Ademais dos cinéfilos, o proxecto donostiarra acolle a outros axentes relacionados cos dereitos humanos (asociacións, expertos, vítimas, etc.). É un sinal de que á audiencia gústalle verse representado na gran pantalla. Con esta realidade, é a primeira vez que este ano se celebra o Human Rights Filme Network Forum Europeo. No Museo San Telmo, nun acto que durou dous días, cineastas e activistas europeos falaron sobre a migración e o impacto do cine sobre os dereitos humanos. Noutras palabras, tentaron responder á pregunta de si o cine ten ou non capacidade para cambiar o mundo. Pero é iso o que ten que facer o cine?

O Forum europeo, lugar de debate

Xuban Intxausti é o director do proxecto Europa Transit, que se enmarca en Donostia2016, e que ten como fundamento a elaboración dun documental en dez cidades europeas que foron testemuña da guerra ou o conflito. Segundo as súas experiencias, no momento en que se instale a cámara nestas situacións “altérase automaticamente o carácter natural da realidade”. Basicamente, o medo ás consecuencias do que vai contar a vítima que sufriu vulneracións de dereitos humanos, polo que nunca falará de forma clara ante a cámara. Partindo desta premisa, o cineasta ten que facer un traballo documental para comprender de antemán a situación que vai gravar. “Ao ser estranxeiro, é difícil recibir a voz desas persoas”, di Intxausti.

Crese que o cine de dereitos humanos pretende mostrar e denunciar a situación deste tipo de vítimas en calquera outro lugar do mundo. Que quere pór ante os nosos ollos unha realidade que os medios de comunicación non contan. Pero as películas tamén teñen outros usos. Intxausti considera que o labor do cineasta é atopar novos conceptos e transmitilos: “Non só ao espectador, senón tamén ao cine de dereitos humanos pode achegar algo á vítima”. Marc Serra é un dos directores do documental Tarajal: desmontando a impunidade no fronteira sur (2015) e cre que este tipo de traballos tentan responder a esta pregunta: que pasa? “O cine de dereitos humanos serve, polo menos, para que os casos nos que se producen violacións queden documentados, porque se din moitas mentiras”. Posteriormente, debe fomentar a reflexión no espectador sobre estas situacións.

Outros membros do Fórum Europeo cren que non hai que ir moi lonxe para atopar casos de violación de dereitos humanos. “Hai costume de pór o foco fóra, pero o racismo está en casa”, subliñou Rosabel Argote, membro da Comisión de Axuda ao Refuxiado CEAR Euskadi. É máis, recoñeceu a pouca forza que teñen os informes institucionais como o que representa hoxe en día, polo que Argote concede importancia á capacidade do cine para influír no aspecto emocional da xente. Para axitar as conciencias.

Iñigo Mijangos é membro do grupo Salvamento Maritimo Humanitario SMH, unha organización sen ánimo de lucro que traballa como socorrista e salvamento marítimo en Euskadi. O seu traballo consiste en axudar aos refuxiados que están a ser empuxados a cruzar o mar. Mijangos é bombeiro de oficio. Nas súas experiencias de salvamento, constatou que a actitude contra os refuxiados está moi estendida entre a xente corrente. “Nun principio, pode parecer bonito atender ás vítimas, e moitos pensan que pode servir para promocionar a economía da zona (hoteis, restaurantes...). Pero o problema vén co tempo”. Por iso di que traballar a conciencia da cidadanía é un exercicio imprescindible.

Todos os axentes coinciden neste aspecto, pero subliñan que o verdadeiro problema é a actual política neoliberal. É precisamente este tipo de mando o que propiciou a continua violación dos dereitos humanos actuais. O representante de Lampedusa In Festival, Giacomo Sferlazzo Lampedusa, asegura que “por imperativo dos obxectivos políticos e do mercado global”, o propio pasaporte creou por primeira vez a figura do inmigrante regular. “O pasaporte é a base das nosas diferenzas”. Até 1990 non levou a cabo unha lei de dereitos humanos e o estatuto dos inmigrantes constituíuse oficialmente xunto coa Unión Europea. Segundo Sferlazzo, Europa non é máis que o territorio dun mercado que reivindica os dereitos humanos. “A través da institucionalización financiamos as situacións de conflito e de excepción que viven actualmente as persoas refuxiadas. Coa militarización, reducimos ao mínimo o seu estado de benestar”.

“A audiencia chega aos festivais de cine de dereitos humanos buscando respostas”. É o que opina Tadeusz Straczek, responsable do festival checo de cine Watch Docs, que se estreará en setembro. Este tipo de cine ten, por tanto, a función de “contra-información”. É máis, na súa opinión, “o cine pode substituír a un servizo público”. Straczek cre que cando o espectador coñece unha realidade que está fóra dos medios tradicionais, adquire a capacidade de dar argumentos máis contundentes. Os festivais, pola súa banda, ofrecen un espazo específico aos dereitos humanos e outro dos resultados é a construción de redes entre actores a nivel mundial.

Gatlif, do romanticismo ao realismo

O de Donostia-San Sebastián premia desde 2007 a alguén do mundo do cine polo seu traballo a favor dos dereitos humanos. O gañador deste ano foi o actor, guionista, músico e director Tony Gatlif (Alxeria, 1948), pola súa traxectoria comprometida e o seu traballo na visibilización da realidade xitana e a súa humanidade. Con todo, cando se lle pregunta polo impacto do seu cine, teno claro: “O obxectivo do cine non é cambiar o mundo, é responsabilidade dos axentes políticos”. Recoñece que a loita de moitos anos a través do cine foi unha actividade política para el, pero xa non ten nada que ver co romanticismo da súa mocidade. “Non son parva”, di.

Denunciou o modelo europeo Gatlifek.Bere que “este mundo está moi inactivo. Síntoo absolutamente inmóbil”. En Francia, por exemplo, a política está á deriva e hai pouca xente que se uniu para reivindicar os dereitos humanos. Por iso, a pesar de que a crúa situación actual aféctalle persoalmente, cre que o cine só ofrece un espazo para o debate, non é máis que un instrumento para transmitir os seus pensamentos e reflexións.

Sexan capaces ou non de cambiar o mundo do cine, o Festival de Cine e Dereitos Humanos de San Sebastián deu un paso máis aló este ano: Os axentes participantes no Forum Europeo publicaron un recoñecemento conxunto no que denuncian e piden a suspensión da política migratoria dos estados europeos. Os asinantes queren lembrar que é obrigación de todos os estados da Unión Europea garantir os dereitos humanos de toda a cidadanía, independentemente da súa nacionalidade ou procedencia.