Do mesmo xeito que ocorre co eúscaro, o lecer dos máis novos é un dos desafíos máis perentorios aos que se enfronta a normalización do catalán. Dado que a maioría dos medios para divertirse –como videoxogos, series e música de moda– están maioritariamente en castelán, os axentes lingüísticos están moi atentos a que os nenos e nenas divírtanse co castelán, deixando o catalán para a aula. Por iso, o proxecto Corrandescola, que conta cun forte compoñente de vento, provocou unha tormenta. Improvisados como corrandistas e glosadores, atópanse co lado lúdico do catalán. Non só iso, traballan a expresividade e a música, tamén perden o medo á actividade pública.

Albert Casals, profesor da Universidade UAB de Barcelona, é o punto de partida de Corrandescola. No curso 2006-2007 redactou a súa tese e estableceu unha programación innovadora, a modo de proba, nunha escola da capital catalá. O curso seguinte levou o proxecto a outras catro escolas. A proposta definitiva, o programa didáctico Corrandescola, foi presentada en 2009. Antes utilizábase a improvisación catalá con fins pedagóxicos, pero Casals deuse conta de que había algúns problemas fundamentais: só traballábase con nenos pequenos e estaba máis relacionada coa identidade que coa pedagoxía. “Quería que a improvisación influíse no resto do currículo escolar, por exemplo na linguaxe”, di Casals.

A tradición de glosadores e corrandistas é unha das formas de improvisación dos Países Cataláns, orixinaria do Principado de Cataluña –en Menorca, Mallorca, Valencia e en terras do Ebro tamén hai outras improvisacións en catalán–. Na década de 1990 estivo a piques de desaparecer, pero hoxe en día a tradición goza de mellor saúde. Con todo, segundo Albert Casals, o obxectivo de Corrandescola non é recuperar e fomentar este costume, senón utilizala para fins pedagóxicos. Non levan aos improvisadores ás clases, senón todo o contrario. É dicir, dan formación ao profesorado para que interiorice os pormenores da improvisación, para despois traballala na aula. “Isto garántenos un bo desenvolvemento da parte didáctica e a integración doutros aspectos do currículo coa improvisación”.

Ao fío da tese de Casals, algúns mestres e mestras de Educación Primaria comezaron a reunirse para analizar como levar este modelo innovador á aula. Entre eles atopábase Gemma Pla, membro da asociación cultural cor de Cartxofa e profesora de música na escola da localidade de Cassa da Selva. Xa traballara pola súa conta a improvisación cos seus alumnos e Corrandescola non tardou en descubrir algúns beneficios. “O catalán afástase dos libros e dos cadernos, os alumnos gozan porque xogan e cantan co idioma”, di Pla.

Crecendo a demanda

Levan ao redor de cinco anos implantando de forma organizada Corrandescola nos centros educativos, baixo a coordinación de Albert Casals. Cada ano súmanse máis centros educativos. Este curso, por exemplo, participaron case 40 escolas, é dicir, ao redor de 700 nenos e nenas. Tamén Casals ten coñecemento de centros que están fóra do programa oficial, xa que moitos dos profesores que recibiron a súa formación levan pola súa conta a metodoloxía de Corrandescola á aula. Por tanto, non se sabe cantos alumnos están a traballar en total a improvisación.

As glosas e as corrandas son, basicamente, unha actividade pública, polo que se realizan encontros escolares ao final do curso para mostrar todo aprender en clase. Os nenos e nenas de 5º e 6º de Primaria teñen a oportunidade de cantar desde o escenario, acompañados dos seus compañeiros e de mozos doutras escolas. Este ano organizáronse catro encontros. “Non hai competencia, son demostracións fundamentalmente”, di Casals. “Á fin e ao cabo, o obxectivo principal é que todos ou a maioría dos alumnos canten e improvisen ante o público”.

Casals considera que a metodoloxía de Corrandescola baséase na práctica. Os principais responsables son os profesores de catalán e de música. Empezan a traballar os conceptos máis sinxelos: cales son as melodías, como se rimea, etc. A continuación, aprenden as competencias necesarias para a improvisación, como os recursos estilísticos e a actitude no escenario. Segundo Gemma Pla, a programación debe axustarse ao nivel de cada centro: “Non é o mesmo que todos os alumnos sexan de orixe catalá que haxa moitos alumnos vindos de fóra. Si o catalán non é a súa primeira lingua, empezamos con cousas fáciles, como os pares de rima”.

Vivencias positivas

“É unha actividade lúdica que aumenta a motivación, incita aos mozos a practicar tamén fose da aula”, subliñou Casals. Isto inflúe positivamente na competencia lingüística e, ademais, proporciona recursos para falar en público, estruturar o discurso e aceptar os propios erros. “Os mozos e mozas conseguen unha gran capacidade de síntese, teñen que dicir todo en catro liñas!”, engade a profesora Gemma Pla. Tamén axuda a superar os estereotipos, xa que un alumno que se move no ámbito académico pode ser un experto en improvisar. “Os alumnos están contentos, funciona”, asegura Pla.

En calquera caso, o principal beneficiario é o propio catalán. “Para todas as linguas, sobre todo para as que non teñen estado, é imprescindible ter relación coas vivencias positivas”, explicou Casals. “As glosas axudáronnos a superar os prexuízos de moitos non falantes de orixe catalá”. Non existe unha tradición parecida nas linguas da contorna, polo que os alumnos e alumnas consideran natural que a improvisación se realice só en catalán. “Co Rap, por exemplo, non ocorre o mesmo, porque ven que non é só en catalán senón noutros idiomas”.

“É necesario que os falantes poidan facer todas as cousas da vida nesa lingua, insultar, pasalo ben e escribir unha poesía romántica”, subliñou Casals, “por iso necesitamos elementos lúdicos que sexan os nosos e a improvisación cumpre ese labor”. O inventor de Corrandescola asegurou que “o futuro do catalán decidirase no ámbito do lecer”.