Si calas non hai problema. Cando decides dicir entras na zona deslizante, onde podes indicar algo que a outro non gústelle. E si falar en lugar de ser unha conta privada é pública, os problemas potenciais aumentan tanto como o número de destinatarios da mensaxe. Os xornalistas temos que loitar todos os días contra “mellor si non publicas” e “non vou facer declaracións” e mentiriamos si non admitísemos que ás veces perdemos a batalla.

Cando isto ocorre, o oficio sofre unha mutación, xa non é un xornalismo, penetrámonos no ámbito das relacións públicas: os xornalistas poden converterse en meros instrumentos de transmisión de alguén con forza para influír nos medios de comunicación. Están calados porque, aínda que falan, non teñen a posibilidade de facer nada que “non toca”.

Unha das maiores dificultades deste traballo é a loita contra as relacións de poder, os sistemas de valores e as inercias dominantes. Cando empezamos a facer preguntas que nos poñan en cuestión, ofrecemos o mellor servizo á sociedade.

O Goberno español aprobou en 2015 unha lei que dificultaba enormemente o que xa doutra maneira era difícil de facer. A “Lei mordaza” que desvirtúa o concepto de seguridade cidadá está pensada para que os xornalistas se apliquen unha lóxica preventiva: antes de dicir nada, tratar das consecuencias. Os expertos en Dereito insistiron en que non deixan claro aos cidadáns por que poden castigar e por que non, o que permite ás forzas policiais aplicar a súa propia lei, segundo indicaron.

“Polo si ou polo non” di o sentido común da Lei Mordaza

Por exemplo, no artigo 52 especifícase que a declaración do axente que presenciou un suceso é suficiente para multar. Multas para os convocantes e promotores de manifestacións non autorizadas. Pero, está a promocionar a manifestación o xornalista que publica unha foto nas redes sociais para comunicala? Non o sabemos. “Polo si ou polo non non o fagas”, di o novo sentido común que a lei quere impor. “Garda esa cámara”, “apaga o teléfono”, “circulen, aquí non pasa nada”. No artigo 36 cualifícase como infracción moi grave “alteración da seguridade cidadá”: que significa isto? Suspender o pleno dun parlamento, protestar na rúa, cortar o tráfico? Non se especifica. E non se concreta que é a “falta de respecto” á policía: un xesto feo? Gravar en vídeo? Onde se pon o límite? Quen o pon?

Algunhas destas preguntas foron respondidas en ARGIA a semana pasada: A actuación do xornalista Axier López o pasado 3 de marzo foi declarada como delito pola Delegación do Goberno en Gipuzkoa. O motivo da detención foi que a policía actuou a plena luz do día na rúa por difundir a foto vía Twitter. É un tipo de traballo que fixemos moitas veces e a pesar das dificultades, seguiremos facéndoo, xa que a comunicación deste tipo de sucesos forma parte da nosa actividade normal. Non cremos que, como se suxire na sanción recibida, teñamos que “pedir permiso” a ninguén para realizar o noso traballo. Dicimos que a Lei mordaza é inxusta, que o problema é a lei e non o xornalismo, e por iso decidimos non pagar a multa e recorrer a sanción.

O noso xornalismo non pide permiso

Este proxecto naceu sen pedir permiso a ninguén, coñeceu as prohibicións e a censura, a detención e tortura dos nosos compañeiros. E a nosa traxectoria ensinounos que a mellor resposta que podemos dar é pór a gravadora en marcha, enfocar coa cámara, acender as luces. Que o saiban. O noso compromiso é para aqueles que seguen a LUZ. Eles son os principais prexudicados pola orde que establece a Lei mordaza. De dúas maneiras: por unha banda, non só é un ataque a ARGIA, senón que entendemos que sendo un medio que sobrevive grazas a unha comunidade, esta multa e as persoas que poidan vir queren quitarnos o diñeiro que nos piden a todas as persoas que apoian a ARGIA. Doutra banda, si deixásemos de facer o noso traballo tal e como o fixemos até agora, vulneraríase o seu dereito á información.

