Desde o pasado dA Casa até o futuro do Concello de Bilbao, unha manifestación a favor dos presos políticos vascos encadeada nunha e outra vez na dialéctica humana máis elemental que afecta a todas as persoas. Un domingo ao mediodía, miles de persoas responderon de novo á chamada dos ex presos. O paradoxo é que o tema con maior capacidade de mobilización no País Vasco choca continuamente contra a vontade política de España, sen a forza necesaria para desgarrarlo. Existen, por tanto, dúas verdades significativas no tema dos presos e exiliados, unha das herdeiras máis dolorosas do conflito na actualidade: moita forza, aínda insuficiente.

Que se vai a necesitar máis, é dicir, máis para abrir brechas na política penal, que o impulso dese amplo espazo social da esquerda abertzale. Ademais da mobilización, nos próximos meses vanse a dar cambios en tres ámbitos máis.O
primeiro que os presos poden facer é o que eles poden facer, utilizando todas as físgoas que ten a lei, tomando medidas que antes non foron aprobadas, agora inevitablemente. O aparello político da esquerda abertzale, os ex presos e o EPPK xa abonaron a terra, agora van ter que ir tomando medidas concretas ou xa as están tomando, porque moitos deles non van ter moita repercusión pública. Os presos e presas teñen todo o apoio do seu espazo social nese camiño covarde.

O segundo ámbito é o Goberno de España. A clave é o novo Goberno que se vai a constituír e si a política penal vaise a flexibilizar ou non. Así que haberá que esperar un pouco. Hai indicios de que se están flexibilizando varias posicións. Os máis significativos son os do ámbito xudicial, como o caso de Segura ou o final do caso Aztnugal: os procesados aceptaron o delito porque non queda máis remedio e a fiscalía –detrás disto sempre hai un goberno– impúxolles a pena máis baixa para non ir a prisión; hai outros, como o embargo das herriko tabernas decretado no verán de 2015, que aínda non se executou. Parece que está a facer un camiño, pero en política penal aínda non se reflectiu no mesmo nivel.

O terceiro ámbito sitúase nas institucións vascas. O seu impulso tamén é clave, pero aquí tamén o compromiso de desbloquear o tema dos presos é moi pequeno, polo menos si partimos do que se ve. O tema ten o seu punto de vista técnico –Hitzeman, etc.–, pero sobre todo a clave é a vontade política, e o que se pode deducir diso é que as institucións principais non miran ao sufrimento que hai hoxe en día no mundo dos presos, senón que na valoración máis branda que se poida facer é un tema espiñento de conseguir votos e que se ignora. As medidas que se adoptaron en materia de tortura, por exemplo, son moi diferentes.

Para o Goberno Vasco, na crúa realidade duns centos de presos e os seus familiares non hai dereito a unha vulneración de dereitos que protexa, socialice e mostre unha actitude proactiva ante esta realidade. Unha e outra vez, o desarmamento de ETA e o encaixe da esquerda abertzale só na perspectiva do pasado dio todo.

Ao comezo da lexislatura había un nivel de esperanza no que o Goberno Vasco podería facer en materia de paz: era un do tres temas principais para o lehendakari Urkullu, xunto coa crise e o autogoberno. Ademais, Jonan Fernández era o encargado de dirixir o proceso. Con todo, ao final da lexislatura, a valoración cara ao Goberno Vasco é moi escasa en relación ao que foi o proceso de paz; máis deficiente en relación co traballo realizado no ámbito dos presos vascos, máxime cando no Parlamento Vasco ou nas Xuntas Xerais as posicións en contra da dispersión e na liberación dos presos enfermos son claras.

Pero o que hai é que, sen un maior grao de compromiso por parte das principais institucións, dedicar o tema dos presos vai dar máis tempo. O labor da esquerda abertzale que máis interese ten é a de incrementar o compromiso das institucións e buscar un novo nivel de complicidade.

A mobilización, os presos, o Goberno de España e as institucións vascas. Catro ámbitos e varias claves. Iso si, sen o impulso da primeira, os outros tres non poden, ese é o valor fundamental da mobilización.