A primeira en tomar a palabra foi Mariam Bilbatua. Na súa opinión, a escola participativa dá unha dobre dimensión á educación: a dimensión da aprendizaxe e a dimensión da colaboración. “Son as estratexias sociais as que nos permiten vivir; crecemos e educamos en interacción co outro, e así construímos o noso proceso de aprendizaxe e desenvolvemos as nosas competencias”.

Así mesmo, di que o ser humano debe desenvolver dous tipos de comprensión: a comprensión intelectual e a comprensión humana. A comprensión intelectual é o coñecemento da contorna; a comprensión humana é a comprensión do outro, a empatía cos problemas dos demais. “Estas cousas non se aprenden por si mesmas e o desenvolvemento destas características inscríbese nos retos educativos”.

Aprendizaxe

A clave para implicar ao alumnado e profesorado no proceso de aprendizaxe é a de apoiarse na aprendizaxe, por exemplo, traballando en grupos cooperativos. En palabras de Bilbatua, isto aumenta a identidade, a autonomía e o compromiso dos alumnos. O traballo en equipo, con todo, non garante a participación de todos os alumnos: os principios da aprendizaxe son pór en marcha procesos de aprendizaxe relacionados coas emocións, compartir obxectivos construídos e negociados en grupo e sentirse imprescindibles para todas as persoas que o compoñen.

Ademais dos alumnos, o obxectivo debe ser conseguir a integración do profesorado. O profesorado debe reflexionar sobre os procesos que se puxeron en marcha e o profesorado debe crear unha identidade de grupo: “Teñen que sentirse partícipes dun reto e a responsabilidade dese reto debe ser do equipo, non do individuo”.

Engade que leis como Heziberri e a LOMCE aumentan a dependencia do profesor e que os modelos de arriba abaixo non conseguen a implicación do profesorado: “Necesitamos comunidades profesionais de aprendizaxe para facer fronte a estes modelos”. Estas comunidades céntranse no debate e a reflexión e teñen unha linguaxe común para compartir o coñecemento: “Sitúan á comunidade dentro do mesmo modelo de análise das cousas”. O compromiso de equipo é a base e cada profesional sente a necesidade do seu compañeiro, posibilitando a participación de todos e desde a confianza mutua. A creación de comunidades require o apoio institucional: “O profesorado necesita un traballo estable, con oportunidades e condicións para desenvolver as comunidades de aprendizaxe”. A confianza da Administración tamén é importante: “Desde a administración impulsan un sistema de controis burocráticos que non contribúe ao desenvolvemento deste tipo de proxectos”.

Comunidade educativa = educación formal, informal e non formal

A educación non formal (lecer, medios de comunicación...) inflúe na formación e desenvolvemento do alumnado. O ex profesor explica que as comunidades escolares deben desenvolverse desde esa conciencia, e para iso é necesario crear redes educativas: “Os axentes sociais, políticos e culturais e a comunidade educativa necesitamos obxectivos comúns”. Desta forma, débese favorecer a reflexión dos axentes implicados na educación formal, informal e non formal: “Debemos garantir a participación de todos os axentes e desenvolver mecanismos que o permitan”. Ao seu xuízo, hai que socializar e avaliar os proxectos que se pon en marcha.

Izartegi de Pamplona, cara á escola participativa

“As familias e os educadores creamos xuntos o proxecto e todos temos o mesmo obxectivo: o benestar do neno”. Son palabras de Gari Torregrosa, director da escola infantil Izartegi de Pamplona/Iruña. A escola infantil púxose en marcha en 1976, impulsada pola demanda do movemento popular. En 1995 tivo momentos difíciles, pero grazas á loita de pais e educadores, conseguiron que non se pechase.

O centro educativo do barrio da Chantrea acolle a nenos e nenas de entre 0 e 3 anos que se renovaron en 2006. Utilizan unha gran variedade de metodoloxías e baséanse nunha idea: “O neno é unha persoa capacitada”. Traballan escóitaa activa tanto cos nenos como coas familias, tratando de adaptarse ás súas necesidades. Ofrecen aos nenos espazos para conseguir moitas emocións e sensacións, e eles deciden que traballar:“Dámoslles liberdade para experimentar”. Para iso contan cun acompañante “á beira”, nin antes nin despois.

Foméntase a participación das familias e nas reunións que se realizan ao longo do curso, establécense mecanismos para que estean cómodas, “porque as familias teñen que coidalas”. No día a día, os pais entran a buscar aos seus fillos, sinal de transparencia e confianza. Tamén dispoñen de zonas para familiares no centro: “Os pais e nais poden pasar dúas horas cos seus fillos e fillas pola tarde, e iso é o que aproveitamos para aclarar dúbidas ou dúbidas”.

Tamén se están desenvolvendo contactos con asociacións do barrio, entre elas centros de Primaria e Secundaria. Púxose en marcha un programa de prácticas no que alumnos destas escolas realizaron prácticas na escola infantil. Tamén recibiron a visita de grupos musicais do barrio ou de contacontos, entre outros.

Ao final da mesa redonda ha tomado a palabra un profesor no público que resumiu ben a reflexión xeral: “Os membros da comunidade debemos crer que é posible: explorar ideas e camiños, facer esforzo, xuntarnos e apostar entre todos”.