Cantas veces preguntáronche, sorprendidas: Es do 94?

Moitas veces, si. Ás veces dinme: “Foder, que sorte tes, tan nova e tantos traballos”, coma se fose casualidade. Amólame de cando en vez, porque sei o moito que hai detrás. Pero sei que o que me dis ten tamén motivos para asombrarme. Non debería ser así, pero, desgraciadamente, non é habitual.

Non son moitos os novos actores que vemos nas pantallas e os escenarios como ti. Hainos?

Tiven a oportunidade de traballar con profesionais de gran experiencia: Patxo Telleria, Mikel Martinez, Ander Lipus… Estou moi agradecido por iso. Pero moitas veces faltoume a atención con xente da mesma idade. Teño ganas de compartir responsabilidades e ilusión polo que empeza con xente que se atopa nunha situación similar á miña. Pero non é porque falten actores novos. Hai unha chea. Non vemos espazo para mostrar as súas capacidades. Recentemente presentáronse 200 mozos a un casting para a obra Romeo e Julieta, que foi convocado por Pavillón 6. Hai moitos formatos xuvenís á espera, e algúns viven fóra porque aquí non teñen a oportunidade de traballar.

E vostede, namentres, sen poder respirar.

A verdade é que si. Agora mesmo, ademais de Aundiya, estou a traballar na cela do Amor, no soto dos machos e femias e nas obras de teatro Zergatik Jamil. E mentres tanto, na pre-produción doutra película de inverno e na preparación dunha obra de teatro que se estreará no outono. Todo iso mentres estudo o Grao en Comunicación Audiovisual.

Con todo, en cada momento, antes de cada actuación, dígome: “Eu quero estar aquí e agora, non en ningún outro sitio”. Non miro moito o futuro nin o pasado. Ese é o reto, estar conectado co momento. Si non, perdes moitas cousas.

Hai que vivir no medio.

Vexo a persoas que están inmersas nos movementos populares, e moitas veces dígolles que non están a gozar da vida, que viven soas para iso. Contéstanme co mesmo. A verdade é que tamén teño esa pena, non poder mergullarme máis nas iniciativas populares, pero creo que eu tamén estou a influír por outras vías…

Puxéchesme fácil para facerme preguntas complicadas. Como se conxugan os movementos populares coa creación?

Nas iniciativas populares hoxe en día enténdese a cultura como actividade de lecer pura, como elemento de cumprimento, e de forma non responsable. As convocatorias son: “Necesitamos que nos enchan un oco… Polo menos que a xente se emocione un pouco…”. Pero a arte non é un compoñente. A xente non ve o traballo de formación que hai detrás do teatro, de preparar textos e papeis… E cústanos darnos conta de que o noso tamén é ou pode ser un oficio.

Moitas veces tocouche traballar gratis.

En Euskal Herria o auzolan e a militancia están moi arraigados, e sempre vin na miña contorna esa cultura da vontade. Eu fixen o traballo gratis, pero tamén habería que precisar que é iso: ás veces aprendín unha chea en curtos realizados sen un céntimo, e en proxectos moi ben cobrados, perdín a saúde. O diñeiro non é un filtro sólido. Iso non quere dicir que non teñamos que reivindicar o valor do noso traballo. Un fontaneiro sempre pregunta o que vai cobrar, non? Nós, en cambio, temos complexos para presentar un orzamento.

Algúns se dirixen a Madrid ou París en busca de condicións e estabilidade económica que aquí non conseguen.

A min dáme tranquilidade saber que si non me dan traballo, serei capaz de crear emprego pola miña conta. Cal é a clave para iso? Formación. Gústame pensar que iso dáme certa autonomía. A capacidade de decisión por encima de criterios económicos. Si eu fóra a Madrid, sería máis porque necesito a experiencia de vivir nunha gran cidade que para conseguir traballo.

En Madrid si e aquí apenas hai ficción audiovisual. Películas como LOREA ou AMAMA tiveron éxito, pero só proxéctanse en menos de dúas horas de todo un ano. Que temos que ver o resto dos días?

