Ti escribíchelo “a partitura non é música, é un papel que se pode queimar”.

Os seres humanos crean a música de alguén, por un instante, para alguén.

“Historicamente as culturas dos diferentes pobos soaron co son dunha banda na súa paisaxe sonora” di na súa páxina web. E a música, a cultura, a lingua... están totalmente ligadas ao ecosistema da súa terra. Os artistas son tamén froito da terra…

No meu caso tamén me levou a cultura. Eu tocaba na banda do pobo o bombardino, no Conservatorio o piano e na igrexa o órgano. E dirixir o coro feminino e o grupo de dulzainas. Fun facer un curso de piano e suspendeuse, así que entrei no curso de dirección. O profesor era un famoso director holandés de banda, Jan Cober… e sorprendeume. Abriume ante os ollos un mundo totalmente novo para min e namoreime del. Con 22 anos, deixei a carreira de Filoloxía Clásica en 3º e fun estudar con ela a Holanda.

As raíces están moi presentes nos ensaios; a croqueta das avoas na cociña co abrigo dos garavanzos fai que se entenda o desenvolvemento dunha sinfonía complexa… todo sérveche para explicar o musicalmente moi abstracto.

Si, gústame buscar a conexión entre diferentes vivencias e, si podo, aprender de todas.

Pero, mire, o punto que a vostede gústalle precisamente foi o punto de máis desacordo que tiven con Cober. Pensaba que estaba demasiado atado ao meu país. Eu creo que ir ao exterior fíxome valorar máis o de casa, pero ao mesmo tempo viaxar tanto me fixo ver que en cada lugar hai xente namorada da súa cultura e do seu idioma.

Hai directores que din que son suficientes 6 palabras para dirixir ben unha orquestra; máis rápido/máis lento, máis alto/máis silencioso, máis longo/curto. Pero no seu caso, fálanos da contorna da obra, da súa estrutura interna, móstranos os trucos e as costuras internas dos compositores. O traballo intelectual que vai máis aló da posta en marcha do concerto é notable.

Si, por completo. Coñezo esa Escola de Dirección e discutín sobre isto con compañeiros que non lles gusta a miña forma de traballar. Respéctoo: hai directores que usan seis palabras… e máis aínda; hai músicos que lles gusta usar só seis palabras. Pero, como Santo Tomás, cambiarei de actitude cando vexa que me equivoquei. E a miña experiencia ensinoume que cando o músico lles fai sentir parte no proceso de maduración da obra e transmítelles a miña idea, o grupo vai mellorando e co tempo faise cada vez máis sólido. Para min hai unha idea fundamental: o director non ten que dar ordes, ten que convencer a un grupo de individuos. E si para iso teño que dar unha explicación ao grupo, pois llo dou. Acudir a unha petición técnica cunha explicación lóxica xera unha liña de traballo e co tempo é moito máis eficaz esta forma de traballar. Non se trata de que eu sexa máis rápido, que eu saiba máis, senón de que traballe moito antes de chegar a esa conclusión, unha reflexión profunda. Isto é o que dá solidez ao meu traballo.

E iso dáche unha autoridade. En grupos tan grandes… hai quen se valen do autoritarismo.

No século XX o desenvolvemento da figura do director dá lugar a un longo diálogo! O que pasa coa autoridade é que aos directores presupónselles autoridade e eu non creo que sexa así. A autoridade, facendo ben o seu traballo, ten que gañar, non está necesariamente ligada ao papel de director.

Gustaríame preguntarche polas diferenzas entre as bandas amateurs e profesionais e polo que cada unha achega á sociedade.

As bandas amateur son un acontecemento en Europa. Desde o punto de vista das achegas, a música dos teatros trasladouse aos pobos máis pequenos; naquela época e situación, pola contra non chegaría. Doutra banda, das bandas de música saíron grupos de danza, recuperáronse moitos dos materiais das músicas populares ou se creou moita música para as bandas… As bandas nos séculos XIX e XX foron espazos culturais amplos, achegando de moitas formas á vida dos pobos. O meu pai contábame que un tío seu tocaba a tuba e sabía ler as partituras e non os textos.

O problema das bandas amateur foi, na miña opinión, que a medida que os tempos cambiaron non se desenvolveron como sociedade. Por exemplo, nos meus tempos a banda era un lugar para reunirse cos amigos. Pero hoxe en día, as posibilidades estendéronse moitísimo, Internet está aí, diñeiro para saír á rúa… Eu creo que aínda hoxe en día as bandas teñen unha gran responsabilidade social. Pero a banda ten a obrigación de conectar a súa actividade coa sociedade que lle rodea. E para facela atractiva, medir ben que facer e como facelo.

Dis que moitas bandas están orientadas cara ao exterior nese desexo de desenvolvemento…

A globalización levounos a imitar o exterior, sen facer ningunha reflexión.

