A cuestión comeza en canto nace. Ponnos un nome e móstrannos que temos que identificarnos con ese nome. Como todas as demais palabras, os nomes non son indicadores neutros, cada un ten o seu aroma e a súa visión do mundo. O folleto Nome e Ser cuestionado por Bilgune Feministak e Emagin: a guía práctica ha posto de manifesto esta realidade. Moitos nomes teñen unha clara marca de xénero, unha certa previsión ou proxección do que vai ser a persoa, o rol que lle vai a corresponder.

O mesmo pasa co apelido, que será o apelido social. A maioría das parellas heterosexuais apostan por pór primeiro a paternidade. Predomina unha visión totalmente androcentrista: o normal é que o pai vaia primeiro, por regra xeral, pór o da nai é privar ao home do dereito que lle corresponde “en por si”. Aí comeza a construción simbólica do poder, o status e o prestixio. Represéntase que o núcleo familiar é o pai e que o patrimonio que hai que conservar provén dos homes.

Despois, ensínannos a falar e a linguaxe do poder faise dono do noso discurso. Sen darnos conta, reproducimos cada vez que falamos a posición política, ideolóxica e moral previamente establecida. En calquera ámbito dos discursos poden atoparse indicios diso, mesmo na actividade política e económica.

Recentemente crearon un partido chamado Cidadáns, que no mesmo nome deixa fóra á metade da poboación, e por tanto aos potenciais votantes. Naceu aquí e agora. Aquí? Onde? Aquí, en España? Si retrocediamos uns poucos anos no tempo, quedaba patente o carácter ideolóxico de quen utilizaba esa frase: españolista, constitucionalista, unionista… ou “demócrata”? Hoxe en día, con todo, sinto unha relaxación terminolóxica á miña ao redor, non é raro escoitar unha frase deste tipo ao alumno que leva a lema nacionalista: “Aquí, en España…”.

En calquera caso, a acritude marca o punto álxido coas palabras do ámbito económico.

Canto máis preto dos centros de poder, máis técnica e inintelixible é o uso de palabras. Pois iso non impide que se incorporen ao noso día a día sen ter en conta o que levan dentro. Poderiamos pór miles de exemplos, xa que o eufemismo e a perversión da linguaxe son continuos na actividade económica e empresarial, pero hai un que ten moita actualidade: desgraciadamente case todos os días escoitamos ou lemos que na empresa de aquí ou alí están no “expediente de regulación de emprego” ou “ERE”, utilizando o acrónimo en castelán habitual (a opresión ten miles de caras). Por que utilizamos este eufemismo para blanquear á patronal?

Sen darnos conta, estamos a asumir que a empresa vai mal, polo que hai que regular a situación. De verdade vai mal a empresa? E aínda que vaia mal, iso é “regular o traballo”? Por que non chamámoslles “despedimentos”? E por que patronal e non matronal? Si aceptamos que a nosa linguaxe estrutura e crea realidade, falar require un exercicio autoconsciente. Que dicimos cando falamos? O que queremos ou o que queren? Eu mesmo, polo menos, agradecería que creásemos un dicionario de oprimidos que nos permita vivir e pensar á marxe dos discursos hexemónicos do poder. A soberanía léxica e semántica é o único camiño.