarou ao réxime de Franco como “fascista” en 1946, debido sobre todo a que “a Alemaña nazi de Hitler e a Italia fascista de Mussolini consolidáronse”. A 39 Resolución da ONU considera que “non representaba ao pobo español”, porque se construíu “sobre a forza”. Con todo, a opinión da ONU mantívose en pé de guerra fronte á aprobación de Estados Unidos. Franco era un aliado máis para facer fronte á “ameaza soviética” e o recoñecemento dos americanos trouxo consigo o dos demais países da ONU, aínda que se trata dun Estado asentado sobre a forza ilexítima.

68 anos despois daquela resolución da ONU, a España do pp e do PSOE está orgullosa do camiño percorrido por España a través da Transición. A organización internacional máis importante, en cambio, lanzou un duro reproche a España no XXVII Congreso dos Dereitos Humanos da ONU. No Congreso dos Deputados de 2014.Os dous informes presentados no mesmo reflectían a impunidade do franquismo en España e a obstrución da Xustiza española á investigación dos crimes do franquismo e da Guerra Civil. Non era a primeira vez, xa en 2012 os altos cargos da ONU denunciaron duramente a política do Goberno do pp sobre a verdade e a xustiza. Outros organismos internacionais tamén se mostraron críticos coa postura de España, como a Comisión Permanente da Asemblea de Parlamentarios do Consello de Europa por resolución de 2006; ou a Comisión Superior de Dereitos Humanos do Consello de Europa este mesmo ano.

114.226 desaparecidos da guerra do 36 seguen enterrados. España é o segundo país do mundo con máis fosas comúns, tras Cambodia. Un total de 30.960 nenos foron roubados polo franquismo e moitos deles foron entregados a familias do réxime, pero non se abriu ningunha investigación xudicial para esclarecer o sucedido e que os nenos recuperen a súa identidade real. Tampouco se abriu ningunha investigación xudicial sobre os 400.000 presos que foron utilizados como escravos e as empresas que os utilizaron.

Dado que a Xustiza española non levou a cabo ningunha investigación xudicial sobre estes crimes, a xuíza arxentina María Servini levounos a cabo baixo distintas formas de xustiza universal. A finais de 2014, Servini solicitou a extradición de 18 persoas que foron denegadas polo Goberno de España no ano 2015. A Audiencia Nacional española tomou declaración a dúas deles e retirou o seu pasaporte. Chistof Heyns, Ariel Dizanky, Juan Méndez e Juan E. Os altos comisionados da ONU, Méndez, criticaron duramente a decisión do Goberno de Mariano Rajoy de abandonar o país. En palabras dos dirixentes do PP, nas hemerotecas pódense atopar decenas de declaracións de desprezo polas vítimas do franquismo, “porque son pesadas coas tumbas” ou porque na Guerra Civil de 1936 non se trata de “malos e bos”, entre outras cousas.

Ao longo destes anos percorreu o camiño da memoria, a xustiza e a verdade do conflito vasco. O seu maior problema non é que a esquerda abertzale néguese a facer autocrítica ou que ETA non entregue as armas, senón que está construída nun esquema de vencedores e vencidos. E, por tanto, por encima de moitas boas vontades, as principais conclusións están a fixarse desde este punto de vista. Por iso, por exemplo, o Estado español nunca vai admitir que sexa obxecto de torturas sistemáticas.