Queremos escoitar un repertorio que nos guste e facelo entre nós, sen pensar si temos o nivel de facelo ben. Que necesito para mellorar como equipo? Que obras temos nos arquivos que poidan axudar a iso?”. De feito, pasamos de tocar os arranxos das obras clásicas á última moda, sen coñecer obras escritas para banda durante case cen anos. Hai unha especie de snob que consiste en facer música de última moda se a música non se fai mellor.

Agora fálame das bandas profesionais. Que diferenza e que función teñen na sociedade.

Para min, a principal diferenza está na función social. Debe ofrecer á sociedade unha institución sinfónica diferente, cunha identidade propia, capaz de ofrecer iniciativas multidisciplinares e a nivel doutras institucións sinfónicas. E ten a responsabilidade de educar ao público e levalo a lugares que a banda amateur non pode levar.

Veñamos a Bilbao; o meu obxectivo é desenvolver unha liña de desenvolvemento e ampliar a visión que teñen os fans da banda sobre este grupo musical.

O título da túa primeira tempada no Euskalduna é “Coñece os recunchos coa banda”. E cada concerto traballouse ao redor dun tema. “Dos clásicos a Xapón”, “Coñecendo a pintura”, “Coñecendo as novas músicas”, “Coñecendo a danza”, “Coñecendo a música helvética”…

Creo que unha banda profesional é un “instrumento cultural”. Unha orquestra de vento e percusión. Facer arte. E a música popular e contemporánea para abordar o que é capaz. E a que está en contacto con outras manifestacións artísticas, que pode atraer a diferentes creadores. Porque é unha extensa, ecléctica e variada parcela de terra. Moitas persoas que acudiron aos concertos do Euskalduna desde outros campos de arte quedáronse atónitas, non esperaban que unha banda puidese tocar así. A Banda de Bilbao, unha das entidades musicais máis antigas da cidade, aínda está por descubrir.

Para vostede é ter un bo director…

Case unha formulación de vida. Porque ser director trae implicitamente horas de formación ininterrompidas, pero tamén algunhas formas de actuar. A túa función é interpretar a partitura con respecto pero cunha formulación valente. Achegar a creación do compositor ao mundo e transmitila despois de pasar polo teu tamiz. E iso facendo traballo en equipo. Os aspectos complexos e apaixonantes que leva o traballo coas persoas.

Con moito humor, que traballo serio!

A verdade é que non me falta humor nin na miña vida cotiá! O humor, ben utilizado, é un medio de comunicación. Un director basto, descarado, orgulloso e gobernante non ten cabida na sociedade actual.

Os xaponeses chámano “ikigai”: razón de ser, o teu lugar no mundo, paixón... Cal é o teu “ikigai”? (Debería dicir “irrikgai” en eúscaro?)

Eu creo que cada un ten o seu papel no mundo, pero non porque sexa mellor que o seu. Cada un ten un carácter, ben co bo ou co malo, pero isto xera un equilibrio cos demais. Como unha gran orquestra, o medular está formado por unha gran variedade de instrumentos musicais, cada un deles da súa cor e natureza. E si temos ganas e somos capaces de comunicarnos, entre todos e todas podemos crear un traballo de arte conxunta, sólido e fermoso. Os directores temos que saber crear camiños para que poidamos entendernos. A miña lema comeza comigo mesmo e acaba onde podo facer dano a alguén. Diría que é tentar dar o mellor de min en cada situación.

Respecto do que necesitamos, no artigo di que “as emocións que os responsables do que quizá chaman estado de benestar crían que non son produtos de primeira necesidade e que o coñecemento e o crecemento cultural do pobo poden acabar coa súa posición privilexiada”.

Escribín un Nadal pola mañá, levanteime ben, ja, ja… Eu creo que en tempos de crises quítase primeiro a axuda ao que non é urxente. E o artístico non é urxente. Pero esta reflexión é precisamente a que fago para chegar ao lugar oposto; por suposto, se a pregunta é si hai que pór comida quente a un neno ou facer un concerto no Euskalduna, non hai dúbida. Pero iso non sempre pode facer que se lle quite da cultura. E disfrazar de necesidade outros intereses… Quizá a cultura non é urxente pero é urxente para a vida. Non é pouca cousa pensar en como construír unha sociedade onde sobrevivir e vivir un pouco máis felices.

Para terminar…

Creo que sería importante pensar que non existe unha sociedade de benestar, se non para todos. É difícil explicar que é a felicidade, pero quizá o traballo que nos tocou a cada un/a sexa tratar de facelo mellor que sabemos, ofrecendo cada cal o seu esforzo á acción do mundo. Cada un sente que ten un lugar (aínda que pense, fale, cre diferente) e dálle o mellor de si. Tan humilde e tan eficaz á vez.