O Foro para a Convivencia de Tolosa e a Asociación Mugen Gainetik organizaron o pasado 23 de maio unha mesa redonda sobre mulleres no edificio da paz aquí e no mundo. Traballaron as necesidades das mulleres nos conflitos armados e nos procesos de paz, os pasos dados e as propostas desenvolvidas. Participaron Morena Herrera (representante dA colectiva feminista para o desenvolvemento dO Salvador e membro de FMLN), Rosalina Tuyuc (presidenta da Coordinadora Nacional de Viúvas de Guatemala, CONAVIGUA) e Irantzu Mendia (profesora de Sociología e Traballo Social da UPV e investigadora de Hegoa).

Monte Irantzu: “Non á guerra que nos mata, nin á paz que nos oprime”

“A violencia contra as mulleres non empeza nos conflitos armados, nas violencias políticas, nin tampouco cando se chega a acordos”, afirmou Mendia. Na actualidade, a violencia política contra as mulleres continúa: “A intensidade, a localización e as formas e contextos da violencia cambiaron –crimes, cárcere, detención–, pero a violencia contra as mulleres continúa. Na nova situación política de Euskal Herria estamos a falar de paz, de convivencia, pero hai grandes carencias democráticas: a violencia non terminou, matan as mulleres”.

Considerou importante realizar unha análise feminista da violencia armada: “Hai que ter en conta a diversidade das mulleres: as mulleres loitaron, loitaron polos dereitos humanos ou desempeñaron roles tradicionais relacionados co sostemento da vida”. Referíase ás mulleres loitadoras de Guatemala e O Salvador.

O grupo feminista dO Salvador non estaba nas negociacións de paz

Os acordos de paz foron asinados polo FMLN e o Goberno en 1990. “Sentiamos unha gran contradición. Por unha banda, alegrámonos de que non queriamos a guerra e, por outro, eses acordos non incluían todas as reivindicacións da xente. Moitos soños quedaron sen terminar”, dixo Morena Herrera.

Pensouse que os acordos de paz eran o camiño axeitado para a “refundación da democracia”, pero o colectivo feminista non estaba nin neses textos nin nos contidos: “Non nos recoñeceron neses acordos. Eramos o 30% da forza guerrilleira e o 60% da base social que sustentaba á guerrilla. A guerra tivo un gran impacto na sexualidade e a maternidade; a montaña non era neutra”.

Herrera destacou que en 23 anos cambiaron moitas cousas: o dereito a loitar sen medo e o marco económico e social, entre outras. “Desde o punto de vista económico, a terra deixou de ser tan importante. As mulleres nos subestimaron á hora de asignar terras. Loitamos e ao final conseguimos que en lugar do 8% das terras sexa o 30%”.

Ambos chegaron a un acordo coa Policía, que non chegou a un acordo. O seu obxectivo era cambiar o enfoque da seguridade civil. Desde 2009, a Policía e a propia xefatura de Policía centráronse nas vítimas da violencia de xénero.

Tamén obtiveron o recoñecemento formal dos dereitos, como a lei especial a favor dunha vida libre de violencia. “Contén a maioría das violencias contra as mulleres, así como os procedementos para atender ás mulleres”.

En Guatemala puxeron aos militares no punto de mira

Rosalina Tuyuce coñeceu a guerra civil que durou entre 1960 e 1996. Na mesa redonda referiuse á negociación de paz tras o conflito armado. Moitas vítimas non tiveron dereito a participar nas negociacións, “era demasiado caro para elas”.

As negociacións iniciáronse en 1996. No encontro participaron o Exército, a guerrilla e o Estado, e os inspectores foron a Igrexa católica e a Organización das Nacións Unidas. A sociedade civil participou a través dos mediadores. Lideraron a loita pola transparencia e reivindicaron os dereitos económicos, sociais e culturais.

A demanda máis importante do movemento feminista foi a xustiza das mulleres. “As mulleres sufrimos abusos sexuais, os militares cometeron violacións masivas”. Xuíces, fiscalías e, en xeral, mulleres a favor dos dereitos humanos uníronse para castigar aos militares estadounidenses. Iniciouse un proceso xudicial de gran transcendencia contra os militares acusados de torturas, crimes e violacións aos indíxenas.

Tuyuck destacou a importancia deste proceso xudicial. “Como consecuencia deste proceso, as mulleres se empoderaron e reforzouse a saúde mental das mulleres. Durante moitos anos sentimos que a responsabilidade era nosa, e agora pensamos que a responsabilidade foi total”.

Tuyuc considera que a razón é a máis importante de todas. “Só valen as nosas palabras, a nosa razón e a nosa historia. Hai que utilizar a razón e non a violencia, iso é o importante neste tipo de procesos”. Así mesmo, sen ningún tipo de discriminación, destacou a participación de persoas de diferentes xeracións: “As mulleres e os homes deben participar. A mocidade ten o poder de tomar decisións. Cunha mocidade que non coñece a historia é difícil pór en marcha todos os cambios sociais que necesitamos”.

A importancia da participación da sociedade civil

Para Irantzu Mendia, é de destacar que a sociedade civil ha tido a oportunidade de participar nas negociacións de paz en Guatemala, a diferenza dO Salvador. Grazas a iso creáronse redes entre mulleres e, ao mesmo tempo, o movemento feminista tivo un gran reto: “Tiveron que entregar unha proposta articulada polo movemento feminista á mesa de negociación, e tiveron que alcanzar uns acordos mínimos”.

O sociólogo é pesimista á hora de pensar si o movemento feminista de Euskal Herria sería capaz de facelo hoxe en día. “O feito de que tivese que elixir a favor ou en contra da loita armada dividiu ao movemento feminista de Euskal Herria. As feridas, das que aínda se ten constancia, seguen abertas. Como movemento social deberiamos coincidir nalgúns puntos para pór o tema das mulleres no centro”.

En opinión de Morena Herrera, “cada paz é diferente, pero o importante é avanzar nos puntos nos que coincidimos”. Herrera ten claro que a muller é a protagonista deste milenio: “Se non loitamos, ninguén máis defenderá os nosos dereitos”.