Que trouxeches de Sudáfrica?

Que non hai diferenzas entre as persoas, nunca. Si realmente te achegas ao outro, son moitas máis as cousas que se comparten que as que nos diferencian. E en comparación cos africanos, creo que aquí en Europa axustámonos demasiado á regra. Primeiro facemos a norma e logo vemos si adaptámonos.

Arranxámosnolas/Arranxámonolas?

Necesitariamos un maior contacto entre nós para tentar arranxar as cousas a medida que veñan. Por exemplo, na crise dos refuxiados: esquécesenos que son persoas, que son iguais, e non cifras, que non é un problema doutros, que non ten nada que ver connosco. Hai que entender que o mundo é un todo e de todos, non só dos que puxeron límites. E iso hai que dicilo, non nos podemos cansar.

Que pode facer a palabra?

A palabra ten forza, sempre fai algo. A loita é desigual, por suposto. Non somos máis que unha pequena pedra no zapato do poderoso. Pero se non se fai nada, as cousas non desaparecen, non se fan máis que crecer, e poden crecer infinitamente, como pode crecer a perversidad dos réximes políticos e o cerebro humano.

Por tanto, o mundo non está decidido.

Un pode pensar que si, que é o que hai que facer que se adapte, que atopes o teu rinconcito, que vivas. Pero está claro que hai demasiadas cousas que non funcionan ben. A existencia é unha loita constante. E iso vese cando tes contacto con realidades diferentes ás túas. Ás veces temos opinións equivocadas, porque nos falta coñecemento. Temos a necesidade de repasar as nosas bases, de abrilas, porque as cousas que criamos boas poden prexudicar a outras situacións. Tentar entender o mundo é un proceso que nunca realizaremos.

É unha tradución tentar comprendela?

A tradución non é praxe, é unha actitude previa: recoñecer que o que está no outro extremo é tan valioso como vostede. É diferente, tes que adaptarche, tes que facer un esforzo para entender. E aceptalo: tes que estar disposto a aceptar outras normas, que moitas veces poden ser moi diferentes ás túas. Creo que a apertura e a permeabilidade son as claves.

Pouco ten que ver coa asimilación.

Hai dúas maneiras de ver a tradución. A primeira exclúe todo o prexudicial para o público en xeral. Os mellores sellers adoitan ser os textos que máis circulan. Pero poden ser obras escritas en calquera lugar, non teñen características locais. Iso non é volver. Senón de asimilación. Volver é coidar o que é alleo na obra orixinal, entender que hai xente fronte á que ti non coñeces, que non dominas o mundo, que nunca o vas a dominar, que é demasiado amplo. Chegas a dubidar de todas as túas firmes conviccións. Todos necesitamos crer en algo, esa relatividad é difícil de aceptar, pero é necesaria porque o mundo é así.

E a literatura universal?

Non é un tesouro intanxible. É un intercambio continuo, unha revisión constante do canon. A tradición non é tanto a mesma obra, senón a que tantas veces se escribiu sobre ela. A lingua grande é a comunicación. E a visibilidade é a capacidade de entender aos demais. Non só vernos, senón velos.

En inglés?

Nos últimos anos está a producirse un grave cambio na política cultural europea. Agora todos queremos inglés ou francés, todos á feira de Frankfurt. Todos os esforzos económicos destínanse á devolución ao exterior. Pero a túa cultura non toma nada diso. Tómao do que importa, grande ou pequeno, deses autores estraños que vostede pode ler no seu idioma. De súpeto non hai interese polos máis pequenos, son tan pequenos que nos ensuciarán a casa coa súa pequeñez.

Complexo da ambición?

É unha barbaridade, es grande na medida en que o entendes, na medida do teu coñecemento e da túa pluralidade. Vai ser xa imposible que os políticos se dean conta da importancia diso. Pero traer á túa casa a un poeta armenio darache máis prestixio, sacaraslle máis partido que levar aos teus poetas a un festival que ninguén verá en Nova York.

Sen deixar de devolver a túa, por suposto.

Si, pero hai que establecer unha relación. Agora todo se fai a través do diñeiro: a saber que coleccións de prestixio, a saber que salas pomposas. Iso non ten ningún interese. O que a min interésame é que dixeron, por que o dixeron, como nos viron. Iso é o que hai que coñecer. Na carreira política queren saber quen é o gañador, a medalla tori. Caemos nesa retórica do éxito e do fracaso. Pero a literatura é un debate constante, unha oportunidade para pensar que ocorre.