Iso é o que eu pregunto. Neste momento, cantas ofertas de traballo temos os actores vascos? Case non existe a posibilidade de traballar na ficción audiovisual. Unha gran película ao ano, que dá traballo temporal a uns poucos actores, e case nada en televisión. A pesar de ser unha televisión pública, non podemos traballar na ficción. Como non vai a xente a Madrid? Como non imos traballar aquí e alá en curtametraxes e demais? Si esa é a única maneira de manternos adestrados e traballando…

Imaxinade a un fontaneiro que ten que empezar a reparar o baño aos seus amigos, ou por que non, pintando porque a ninguén, en todo o País Vasco, estrágaselle a tubaxe. Do mesmo xeito que hai que arranxar os baños, tamén hai que renovar as imaxinacións, hai que regar a imaxinación. Este pobo necesita unha nova ficción, é unha necesidade. Para iso alguén ten que escribir guións, outro o acepta e nós traballamos. Si non temos ocasión de facelo, esta roda está parada.

Levamos case unha hora falando e aínda non lle preguntei nada sobre Aundiya. O que se atopou contigo noutra parte pensará: a verdade é que Sagardoy non é tan grande...

O primeiro que se me ocorreu cando me chamou o responsable de Casting foi iso: a min fáltame o corpo para iso… Pero aproveitámonos da maxia do cine para regalar ao espectador Aundiya.

Medidas, custouche porche no pelello do Xigante de Altzo?

Moito, si. Iso foi o máis difícil. Aínda estou a traballar niso. O peso da relixión e do caserío no século XIX está moi lonxe das miñas preocupacións actuais. Tamén tiven que lidar coas dores e os medos dunha persoa que crece sen cesar; loitei co dialecto e a voz… Foi moi difícil, pero coa dificultade tamén vén o pracer. Ir todos os días a traballar con este reto fíxome sentir moi vivo.

Canto terá a película de ficción e canta biografía?

Pouca información contrastada ha chegado até os nosos días. Iso deu liberdade aos guionistas e tamén aos actores. Ademais, Aundiya non conta a biografía de Joakin Eleizegi: é unha historia de amizade entre dous irmáns. Unha característica especial é que un dos irmáns sofre un cambio violento que lles afecta a ambos. Trátase dunha película que apela a uns sentimentos moi básicos. Parece que co paso do tempo iremos máis lonxe, pero no século XIX e agora temos as mesmas inquietudes e medos.

Nótase no grupo o éxito de Loreak?

Como en todas as facetas da vida, unha vez que a inventas, dás o seguinte paso con máis forza. Eu non participo en Loreak e non son capaz de comparalo. De todos os xeitos, pareceríame absurdo que a xente esperase algo parecido a Loreak, porque isto vai ser moi diferente. E creo que iso é bo: que conmova á xente por outras vías. É certo que hai máis focos despois do éxito obtido con Loreak. Se iso pode servirse para levar a película a máis sitios, que sexa así.

Non estarás afeito traballar con tanta xente.

Iso é algo que me atrae do cine: Un equipo de 100 persoas traballando ao mesmo tempo cun obxectivo, cada un desde o seu campo. Ademais, hai xente punta en todos os sectores. Neses casos vese o tipo de profesionais que temos. Teño claro que en Euskal Herria hai persoas con capacidade para facer cousas de alto nivel. Por outra banda, atopeime con directores moi sensibles, que saben escoitar, e que aínda que teñan as cousas moi claras, dan marxe ao xogo. Sentinme moi protexido e iso é importante para min. Traballamos só en eúscaro, e iso tamén me axudou a sentirme como en casa.

Si ten moito éxito, quizá teña que pisar algunha alfombra vermella…

Iso asústame un pouco, si. Imaxínache, me angustiaba porque alguén me apareceu en Goenkale cando me coñecía... É parte do noso traballo e, bo, tamén teremos que probalo. Pero pase o que pase, quero seguir neste lugar tranquilo onde estou. Segue traballando, estudando… Si teño que ir aos Photocall, irei, pero sabendo que nesa alfombra vermella non atoparei tranquilidade. A alfombra vermella colócase un día e ao día seguinte retírase. Que pasa o resto do ano cos que pasan por alí?