Como foi a túa investigación nos movementos populares?

Estudei os movementos campesiños, indíxenas e urbanos, convivindo con eles durante un tempo. Cando me achego a un determinado movemento, a miña técnica é levarme coa cabeza o máis limpa posible, sen prexuízos, e vivir, mergullarme no día a día.

Prefires chamar movementos antisistémicos.

Ou “sociedades en movemento”, porque quero saír da clásica dicotomía de movementos sociais ou sindicais. O concepto de movemento social xurdiu en Estados Unidos e Europa, nas décadas dos 60 e 70, cun gran papel na definición dos movementos: a favor dos dereitos civís, a favor das mulleres, contra a guerra… Reclámase ao Estado ou ao patrón e mobilízanse para conseguilos. En América Latina, ademais, teñen unha visión propia, constrúen o seu mundo. Así, por exemplo, os MST adquiriron terras en Brasil, quitando 25 millóns de hectáreas a grandes propietarios, nas que organizaron espazos colectivos; crearon cooperativas de produción e construíron 1.500 escolas.

Outro tipo de relacións.

Si, e crearon pedagoxía nas escolas. Non ten sentido ensinar a miña mama consénteme ou falar de lavadoras. Aprenden traballando e xogando, non coa pedagoxía da lectura e a escritura clásica. Aí están as características africanas, a importancia do territorio e dos antepasados…

O traballo comunal ten unha gran importancia.

O traballo colectivo ten un papel fundamental neste mundo, aquí no auzolan e en Latinoamérica coñécese como o minga ou o tequio. É unha das forzas das loitas sociais e dá identidade.

Tamén inflúe o pensamento indíxena.

A achega dos pobos orixinarios é a Identidade, traballan a idea de vivir ben, en harmonía coa contorna. Pódese dicir que son activistas radicais polo medio ambiente e moi espirituais: dan importancia ás celebracións colectivas. As reunións son convocadas por un berro de Chiapas, como se facía antigamente no País Vasco.

Como cambiou a visión da esquerda o indgenismo?

Os movementos indíxenas, especialmente o EZLN, axudaron á esquerda a entender que hai modelos de desenvolvemento que non están presentes no desenvolvemento capitalista. O socialismo real foi un seguidor do capitalismo. A nosa crise civilizatoria é a dun modelo baseado na produción material e o movemento indíxena axudounos a entender que a actual crise civilizatoria non é o fin do mundo, senón o fin dun mundo.

Entre os movementos populares e os gobernos de esquerda?

Cando hai gobernos de esquerdas, a loita social adoita baixar, pero deber todo: boas relacións, malas e intentos de derrotar. O goberno de Correa, por exemplo, tivo unha relación moi accidentada cos indíxenas.

Aos gobernos de esquerda nótaselles unha actitude de defensa.

Moi evidente: En Arxentina perderon o goberno, en Ecuador a Correa decidiu non presentarse ás eleccións do ano que vén, Maduro pode ser suspendido por referendo e en Bolivia Morais acaba de perder o referendo. Non foron capaces de atopar no seu seo novos líderes de substitución. Isto, unido ao desgaste, permitiu á dereita renovar o poder. Desde 2013 estou a anunciar o final do ciclo progresista. Os movementos populares han denunciado as graves carencias que padeceron os afectados polas inundacións. Fixeron posible a baixada da pobreza, pero non a desigualdade, non foron capaces de facer fronte a ese poderoso 1% dos máis ricos.

Que está a pasar en Brasil?

Hai unha ofensiva de Estados Unidos e o capitalismo contra os gobernos de esquerda, pero fronte a iso hai unha parálise política deses gobernos. O Goberno Vasco pechará o ano cunha caída do PIB do 4%. A dereita, que até agora era compañeira da PT, fortaleceuse e deu as costas a Lula, que gañou as rúas por culpa da corrupción. O máis probable é que se produza a destitución de Dilma Rousseff.

En Venezuela tamén denunciou a mala xestión.

Cando o petróleo se atopaba a 130 dólares, había moito diñeiro en Venezuela, que se destinou á corrupción ou a políticas ineficaces. Agora, coa cuba a 30 dólares, teñen un buraco na caixa. Coa chegada de Chávez, o 90% das exportacións venezolanas eran de cru de petróleo. Actualmente é do 95%: Tiveron 17 anos e non foron capaces de diversificar a produción. Impórtanse ovos duros..., iso é un disparate. Nalgunhas empresas que se nacionalizaron, a produción reduciuse á metade e o número de traballadores duplicouse. Esta mala xestión é responsabilidade dos gobernos progresistas, non dos demais.

En que sentido hai que refundar o pensamento crítico?

Aínda houbo unha mentalidade eurocéntrica: marxismo, anarquismo, Foucault e outros. Está moi ben, pero hai exemplos de liberación en América Latina: Túpac Amaru, Tupac Katari, a revolución de Haití… Máis que o Estado Nacional, hai que reinventar o poder que ten como eixo a comunidade e a rexión, fóra da lóxica do Estado.