Diante da pantalla

Na marabillosa película Wall-e da factoría Pixar, déstesvos conta de que, ademais de dous robots protagonistas, florece un terceiro personaxe indirecto: o lixo. A contaminación e o lixo provocadas polo ser humano fai imposible a vida na terra e, coa intención de abandonar o planeta e recuperar o seu estado inicial, deixan un robot batallón de limpeza. Utilizar, tirar e esperar a que alguén solucione o noso “problema”. Non penses que, como di a presentación comercial, é un simple “relato sobre un amor cibernético”. Paréceme difícil que unha película catalogada para “nenos” sexa máis “madura” que esta.

Utilizando un tratamento moito máis rigoroso, como é lóxico, vimos o tema en numerosos documentais: No documental Lles glaneurs et a glaneuse, dirixido por Agnès Varda, por exemplo, coñecemos a un grupo que considera a procura entre o lixo como un proceso concreto. Varda viaxou por cidades e zonas rurais de Francia, gravando coa cámara todo o que vía, ofrecendo a oportunidade de coñecer ás persoas que vivían desa recolección. No documental Plastic Planet de 2009, con menos dun século de vida, descubrimos os danos do material que se volveu universal e imprescindible: o plástico. En 2012, o coñecido actor Jeremy Irons tentou explicar o efecto e a importancia de todos os residuos no mundo co seu traballo Trashed. Viaxou por todo o mundo, mostrando lugares marabillosos pero igualmente contaminados. E quizá unha das máis coñecidas: No documental An Inconvenient Truth de 2007, relatáronse os riscos do quecemento global e os principais factores que o orixinan. O cambio climático é unha verdade incómoda para algúns dirixentes, de aí o título da película.

Aínda que de momento tocou este tema de moi lonxe, a pequena pantalla tamén se ocupou deste tema. Unha proba diso podería ser un pequeno fenómeno que está a florecer nas series do norte de Europa nos últimos anos: o eco-series. É o caso da serie danesa Bedrag, centrada nas enerxías renovables. Ou o noruegués Okkupert, que pode ser un guion de ciencia ficción hai uns anos, pero que reflicte unha realidade que cada vez está máis preto de nós. Debido ao cambio climático e aos escasos recursos naturais, os noruegueses decidiron non producir máis petróleo nin máis gas. Por iso, a historia sitúanos nun futuro próximo que Rusia invade Norueguesa. Con esta acción, pretenden facerse co control de toda a explotación do país.

E por último, na serie Jordskott, chea de simbolismo, vemos constantemente árbores dos asentamentos naturais de Suecia, convertidos en elementos imprescindibles da trama.

Detrás da pantalla

Pódese falar moito si quérese analizar como se tratou o tema do medio ambiente fronte á pantalla. Pero que ocorre detrás da cámara? Como se xestiona o lixo que se xera nos miles de rodaxes que se suceden cada día en todo o mundo e sobre todo en Hollywood? Son sostibles as gravacións actuais? Que espazo ocupa a reciclaxe?

Explosións para efectos especiais, impresionantes iluminacións, xigantescos escenarios e decorados que se constrúen… Segundo un estudo publicado en 2006 pola universidade californiana UCLA, o medio ambiente da cidade está máis afectado polas industrias de cine e televisión de Hollywood que por sectores como o hotel, o téxtil, o automóbil ou a aeronáutica. Só a industria petroleira supéraos. A produción de máis de 140.000 toneladas de partículas contaminantes ao ano, entre as que se atopan as industrias audiovisuais, atópase o smog de Los Ángeles.

Sen ter en conta as fases de pre-produción e postproducción, fixemos un Top-5 dos malos hábitos de calquera rodaxe:

1) Necesitan unha instalación de luz diésel para iluminar todos o set de gravación. Pode estar aceso entre 18 e 20 horas ao día, 6 días á semana, entre 5 e 10 semanas ou máis.
2) Utilízase moito camión e furgoneta para transportar todo o equipo de gravación, así como centos de persoas que traballan nunha rodaxe.
3) Nos caterings utilízanse centos de vasos e pratos de plástico. Botan unha chea de botellas de auga e, con ela, auga que se desperdicia porque a xente non quere camiñar sobre a botella durante toda a rodaxe.
4) A maior parte do material que se utiliza no ámbito artístico é refugado. Apenas hai cultura de reutilización.
5) A pesar de que estamos na era dixital e de que este dano se vai reducindo paulatinamente, cada día séguense utilizando varios paquetes de papel para imprimir textos de guións ou secuencias concretas.

Exemplos sostibles

Nos últimos anos mobilizáronse numerosos grupos a favor dun compromiso ecoloxista. Creouse unha Guía de boas prácticas impulsada pola asociación cinematográfica de EEUU ou Hollywood Goes Green, por exemplo, para que os estudos reforcen o compromiso de traballar de forma responsable co medio ambiente: reciclar o 65% dos residuos, substituír combustibles con biodiesel, utilizar lámpadas de baixo consumo, substituír correos electrónicos por papel reciclado ao máximo, eliminar avións privados de estrelas de cine e priorizar voos convencionais, construír todos os sets con materiais reciclados…

Pero, ademais dese esforzo, deberían promover un compromiso real e lograr un consenso xeral. Máis aínda as películas con mensaxe ecolóxica. Como no The Day 2004 con After Tomorrow, por exemplo: representouse un episodio catastrófico abusivo, demostrando que o quecemento global conduciría á terra a un estado de glaciación, e despois de case 700 millóns de dólares de beneficio, os produtores empregaron ao redor de 200 millóns para plantar árbores e outras actividades sostibles. Iso si, os danos causados por 10.000 toneladas de dióxido de carbono provocados na rodaxe non foron máis que unha medida para acougar o bulebule provocado na súa conciencia. Non se necesita semellante alboroto e esaxeración, senón cambios desde pequenos e cotiáns.

Moito máis interesante é a filosofía da película Away We Go, dirixida por Sam Mendes en 2009 e que conta cun gran éxito. O filme está rodado co obxectivo de contar a historia dunha parella que abandona o pobo no que viven e busca un lugar axeitado para o seu bebé. Pero sobre todo, para demostrar que o cine pode facerse ecoloxicamente sostible e responsable. O esforzo foi bastante grande, xa que durante case un século o cine fíxose dunha soa maneira: contaxiándose. Xunto ao equipo asesor Green Media Solutions, utilizaron biodiesel para toda a iluminación; coches híbridos e bicicletas para mover o equipo de traballo e todo o material; botellas de plástico totalmente prohibidas; termos de aluminio reutilizables; toda a flota era biodegradable; o 51% dos residuos xerados polos decorados foron reutilizados e o 49% restante foron reciclados; e a maior parte da materia orgánica foi empregada para a compostaxe.

Noutras producións tamén se aprecian pequenos esforzos: Na excelente serie de HBO Boardwalk empire, por exemplo, todas as pezas son de segunda man e unha terceira parte dos vehículos híbridos. En It’s Complicated, protagonizada por Meryl Streep, repartiuse a froita sobrante e toda a comida que sobrara. Cando terminaron de rodar Matrix, buscaron un segundo uso de todo o decorado: Utilizáronse para construír casas para familias sen recursos que vivían en México.

Está claro que o cine pode ser unha arma, un altofalante, unha lupa, un medio de comunicación moi efectivo que pode impulsar a reflexión de persoas de diferentes clases sociais. Pero estes exemplos son unha excepción e non unha regra. Desgraciadamente, aínda temos que dicir que a industria do cine é unha das máis contaminantes do mundo.