Dá a impresión de que no primeiro caso no que se aplicou a Lei mordaza contra un xornalista, o profesional que foi multado é do País Vasco. Tamén no ámbito da comunicación, o lugar no que vivimos coñeceu o que non pode suceder nunha democracia. Dous xornais pechos, o diario egin e o diario Euskaldunon Egunkaria; e a revista egin Irratia; e a revista Ardi Beltza; así como as páxinas web Gaztesarea Apurtu.org e Atea Ireki, entre outros. A Lei Mordaza é outra marca que parece máis pequena que as mencionadas, pero que vai condicionar moito ao longo da súa vixencia algunhas formas de facer xornalismo que os poderes do Estado español apenas aceptan. Que debería pensar que o primeiro en ser condenado fose un medio de comunicación que se publica en eúscaro. Estaba redactado nun único idioma e, evidentemente, non é este o que utilizamos para informar. Castígase en castelán o proxecto que está en eúscaro, nesa lingua que non é a que utilizamos todos os días, na linguaxe administrativa do Goberno que ten que ler dúas veces para que os vascos que non saben euskera poidan entendelo. Esta medida, que tenta condicionar a liña editorial deste medio de comunicación, esixe unha reflexión: é coñecida a nosa implicación coa xente que avanza traballando, coas persoas que queren traballar pero non poden, coa nosa lingua, co feminismo, cos movementos sociais, co medio ambiente, coa cultura, coa soberanía alimentaria, coa representación deste país na súa integridade territorial. Tamén é coñecido que somos unha empresa de economía social transformadora: cada mañá vimos a un centro de traballo onde os traballadores teñen a palabra e a decisión, promovemos un modelo económico que poña a vida no centro mentres nos informamos.

Castigáronnos se non fósemos todo iso?

Co apoio das institucións pódese derrogar a Lei mordaza

Afortunadamente, o primeiro golpe da Lei Mordaza recibiu unha resposta que conmocionou ao equipo de traballo deste medio de comunicación por parte de moitos vascos. Pola cantidade, non podemos responder a todos as mensaxes de apoio que recibimos na última semana, pero a través destas liñas queremos agradecer a todos. Tanto os de aquí como os que chegaron do estranxeiro: sen eles a noticia non chegaría á Associated Press, que lle deu un eco a nivel mundial, dous días despois da súa publicación. Posteriormente, púidose ler en grandes medios internacionais, como o The New York Times ou o The Guardian.

Non quereriamos deixar de mencionar, con todo, que a pesar da importancia dese gran eco, a implicación das institucións dos territorios vascos nos que está vixente a Lei Mordaza tamén é imprescindible. Os principais partidos políticos de Hego Euskal Herria votaron en contra da Lei mordaza, e aínda que isto é un paso importante para garantir a liberdade de expresión, non é suficiente. Ante as aplicacións concretas da lei, as institucións teñen que reaccionar, se non, a sensación de indefensión aumenta entre os xornalistas. É necesario adoptar unha actitude activa ante esta inxustiza, porque o que está en xogo é o dereito á información, un dos alicerces da democracia.

Nas institucións do País Vasco existe consenso suficiente para aplicar a filosofía do Pase Foral: En Madrid hai que pór as condicións para que non se cumpra a lei ata que se retire, porque, á fin e ao cabo, as medidas contra a liberdade de información dos medios de comunicación vascos tamén son contrarias ao autogoberno. E as nosas institucións non poden estar suxeitas aos caprichos dun representante que a Moncloa puxo aquí.

Xogámonos moito desde a entrada en vigor desta lei que recorta as liberdades dos cidadáns. Axier López e outros xornalistas vírono claro o ano pasado cando puxeron en marcha a iniciativa Xornalismo non é delito. Están a cumprirse as previsións que se fixeron e converteuse no primeiro obxectivo da mordaza nun profesional que destacou na denuncia da lei inxusta. Está en mans de todos e todas que sexa a última: por encima de intereses particulares, momentos políticos concretos e partidismos, é imprescindible defender o dereito que pertence a toda a cidadanía. A alternativa é o silencio. E se calamos, perdemos todo.