O achado deste século, a maior fuga de información da historia... Referímonos ao que derramou a oficina de asesoramento financeiro Mossack Fonseca de Panamá, o estiércol financeiro que salpicou a tanta xente poderosa dos 11,5 millóns de documentos que se están abrindo ao cuarto negocio da banca offshore máis importante do mundo. E aínda faltan os máis grandes.

En poucas semanas, o cidadán a pé aprendeu, ademais da palabra offshore, unha ampla lista de paraísos fiscais no mundo, tomando conciencia de que ademais das illas exóticas do Caribe se blanquea diñeiro en Nevada ou Delaware, que Alemaña ten na súa lexislación unha físgoa para actuar como paraíso fiscal, que o presidente da Comisión Europea, Jean Claude Juncker, ordenou 20 anos no paraíso europeo, etc. Pero agora quereríase saber si todo ese balbordo serviría para cambiar as cousas.

A verdadeira filtración dos datos dun gabinete de Panamá ten moito interese, xa que moitos ricos e políticos xustifican con eles as ganancias pendentes de impostos. Con todo, o blog Moon of Alabama escribiu con desconfianza: “A filtración selectiva dos papeis de Panamá permite unha enorme capacidade de chantaxe“.

“Pero as informacións destas semanas –di Moon of Alabama, que ten fama entre a esquerda norteamericana– foron difundidas por algúns imperios de prensa que sustentan a OTAN e por unha ONG financiada polo Goberno dos Estados Unidos, cuxo obxectivo non recoñecido é manchar as personalidades que non aman ao imperio americano. De paso, dan a oportunidade de facer cantar a outros, ofrecéndolles un favor que non divulgues os seus nomes”.

Dito desta maneira, aínda que pareza unha valoración demasiado esquemática dun conspirador, parece un dato interesante: a actuación delituosa do bufete de avogados Mossak Fonseca, agora comparable ao diaño, hai tempo que estaba queimada para as autoridades.

Fai 16 meses, en decembro de 2014, o xornalista de investigación Ken Silverstein publicou en Vic “The Law Firm That Works with Oligarchs, Money Launderers, and Dictators” (unha compañía de avogados que traballa para oligarcas e ditadores), mostrando a actividade de Mossak Fonseca. Nela menciónanse o kusi de man de Baxar O Assad e outros moitos nomes.

O blog fixo súas as palabras do diplomático británico Craig Murray no artigo “A oligarquía occidental está vixiada polos principais medios de comunicación desde as filtracións de Panamá”. Murray tamén denuncia que, despois de que se deixaron filtracións en mans do Consorcio de Xornalistas de Investigación (ICI), a maioría da información non chega aos cidadáns, que até agora un xornal de prestixio como The Guardian limitouse a mencionar aos políticos de países castigados por Nacións Unidas.

“Eu sei que Rusia e China están corrompidas, non veñas a min con iso. Por que –pregunta Murray– non cruzan os arquivos de Mossack Fonseca cos datos das principais compañías que están nas bolsas de Occidente e cada un dos millonarios?”.

A propia resposta adiantou: Entre os que promoven o ICI están as fundacións de grandes corporacións ianquis, como Ford, Carnegie, Rockefeller, W.K. Open Society Foundation de Kellogg ou Georges Sun.

A última oportunidade do xornalismo tradicional

“Will The Panama Papers Kill Journalism?“ (Os papeis de Panamá deben matar o xornalismo?) pregunta Kostas Efimeros, produtor do grego e do famoso documental Debtocracy, no sitio The Press Project. Os xornalistas sempre atoparon historias excelentes para chamar a atención da cidadanía, pero desde o inicio da dixitalización o papel da prensa entrou en crise.

Os grandes medios de comunicación reduciron os seus equipos xornalísticos e aumentaron as seccións comerciais, que aumentaron. “As grandes investigacións –di Efimeros- duran poucos días e os xornalistas censúranse a si mesmos, facendo caso omiso das compañías que aparecen nas súas xanelas publicitarias”. Ante o temor das grandes indemnizacións por calumnia que poden esixir as grandes compañías, as historias a publicar deben filtrar un tamiz legal moi minucioso para evitar calquera reclamación. Nesas condicións, o xornalista móstrase temeroso de que lle boten da borda ao mar salvaxe.

Os novos modelos de comunicación transcenderon que o xornalismo estaba inmerso nunha crise. Principalmente WikiLeaks, que leva a denuncia dunha actividade individual a un novo tipo de medio de comunicación. E pasando por Cable chegamos a estes Panamés Papers pasando por LuxLeaks, SwissLeaks, as aparicións de Chelsea Manning, Edward Snowden e Herve Falciani.

Nesta ocasión, opina Kostas Efimeros, o xornalismo está ante a última oportunidade de recuperar a súa reputación. A publicación sucesiva dos escándalos, se non ten consecuencias nin castigos para os culpables, servirá máis ben para derrotar á xente que para derrotar á desesperación e ao derrotismo.

“A aparición dos papeis de Panamá –escribiu Efimeros- é moi diferente ás filtracións realizadas até o momento. Por primeira vez non ofrecen unha instantánea. A través deles pódese realizar un estudo sistemático e analítico do modelo económico e o seu desenvolvemento nos últimos 40 anos. Son 11,5 millóns de documentos desde 1977 até finais de 2015 e temos ao noso alcance por primeira vez (supostamente) o que realmente foi unha conspiración global para explicar as ferramentas que necesitamos: a conspiración dos ricos por detrás dos pobres. E que pode ser se o xornalismo non é defender os intereses da maioría contra uns poucos?”.

O consorcio ICI considera que actuou incorrectamente deixando a revisión e selección da documentación en mans de grandes medios de comunicación. Non é de estrañar que case ninguén de Estados Unidos poida aparecer por alí. Pero máis importante, na forma de presentar o escándalo, parece que o problema é que uns capitalistas desvergonzados roubaron fraudulentamente as sacras leis dun mercado que en todo o demais non pódese tocar.

“Os xornalistas mencionan a algúns poderosos –sen que iso supoña ningún problema para os accionistas dos seus medios–, pero fracasan á hora de explicar globalmente a foto: esta é a conspiración global que organizou unha pequena elite para enriquecerse. Os xornalistas fallan á hora de contar á xente que Mossack Fonseca non é unha mala peza do sistema: é unha peza dun sistema malvado”.